“Constructief provocateur” Özcan Akyol, beter bekend als Eus, deed gisteren zijn zegje in de gastenstoel tijdens de HAN Educatie Collegetour. In de aula van het Nijmeegse I/O-gebouw kreeg hij de handen op elkaar voor zijn ongezouten meningen over écht jezelf durven zijn en pakkend, empathisch (literatuur)onderwijs.
Tekst: Hans Wanningen
Foto’s: Marcel Krijgsman
Als je de tv wel eens afstemt op De Wereld Draait Door, of aanverwante praatprogramma’s, ken je vast Özcan Akyol, programmamaker, columnist, journalist, schrijver en sinds kort interviewende kapper in het tv-programma “De geknipte gast”. Veelkunner Akyol, koosnaam Eus, komt uit een Turks migrantengezin waarin nooit iemand een boek las, totdat Eus zijn reddingsboei vond in de literatuur. Maar daarover zo meer.
Opgroeien zonder bondgenoten
Zijn omgeving hielp de jonge Eus nu niet bepaald vooruit in de wereld, verhaalde hij voor een zaal die aan zijn lippen hing. Zijn vader zoop te veel, net zoals de rest van zijn familie. Op straat in Deventer kreeg hij verkeerde vriendjes. In zijn puberteit gleed hij langzaam verder af, de criminaliteit in.
Dat kwam ook doordat ze op school totaal geen oog voor hem hadden. “Een juf vroeg me na een goede citotoets: ‘Bij wie heb je afgekeken?’” Eng geëtiketteerd als “allochtoon kind uit een kansarm milieu” werd hij door een lerares — van wie hij het bloed nog steeds wel kan drinken — meedogenloos naar de mavo gestuurd, ondanks een atheneumadvies. Kortom, wat hij op school vooral leerde, was: leren loont niet.
Kil onthaal
De moed zakte hem zo aardig in de schoenen. Hij voelde zich jarenlang tweederangsburger, iemand die nooit “Nederlands genoeg zou worden, hoezeer ik ook mijn best zou doen”. Dat onrecht knaagde aan zijn motivatie om nog iets van zijn leven te maken.
Toen vanaf zijn 15e uitgaan en vriendinnetjes jus aan zijn verder ledige bestaan gaven, werd hij ook daar niet per se gelukkiger van: “Thuis bij de ouders van een toenmalig liefje, waar ik na eindeloos wachten eindelijk over de vloer mocht komen, was de ontvangst stroef en kil. Dochterlief was al veelvuldig op het hart gedrukt niks te beginnen met ‘negers of Marokkanen’. Strikt genomen zat ik dus goed, maar toch…”
“De beste manier om op te vallen, is oprecht en ongegeneerd jezelf durven zijn”
Uit het moeras
Interviewer Jeroen van der Plas, student HAN-lerarenopleiding Geschiedenis, wilde van hem weten hoe hij zich aan zijn eigen haren uit dat moeras omhoog had weten te trekken. Dat deed Eus in de inmiddels muisstille I/O-aula met gebruikelijke verve en pit uit de doeken. “Ik ontdekte de literatuur. ‘Ik, Jan Cremer’ bijvoorbeeld, waarin de auteur van die naam compleet ongegeneerd zijn wilde avonturen neerpende en hoe hij daarin vele uitglijders beging.”
Recht voor zijn raap
Die “schelmenroman” en andere boeken van auteurs met een rauwe inslag zoals Céline, lieten hem het licht zien. “Je kunt dus gewoon recht voor zijn raap van jouw mislukkingen en missers een kunstwerk maken. De beste manier om daarbij op te vallen, is gewoon jezelf zijn. Al moet je hiervoor de vuile was buiten hangen en op tere tenen gaan staan. Op de handrem kun je geen goed boek schrijven.”
Het was een openbaring voor Akyol, die het schrijven ontdekte, ineens bereid was om hard te werken en te kappen met de ongein op straat met zijn maatjes. Het begin van een succesverhaal dat tot de dag van vandaag aanhoudt.
Ieder kind verdient een goede leraar
Toch gelooft hij niet dat dit voor iedereen een begaanbare weg is. “Als je uit sommige milieus komt, moet je wel erg sterk in je schoenen staan, wil je iets van je leven maken. De plek waar je wieg heeft gestaan, is behoorlijk dwingend.”
Juist daarom gelooft hij met heilig vuur in bevlogen en betrokken leraren die het verschil maken, ondanks alle bekende onderwijsproblemen. “Leraren die het talent en het goede zien in en achter wat op het eerste oog lastpakken of ettertjes zijn. Die ze uit hun negatieve spiraal halen. Die de juiste snaren weten te raken, zodat ook die jongens en meiden de mouwen opstropen en iets moois en zinnigs met hun leven gaan doen.”
“Laat je niet tegenwerken, ook door jezelf niet. Durf op je bek te gaan en ga ervoor!”
Sprankelende lessen graag!
Zodoende vraagt hij aan de vele aanstormende leraren in de zaal: help de jonge mensen die aan je zijn toevertrouwd om hun innerlijke stem te vinden en hun eigen vuur te ontsteken. “Geef ze vertrouwen om zichzelf te zijn en zichzelf te ontwikkelen. Dat lukt je alleen als je weet aan te sluiten op hun leefwereld en de tijdgeest. Verdoe jouw en hun tijd alsjeblieft niet met belegen lesmethodes van dertig, veertig jaar geleden; zeker het literatuuronderwijs is maar al te vaak vreselijk stoffig en oubollig. Wees als docent inventief en innovatief, maak er sprankelende lessen van, vol aandacht voor wie de leerlingen zijn, dan krijg je ze mee. Wat mij betreft kan dat alleen als je niet verkrampt gelijkwaardig gaat zitten doen. Jij bent degene die aan het roer staat, met jouw kennis en ervaring, alleen zo maak je het verschil.”
Ga jouw weg
Geen collegetour zonder de geijkte laatste vraag aan de gast naar een Gouden Tip voor studenten. Akyol bedenkt zich geen moment: “Ik ben vroeger in alles wat ik wilde doen, tegengewerkt. Door mijn omgeving en door mijzelf, door mijn angsten en noem maar op. Laat jou dat niet gebeuren. Werk hard, durf te mislukken, durf op je bek te gaan. Als het jouw weg is, ga er dan voor. Er is nooit een reden om dat niet te doen.”
Lees meer op han.nl.
