The Social Dilemma is al weken een hit op Netflix. Half Silicon Valley trekt in deze documentaire het boetekleed aan. Ooit was hun ambitie: goed doen én goed verdienen. Nu vrezen ze dat ze met Facebook en co veelkoppige monsters hebben geschapen. Wakker worden allemaal, is hun indringende boodschap: onze vrijheid en democratie staan op het spel.
Tekst: Hans Wanningen
HAN-lector Model-Based Information Systems Stijn Hoppenbrouwers verbindt praktijkgerichte wetenschap rondom data, informatie en kennissystemen met toepassing daarvan in organisaties en de samenleving.
Hoe ziet hij de schaduwkanten van social media en hun eigenaren, handzaam ‘Big Tech’ genoemd? Een vraag die alleen maar relevanter is geworden aan de vooravond van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: bedreigen social media de democratie in vrije, open samenlevingen?
“Bedreigen: ja. Nu zijn er wel meer bedreigingen, al zijn die vaak beter weggereguleerd. De vraag is hoe érg is de bedreiging? Misschien monden social media-manipulaties slechts uit in een klein verschil. Maar als iemand –zoals Trump in 2016– wint met een miniem verschil, dan heeft het toch gróte gevolgen. Daarnaast zijn het uiteindelijk niet social media an sich die bedreigend zijn, maar de kwaadwillende personen die gebruikmaken van de enorm versterkende werking ervan.”
“Fake news is lastig tegen te gaan, gegeven de schaalgrootte en vrije internettoegang. En de boeven dragen, helaas, geen zwarte hoeden”
Kan Big Tech zichzelf reguleren of zijn overheden en supranationale spelers als de EU aan zet?
“Big Tech kan zichzelf technisch en organisatorisch gezien best reguleren, inclusief de veelbesproken algoritmes. De kwestie is: wíllen ze dat ook? Willen = kunnen. Het hele spel is gericht op maximalisatie van advertentie-inkomsten, en allemaal zijn het bedrijven die de hete adem van de aandeelhouders in hun nek voelen. Je bent al gauw geneigd te denken: die inkomsten zijn zo gigantisch, dat kan toch heus wel wat minder? Dat is ook zo, maar staan de aandeelhouders dit toe? Daar hebben overheden inderdaad misschien een regulerende, dus dwingende rol in te spelen.”
Hoe vermijden we dat Rusland, China maar ook de populisten in vrije landen ons via social media manipuleren en tegen elkaar opzetten?
“Zolang de opzet van social media is om gebleken ‘lekkere hapjes’ gepersonaliseerd naar je toe te schuiven, zullen fake (doch sappig) news en andere schimmige praktijken blijven floreren. De platforms proberen dit soort berichten nu te onderscheppen, automatisch én door de inzet van tienduizenden menselijke editors. Maar alleen al gezien de schaalgrootte en de vrije internettoegang verwacht ik dat dit lastig is tegen te gaan. En helaas: de boeven dragen geen zwarte hoeden.”
“Mijn indruk is dat social media een stuk schadelijker zijn dan bijvoorbeeld het internet als geheel, doordat ze onze sociale instincten bespelen“
Geloof jij in tijden van internetbubbels, trollenfabrieken, duistere algoritmes en deep fake-video’s nog in een eerlijk verloop van de Amerikaanse verkiezingen?
“Ik houd mijn hart vast. Tegelijkertijd denk ik dat de social media-invloed tenietgedaan kan worden als de voorsprong van de uiteindelijke winnaar maar flink genoeg is. Veel hangt af van zwevende kiezers. Ironisch genoeg is juist hun aantal duidelijk geslonken door de toegenomen polarisatie. Verreweg de meeste kiezers hebben al vroeg hun keus bepaald. Toch kan héél spectaculair nieuws, fake of niet, altijd voor verrassingen zorgen, en dan zijn social media ineens weer een belangrijke factor.”
Alle plussen en minnen overziend, hoe sta je dan tegenover social media als sturende kracht in onze samenleving? Zegen, vloek of iets daartussenin?
“Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat social media toch een stuk schadelijker zijn dan bijvoorbeeld het internet als geheel. Dit doordat ze onze sociale instincten bespelen: vriendjes maken, aandacht krijgen, leuk gevonden worden, op een heel basaal, dopamine-gedreven niveau. Wat ik eng vind –en het zien van The Social Dilemma heeft dat wel versterkt– is dat hun werking aangrijpt op oeroude, ingebakken mechanismes in onze neuropsychologie. Mechanismes waarvan we ons niet bewust zijn. Dan wil ik persoonlijk best terug naar ‘gewoon’ nieuws op internet zonder likes, algoritmes en bubbels.”
