Gezondheidsverschillen gezamenlijk te lijf
Zwaartepunten van de HAN: Health
SAM neemt in een drieluik de komende weken een kijkje in de keuken van de drie zwaartepunten van de HAN. Waar richten zij hun energie en aandacht op? En wat gaan we daarvan merken? Programmamanagers Miranda Laurant en Lisbeth Verharen van het zwaartepunt Health bijten het spits af.
In het onderzoek en onderwijs van de HAN leggen een drietal zwaartepunten groot gewicht in de schaal: Health, Smart Region en Sustainable Energy & Environment (SEE). Zo beoogt de hogeschool, in hechte samenwerking met al haar stakeholders, meer impact te hebben en innovatie te bevorderen.
Na vele gesprekken binnen en buiten de HAN heeft het zwaartepunt Health haar focus scherp. Waar gaan jullie je precies op richten?
L: ‘Kort en krachtig: het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen.’
M: ‘Dat gaat heel wat verder dan alleen praktijkgericht onderzoek. We zoeken ook gericht naar manieren om deze focus door te vertalen naar het onderwijs, naar hoe we onze studenten opleiden. Bovendien gaan we overal leergemeenschappen laten opbloeien waar kennis wordt gedeeld en doorontwikkeld; leergemeenschappen die deze gezondheidsverschillen met een veelheid aan initiatieven en interventies te lijf zullen gaan.’
Waarom is dit in jullie ogen zo belangrijk?
M: ‘Ook in een welvarend land als Nederland zijn er nog steeds verontrustend veel mensen die geen of beperkte toegang hebben tot goede, betaalbare gezondheidszorg. De cijfers liegen er niet om: mensen met een lage sociaal-economische status, ook wel SES genoemd, leven gemiddeld zes jaar korter en krijgen vijftien jaar eerder van doen met — vaak ernstige — gezondheidsproblemen.’
L: ‘Alleen al uit oogpunt van menswaardigheid is dit totaal onacceptabel. Over de explosie van de zorgkosten en de druk die dit op de overheidsfinanciën legt, heb ik het dan niet eens. De urgentie om hier iets aan te doen, kan niet groter zijn.’
‘De verantwoordelijkheid voor een slechte gezondheid houdt niet op bij de persoon zelf’
Een lage SES-status? Kun je dat toelichten?
M: ‘Die lage SES-status houdt in dat het gaat om mensen met een verhoudingsgewijs laag inkomen en die relatief laag opgeleid zijn. Vaak hebben ze nog meer levensomstandigheden gemeenschappelijk. Denk aan overlast en onveiligheid in hun woonomgeving of minder versproducten in het aanbod van de buurtsuper.’
L: ‘De verantwoordelijkheid voor een slechte gezondheid houdt daarom niet op bij de persoon zelf. Een misverstand dat veelvuldig opduikt in krantenkolommen, tv-rubrieken of op social media. Slechte gezondheid is niet alleen een kwestie van individuele verkeerde keuzes. Omstandigheden kunnen evengoed tot gezondheidsproblemen leiden. Zeker als ze erg stresserend zijn. Stress is een van de grootste veroorzakers van ziektes. Met alleen gezonder eten, meer bewegen en stoppen met roken ben je er niet. Ook dan ligt een ouder misschien nog wakker omdat zij de huur niet kan betalen. Of piekert hij de hele dag omdat nieuwe schoenen voor de kinderen er met geen mogelijkheid inzitten.’
Hoe verklein je de kloof tussen mensen met een lage en hoge SES? En wat zijn jullie persoonlijke drijfveren daarbij?
L: ‘In onze benadering onderscheiden we aangrijpingspunten op drie niveaus: het individuele niveau, de sociale en fysieke omgeving en, ten derde, de samenleving als geheel. Deze integrale benadering is een basale noodzaak. Naast het dweilen van de vloer, om het zo te zeggen, zul je aan alle drie die kranen moeten draaien.’
M: ‘Vanochtend hoorde ik van een apotheker dat steeds vaker klanten medicijnen weigeren, gewoonweg omdat ze er de centen niet voor hebben. Overheidskeuzes rond het basispakket zijn hier mede debet aan. Of wat te denken van een kwalijk fenomeen als “generatiearmoede”, waarin armoede decennialang aan bepaalde families blijft kleven. Heel droevig vind ik dat. Je vroeg naar persoonlijke drijfveren, nou, dit raakt me echt diep. Ik vind dat we in het rijke Nederland beter kunnen en beter moeten, op weg naar een werkelijk inclusieve samenleving.’
L: ‘De kwestie is: hoe kunnen we als samenleving ertoe bijdragen dat iedereen voldoende beschikbare mogelijkheden heeft voor toegang tot goede gezondheidszorg? Dat gezond zijn geen luxeartikel of privilege van welgestelden wordt?
Noem het goed georganiseerde empathie, die zich uit in actieve betrokkenheid op alle genoemde niveaus. Alleen dan zorg je voor keuzevrijheid. Alleen dan laat je niet toe dat omstandigheden dicteren wie wel of niet gezond blijft of oud wordt. Daar draait het voor ons en voor mij om!’
‘We gaan er nauwgezet op toezien dat we onze doelgroepen van meet af aan intensief betrekken bij onze aanpak’
In welke valkuil moet je vooral niet stappen als je de mensen uit jullie doelgroepen wilt bereiken en vooruithelpen?
M: ‘Maar al te vaak wordt eerst onderzoek en daarna beleid over hun hoofden heen uitgestort. Geen wonder dat dit meestal tot mislukken gedoemd is. We gaan er nauwgezet op toezien dat we onze doelgroepen van meet af aan intensief betrekken bij onze aanpak, van onderzoeksopzet en gebruik van begrijpelijke taal tot de keuze voor communicatiekanalen en aansprekende interventies.’
L: ‘Neem bijvoorbeeld kwetsbare ouderen met een klein pensioen die de meeste tijd, al of niet eenzaam, in huis zitten. Vraag eerst eens aan ouderen zelf hoe je hun leeftijdsgenoten wél aan de deur of aan de lijn krijgt. Een online-enquête of app inzetten is dan misschien niet zo’n briljant idee.
Ken jij als onderzoeker voornamelijk ouderen die beter bemiddeld en sociaal actiever zijn, dan moet je bovendien waken voor onbewuste uitsluiting. Anders ga je van alles meten, maar in elk geval niet de realiteit…
Dus, bereik je mensen echt, volgens die mensen zelf? Kunnen bijvoorbeeld laaggeletterden of mensen met een migratieachtergrond wel met jouw aanpak uit de voeten? Spreek je hun taal, is het aansprekend wat je doet? Of loop je ze eerder voor de voeten, of over hun hoofden heen?
Hun leefwereld, hun behoefte en zeker ook hun ervaringskennis zijn voor ons leidend.’
‘Creëer zoveel mogelijk een gelijk speelveld om gezond te kunnen leven, die opdracht stellen we onszelf’
Mag je mensen soms een constructief zetje in de rug geven? Hoe ver mag bemoeienis met ieders individuele leven eigenlijk gaan?
L: ‘Bied mensen voldoende mogelijkheden aan, toegankelijk en toepasbaar. En help ze om bewust te kiezen, dus met inzicht over de consequenties van die keuzes. Maar laat de keuzes aan hen zelf. Creëer zoveel mogelijk een gelijk speelveld om gezond te kunnen leven, die opdracht stellen we onszelf.’
Hebben jullie aan de dialoogsessies om het zwaartepunt zijn focus te geven rake inzichten overgehouden?
M: ‘Absoluut, te veel om op te noemen eigenlijk. We hebben de laatste maanden ruim 120 betrokkenen binnen en buiten de HAN gesproken, een dwarsdoorsnede van alle stakeholders. Dan valt op hoe ontzagwekkend veel knowhow en bevlogenheid aan en om de hogeschool voorradig is. Bij de HAN ook vanuit heel andere opleidingen en domeinen dan zorg en welzijn: onderzoekers, docenten en managers die allemaal net zo goed met gezondheid bezig zijn. Neem Bouwkunde, waar ze werken aan de huizen en wijken van de toekomst. Of ICA-opleidingen waar de mooiste ICT-toepassingen worden bedacht en uitontwikkeld, onder meer voor medische en paramedische doeleinden. Buiten de HAN hebben we het oor te luister gelegd bij zorg- en welzijnsinstellingen, gemeentes, de provincie, de Radboud Universiteit, roc’s en ga zo maar door.
Het enthousiasme en de animo om mee te doen waren telkens levensgroot. De maatschappelijke relevantie trekt geen enkele gesprekspartner in twijfel. Maar het is nog niemands corebusiness. Die handschoen pakken wij nu op. Zorgelijke beschouwingen over de kloof zijn er al genoeg. Wij stropen als HAN, vanuit de brede expertise die we in huis hebben, de mouwen op en gaan bruggen bouwen.’
‘Onze focus maakt overal waar we komen energie en enthousiasme vrij. Nu al, dus dat belooft wat!’
L: ‘Werken vanuit een zwaartepunt toont nu al zijn meerwaarde: juist door alle kennis en partijen te bundelen en die focus op de agenda te zetten en er momentum aan te geven. Hoe vaak hebben we de laatste tijd niet gehoord: “Echt waar? Gaan jullie daarvoor kiezen? Dat getuigt van lef en visie, zeg!” De welwillendheid en bereidheid een aandeel te leveren konden nauwelijks groter zijn. Onze focus maakt overal waar we komen energie en enthousiasme vrij. Nu al, dus dat belooft wat!’
Hoe gaan we de gekozen focus terugzien in het onderzoek van de HAN?
L: ‘Het zwaartepunt is geen afdeling, evenmin kent het harde grenzen. Veel meer is het een open netwerk binnen de HAN en met externe samenwerkingspartners. In principe kunnen alle studenten, docenten en lectoraten aanhaken. Op dit moment zijn zes aanvragen voor projecten gehonoreerd. Maar het houdt niet op bij deze of toekomende projecten. Centraal staat de vraag: wat leren we met en van elkaar over het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen en hoe verspreiden we die kennis en inzichten maximaal?’
Krijgt die gekozen focus ook doorwerking in het onderwijs aan de HAN?
M: ‘Onze studenten gaan, begeleid door docenten en lectoraten, meer en intensiever in gesprek met de mensen om wie het gaat. Dat zit nu nog lang niet altijd voldoende ingebakken in veel curricula. Ze gaan gerichter leren denken en handelen vanuit de ervaringswereld van de mensen voor wie ze het doen. Het leidt geen twijfel dat we zo empathischer én effectievere professionals zullen afleveren, die bewuster in het leven en in het werk staan. Bildung zoals het bedoeld is.’
Wat is er vooral nodig om een succes te maken van jullie focus?
L: ‘Een zwaluw maakt nog geen zomer, een zwaartepunt evenmin, althans niet in de vorm van twee programmamanagers met een deeltijdaanstelling en een klein ondersteunend team. Wij zien onszelf vooral als vliegwiel voor netwerken. Die dienen zichzelf te gaan organiseren. In die netwerken moet het gebeuren.
Wij hopen dat deze focus zó sterk gaat leven, dat er veel prachtinitiatieven van de grond gaan komen. Zo is er nu al een Leergemeenschap Laaggeletterdheid min of meer spontaan ontstaan, waarin docenten, onderzoekers en anderen uit allerlei faculteiten de handen ineen hebben geslagen. Dat is precies de soort samenwerking die ons voor ogen staat.’
‘Wil je iets betekenen voor de gezondheid van alle mensen, dan moet je bij de HAN zijn’
Wat staat er bij Health voor 2019 nog meer op het programma?
L: ‘Om te beginnen worden de al genoemde zes projecten uitgevoerd, waarbij we nog extra externe financiering hopen te verwerven. Bovendien zullen we overal waar we kansen zien aanzetten tot netwerkontwikkeling. Daarnaast zullen we bouwen aan een consortium, met partners binnen en buiten de HAN. Met een kwaliteit en ambitieniveau die overtuigend genoeg zijn om subsidiegelden te verkrijgen. Zo kunnen we nog bredere kringen trekken en, vanuit de driehoek, meer impact hebben.’
Hoe ver reikt jullie ambitie? Duidelijk tot voorbij de regiogrenzen, lijkt me? Wat is jullie gedroomde eindresultaat?
M: ‘Hoe mooi zou het zijn als in de wijde omtrek de HAN bekendstaat als dé plek van onderwijs en onderzoek waar krachtig en succesvol wordt ingezet op het reduceren van sociaal-economische gezondheidsverschillen. Dat we de reputatie hebben dat wij bij uitstek bruggen weten te slaan over die kloof. Bij een grote uitstroom aan bekwame en betrokken professionals die als geen ander hebben geleerd hoe ze deze kloof kunnen verkleinen.’
L: ‘Juist! Omdat het in hun DNA zit. Omdat ze vastberaden en vaardig genoeg zijn om hierin het verschil te maken. Helemaal mooi zou het zijn als scholieren uit de regio en elders in het land weten: wil je iets betekenen voor de gezondheid van alle mensen, dan moet je bij de HAN zijn.’
Meer informatie over het zwaartepunt Health vind je hier (inclusief podcast over de focus).
