Het is de Week van de Mantelzorg. Hoewel op de HAN zeker 2.100 studenten zorgen voor iemand met een beperking of ziekte, doen ze dat meestal in stilte. Deze ‘mantelzorgers’ jongleren met tijd en taken, combineren school met huishouden, zorg en een baan(tje). Tot ze vastlopen. “Dan ben je eigenlijk te laat.”
Tekst: Claudia Fitsch
Foto’s: Ralph Schmitz
“Ik dacht bij mantelzorgers altijd aan mensen die voor hun oude moeder zorgen. Niet aan mezelf. Pas in het eerste jaar op de HAN kwam ik erachter. Een docent vroeg aan de klas wie er mantelzorger was. Hij zei erbij: ‘Van Daniëlle weet ik het al.’ Hij had mijn oudere zus in de klas gehad, wist van de situatie thuis. Vandaar.”
Bipolaire stoornis
Daniëlle van Geel (26) zit in het laatste half jaar van haar studie Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD). Haar moeder heeft een bipolaire stoornis: perioden van extreem enthousiasme en euforie worden steevast gevolgd door een inktzwarte depressie. Dat betekent voor de overige gezinsleden dat ze extra taken erbij krijgen: huishouden, koken, maar ook zorg. “Als pappa nachtdienst had, deed ik geen oog dicht. En als ik nu op school of op mijn werk ben, denk ik altijd: gaat het wel goed thuis? Dat kost klauwen energie.”
“Op de middelbare school ging ik thuis steeds meer doen. Je rolt er langzaam in. Daardoor had ik weinig tijd voor vrienden”
Bescherming
Dat haar moeder ziek was, heeft Daniëlle lang niet geweten. “Ze hebben me bewust lang kind laten zijn. Mijn vader heeft me beschermd, ervoor gezorgd dat ik er zo min mogelijk van merkte. Zo vertelde hij dat ze op vakantie was om tot rust te komen, toen ik in groep 6 zat en ze was opgenomen. Ze had goede medicijnen, maar toen ik 19 was en ze daarmee stopte, ging het mis. Ze raakte in een manie, kreeg wanen. Mijn vrienden vonden haar heel leuk en enthousiast, maar ik wist: dit klopt niet.”
De manie duurde maanden, de daaropvolgende depressie met doodswens duurde nog veel langer. Uiteindelijk volgde een opname en psycho-educatie. “Ze kwam weer thuis, maar is nooit meer de oude geworden.”
Meteen volwassen
Daniëlle liep vanwege de mantelzorg studievertraging op. Net als Merel Janssens (21), tweedejaars Lerarenopleiding Wiskunde. Merel was 10 jaar toen haar moeder de diagnose Alzheimer kreeg. “Op de middelbare school ging ik thuis steeds meer doen. Je rolt er langzaam in. Daardoor had ik weinig tijd voor vrienden. Alles draaide om mamma. Een paar jaar later, ik was 16, kreeg pappa een gescheurde aorta. Hij lag in coma en moest daarna revalideren. We kregen veel hulp van familie, maar toch; naar school, huishouden en voor mamma zorgen was echt veel. Op mijn 17e is ze naar een verzorgingshuis gegaan. Ik was vastgelopen in 5 gymnasium en ben naar de VAVO gegaan, waar ik een havodiploma heb gehaald.
Pas toen mamma uit huis was, kreeg ik de tijd om na te denken over wat er was gebeurd. Ik voelde me verantwoordelijk, was van kind meteen volwassen geworden en heb geen puberteit gehad. Nog steeds merk ik dat ik problemen heb met concentratie, met het een plekje te geven. Daardoor heb ik in het eerste jaar tentamens niet gehaald.”
Initiatief ontbreekt
Mantelzorgende studenten kunnen vrijstellingen krijgen, mogen opdrachten soms later inleveren en kunnen een beroep doen op het profileringsfonds voor financiering bij studievertraging. Maar als je niet weet dat je mantelzorger bent, maak je daar geen gebruik van en kruis je ook niet het vakje ‘ik ben mantelzorger ’aan op het aanmeldformulier van de opleiding. Bovendien vraagt het eigen initiatief, wat vaak ontbreekt als je toch al overbelast bent.
“Een docente adviseerde me om uit huis te gaan en het uit te maken met mijn vriendje, omdat ik anders het derde jaar niet zou halen”
Uitmaken
“Je moet echt leren om jezelf op de eerste plaats te zetten”, aldus de studenten. Eerlijk vertellen wat er speelt, blijkt soms moeilijk. Daniëlle: “Ik heb altijd ervoor gezorgd dat ik mijn aandeel leverde en dat ik op school was als ik met anderen moest samenwerken. Toch zeiden medestudenten: ‘We vinden het kut dat je moeder ziek is, maar je belast ons ermee.’ Dan vertel je het een volgende keer liever niet meer. Een docente adviseerde me zelfs om uit huis te gaan en het uit te maken met mijn vriendje, omdat ik anders het derde jaar niet zou halen. Wat ik wel heb gehaald en ik heb zelfs een baan gekregen! Dus zij had ongelijk.”
Ondersteuning
Het eerste aanspreekpunt voor studenten ‘met ondersteuningsbehoeften’ is de studentbegeleider (die op verschillende HAN-opleidingen een andere naam heeft, zoals slb’er, LPO-docent, PON, leerteamcoach). Niet alle studentbegeleiders weten echter wat ze kunnen doen voor mantelzorgers. “Dat kan betekenen dat studenten met zorgtaken niet altijd de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben”, beaamt decaan Astrid Sluis.
Doorverwijzen
Een studentbegeleider kan doorverwijzen naar de studiebegeleider, de decaan en de studentpsycholoog. Psycholoog Anne Muskens: “Meestal krijg ik mensen hier met klachten als depressie, angsten, concentratieverlies. Ik vraag altijd naar de thuissituatie en dan blijkt soms dat ze mantelzorger zijn. Die zijn vaak jaren overbelast voordat ze bij mij komen omdat ze vastlopen. Dan ben je eigenlijk te laat.”
“Soms ben ik absent omdat ik mijn minor combineer met zorg en een baan en gewoon ergens moet zijn. Dus ik ben niet afwezig omdat ik met een kater in bed lig na een zware nacht stappen”
Niet oordelen
Hoe kun je voorkomen dat iemand vastloopt? Bewustwording, bij zowel zorgende studenten zelf als bij docenten, dat mantelzorg iemand extra belast, is stap 1. Ook belangrijk voor docenten en medestudenten: niet te snel oordelen als iemand verzuimt of te laat komt, altijd vragen wat er is. “Soms ben ik absent omdat ik mijn minor combineer met zorg en een baan en gewoon ergens moet zijn. Dus ik ben niet afwezig omdat ik met een kater in bed lig na een zware nacht stappen”, benadrukt Daniëlle.
Als je iemand de kans geeft om het uit te leggen, krijgt deze meer begrip en voelt zich gehoord.
Een andere tip: Als je weet dat iemand mantelzorger is, vraag dan gewoon eens: hoe is het met je? Daniëlle: ” Ik heb me vaak eenzaam en onbegrepen gevoeld.”
Decaan Astrid Sluis raadt jonge mantelzorgers aan om in ieder geval een paar mensen op school in vertrouwen te nemen.
Zelf studietempo bepalen
De mantelzorgers pleiten voor nog meer flexibiliteit in de opleiding, bijvoorbeeld met flexstuderen, waarbij je zelf het tempo van de studie bepaalt en collegegeld betaalt per studiepunt in plaats van per jaar. Merel: “Pas in het tweede jaar kun je nu, waar nodig, vakken laten vallen.” Verder hebben ze behoefte aan meer, duidelijke informatie over mantelzorgersondersteuning binnen en buiten de HAN. Zie het kader hieronder.
Geen zelfmedelijden
Hoewel mantelzorg geen keuze is, hebben ze geen zelfmedelijden. Al zorgend leerden ze plannen en organiseren, ontwikkelden ze empathie en ze beschikken over doorzettingsvermogen. Daarvoor zouden ze graag waardering krijgen, extra studiepunten of vrijstelling.
Beiden willen hun ervaring gebruiken in hun beroep. Daniëlle ontwikkelde een voorlichting over mantelzorg voor professionals. “Verder heb ik op mijn werk in een jongerencentrum twee groepen voor jonge mantelzorgers opgezet. Kinderen en jongeren hebben veel behoefte aan lotgenotencontact. Dat ik weet wat hun situatie betekent, is een pluspunt, een kracht.”
Informatie voor studerende mantelzorgers
Een kwart van de jongeren heeft te maken met een familielid dat ziek is, een psychische aandoening heeft of leeft met een beperking. Naar schatting 6 tot 7% van de studenten in het hoger onderwijs is mantelzorger. Dat betekent voor de HAN ergens tussen de 2.100 en 2.450 studenten (van de 35.000). Mantelzorg is geen keuze, iemand rolt er vanzelf in.
Waar kun je terecht voor informatie over mantelzorg?
Binnen de HAN
Mantelzorg valt onder bijzondere omstandigheden.
In Nijmegen
Mantelzorg Nijmegen
Mantelzorgconsulent is Jehzira Huwaë
(maandag tot en met donderdag aanwezig)
06–10351333
088–0011333
j.huwae@sterker.nl
De studentenkerk in Nijmegen heeft gespreksgroepen voor mantelzorgers, ook van de HAN.
In Arnhem
Mantelzorg Vrijwillige Thuishulp (MVT)
Mantelzorgconsulent is Hannie Massen
06–15327936 (maandag-, dinsdag- en woensdagochtend).
026–370 35 40
info@mvtarnhem.nl
