Olga Oordeelt: Chinese Dromen (Ruben Terlou, NPO2)
Knellende tradities, generatiekloven en communisme
In deze recensierubriek hemelt redacteur Olga Helmigh iets op of ze brandt het af. Iets er tussenin gebeurt zelden.
Het gevaar van een documentaire is dat het sterk beïnvloed wordt door de maker. Die kiest de onderwerpen, de invalshoek en de montage en creëert daarmee onbedoeld altijd een koker. Ruben Terlou, die met zijn twee eerdere docu’s over China lof oogstte en het fascinerende land nu voor de derde keer in de picture zet, is in zijn manier van interviewen zo open en ontvankelijk mogelijk. Toch ontsnapt hij er niet helemaal aan een bepaalde toon te zetten.
Laat voorop staan dat Terlou wederom een intrigerend kijkje geeft in de Chinese maatschappij. Een land dat zich qua economie, handel en welvaart zó rap ontwikkeld heeft dat de generatiekloven groter dan ooit zijn, eeuwenoude tradities steeds meer beginnen te knellen en het opkomende individualisme botst met de communistische inborst. “Het is de plicht van iedere Chinese burger om bij te dragen aan de Chinese droom, maar waar droomt de gewone Chinees van?” opent Terlou de afleveringen. We gaan, om het antwoord te achterhalen, onder meer op bezoek bij een heropvoedingsinternaat, zijn getuige van een soort rijdende rechter die ter plekke echtscheidingen regelt en zien hoe de Yi, een etnische minderheid die in het afgelegen Liangshan-gebergte leeft, zich verhoudt tot de rest van China.
De interviewstijl die Terlou heeft is, als je goed oplet, een trucje. Een goed werkend trucje, zeker, maar een maniertje: hij herhaalt wat iemand zegt, een tikkeltje vragend. “Ik wil kruidendokter worden”, vertelt een veertienjarige jongen, die door zijn strenge vader in een internaat is geplaatst omdat zijn houding ‘niet deugt’ en discipline ontbreekt. “Kruidendokter?”, herhaalt Ruben. “Ja, omdat mijn moeder aan kanker is overleden”, gaat de jongen verder. “Aan kanker?”, herhaalt Ruben. “Ja. Toen ben ik bij mijn zus in huis gekomen. Ik heb zeven zussen”, vertelt de jongen, zijn blik naar de grond gericht. “Zeven zussen?”, vraagt Ruben. “Ja, mijn vader ging net zo lang door tot hij een zoon kreeg. Daarom is mijn moeder zo zwak en dus ziek geworden.” Ruben is stil, je ziet zijn tranen opwellen. De jongen is inmiddels ook emotioneel. Als Ruben vraagt of iemand afweet van de dromen van de jongen, schudt deze verdrietig van niet. Er valt een stilte, en ook de kijker voelt het bijna tastbare verdriet en de onmacht van de jonge knaap die zijn best doet, maar in de tang van hoge verwachtingen en de status quo gevangen zit.
Net zoals al die andere Chinese internaatkinderen die Terlou spreekt. Kinderen die hopen hun eigen dromen waar te maken, maar tevens een verzekering vormen voor hun ouders: die hebben later, als ze oud en behoeftig zijn, een persoonlijke verzorger nodig. Hun kind. De Chinese overheid zorgt niet voor hun ouderen, dat mogen de nakomelingen doen. Vandaar dat ouders zich sterk bemoeien met de keuzes en het levenspad van hun kroost. Hoe beter gemanierd en gestudeerd ze zijn, hoe meer je verzekerd bent van je oude dag. Terugkomend op dat interviewtrucje van Terlou: het mooie ervan is dat er nooit een oordeel zit in zijn vraag of zijn reactie op het antwoord. Dat zorgt ervoor dat mensen hem alles toevertrouwen. Het vervelende ervan is dat het soms lijkt alsof Terlou juist met deze ‘onschuld zelve’ doorgaat tot het uiterste gaatje. Louis Theroux heeft daar ook een handje van. In die zin staat ‘leed’ uiteindelijk toch vaak op de voorgrond.
Al is er, eerlijk is eerlijk, genoeg leed om te belichten. Dat zien we aan de arme haan die ritueel geslacht wordt bij de Yi, aan de Yi zélf die kwade geesten uitdrijven, aan de echtparen die scheiden en waarvan de (meestal structureel mishandelde en onderdrukte) vrouwen vaak het onderspit delven. Aan de Taiwanezen die niet bij China willen horen, aan de omslachtige manier van communiceren, de angst voor het regime, de (in onze ogen) vreemde opvattingen over familie, loyaliteit en opoffering voor het grotere geheel. Terlou weet het prachtig te vatten in beeld (drones!), in fotografie, in communicatie (hulde voor het Chinees van Terlou) en zijn liefde voor het duale land. Maniertjes of niet: Terlou komt tot de kern van zijn zoektocht. Wij profiteren ervan en zijn weer wat inzichten rijker.
Chinese Dromen (een vierluik) is te zien op zondagavond 20:25 op NPO2, en op NPO Start (kijk vooruit)
