In deze recensierubriek hemelt redacteur Olga Helmigh iets op of ze brandt het af. Iets er tussenin gebeurt zelden.
Weten jullie het nog, de citotoets? Het advies of je naar mavo (vmbo), havo of vwo ‘mocht’? Ik kan het me goed herinneren. Ik zat op een leuke, gezellige basisschool in de knusse Vruchtenbuurt, in Den Haag. Zelf woonde ik in het meer volkse Moerwijk. Ik moest elke dag een half uur heen en een half uur terug fietsen, of twee keer overstappen met de bus.
Waren mijn ouders snobs, dat ze me naar díe school stuurden, aan de andere kant van Den Haag? Nee, helemaal niet. De basisschool waar ik eerst op zat, kampte met overspannen leraren, kinderen zonder structuur en onvermijdelijke leerachterstand bij veel leerlingen. Mijn ouders grepen in en zodoende startte ik groep 6 op een andere school, in een fijnere en, laten we eerlijk wezen, ‘betere’ wijk.
Al snel viel op dat ik met rekenen achterliep. Ik kreeg daardoor angst voor alles wat met breuken, staartdelingen en sommen te maken had. De meester van groep 6 riep me in mijn eerste week naar voren om breuken te maken op het bord. Dat lukte niet, hij bleef pushen en ik moest huilen. Het staat me nog helder voor de geest. Ik kreeg bijles en wist met pijn en moeite op niveau te komen. Ondertussen blonk ik uit in taal.
Als advies kreeg ik mavo/havo. Na een jaar brugklas kreeg ik groen licht voor de havo, “maar rekenen zou een groot aandachtspunt blijven.” Die avond sliep ik slecht. Ik had buikpijn, hyperventileerde en dacht alleen maar: “ik kan het niet, de havo”. Midden in de nacht had ik een gesprek met mijn ouders, die zeiden: “Wij denken dat je het kunt, we geloven in jou. Maar als je liever mavo wilt doen, doe je dat. Dan doe je gewoon daarna havo. Je komt er wel, volg je eigen tempo.”
Als ik de makers van Klassen, de nieuwe documentaireserie van Omroep Human, moet geloven, is dat eigenlijk geen goed ‘advies’. Daarin zien we dat als wij hoge verwachtingen van ons kind hebben, zij óók hoge verwachtingen van zichzelf krijgen. Ze geloven meer in zichzelf. Toch ben ik blij dat ik mijn eigen pad heb gevolgd, al geef ik toe dat ik er een klein complex aan over heb gehouden. Het maatschappelijke ‘neerkijken’ op de mavo, nu vmbo, het stigma dat eraan kleeft, bestaat. Ik merk het weleens als ik aan iemand vertel dat ik de mavo heb gedaan. “Jij? Mavo? Ik had je hoger ingeschat.” Het is een raar soort compliment, waar ook een vooroordeel in verscholen ligt.
Liever had ik langer de tijd gehad dan tot mijn twaalfde om uit te vogelen waar ik echt goed in was, op welke manier ik dat kon benutten en hoe ik mijn doelen kon bereiken. Hoezo moet je op je elfde al in een soort koker stappen die je, gemerkt of ongemerkt, voor de rest van je leven een bepaalde kant opstuurt?
Juist dát komt in Klassen heel goed naar voren: de ratrace die al start in groep 7 en tot een hoogtepunt komt in groep 8. De stress van ‘Het Advies’. Het hele systeem zorgt ervoor dat we kinderen op basis van hun ‘intelligentie’ indelen en hiermee en passant hokjes en bubbels creëren. Zit er iets tegen? Zijn je ouders laagopgeleid, met een laag inkomen? Woon je in een ‘minder goede wijk’? Grote kans dat deze kinderen een lager advies krijgen dan ze behoren te krijgen, zo blijkt helaas uit statistieken. Tel daarbij alle stigma’s en reputaties op, en je ziet: kinderen van twaalf kampen te veel met prestatiedruk en dat is zo jammer. Zó zonde.
We volgen in Klassen een aantal leerlingen uit groep 8 van een paar basisscholen in Amsterdam. Vooral in Noord, waar meer laagopgeleiden en armere gezinnen wonen, ontmoeten we schrijnende gevallen. Zoals Anyssa (10 jaar), die bij haar opa en oma woont. Die kunnen haar financieel en op het gebied van huiswerk weinig bieden. De relatie met haar moeder is moeizaam, maar gelukkig is juf Jolanda haar rots in de branding. Anyssa heeft veel in haar mars, ze zou prima vwo kunnen doen. Maar omdat ze zich zorgen maakt om haar zieke opa, haar recent neergestoken oom en het heen- en weer geschuif tussen opa/oma en moeder, slaapt ze slecht en kan zich moeilijk concentreren. Daardoor komt haar potentie niet uit de verf.
Viggo (11), een welgesteld kind uit een goede wijk, krijgt havo/vwo-advies. Maar hij piekert erover. Zijn beste vriendjes krijgen nu al het felbegeerde ‘vwo’-advies, maar Viggo zou zomaar naar de havo ‘moeten’ en dat vindt hij niet leuk. Want dat is toch minder goed, vindt hij. Het contrast met Anyssa is groot. Het gaat ondanks dezelfde citoscores over heel anderen factoren, belangen en gevolgen.
We volgen niet alleen basisschoolleerlingen, maar ook Gianny. Hij is 13 jaar en zit op het Hogelant, een vmbo-school met zorg, waar vooral ‘probleemkinderen’ naartoe gaan. Gainny is door zijn gedrag naar die school gestuurd door zijn basisschooljuf, terwijl hij qua intellect meer kan. Hij heeft door deze situatie weinig motivatie. Als kijker snap je wel waarom: weinig support vanuit huis, geen geloof vanuit school, in zijn klas heerst chaos en de verleidingen van de straat zijn te groot. Maar ja, wat moet je daar nou mee?
Door de documentaire merk je hoeveel invloed al die factoren op een kind hebben en dat zo’n advies in feite veel te vroeg komt. Geef kinderen, zoals in Estland gebeurt, langer de tijd om zich te ontplooien, zodat ze een evenwichtigere keuze kunnen maken. Wethouder Marjolein Moorman van de gemeente Amsterdam en bestuurder Mirjam Leinders pleiten hiervoor. Ze delen in Klassen hun zorgen, ideeën en visies over hoe het anders kan.
Kortom: Klassen geeft een rauwe, interessante inkijk in ons onderwijssysteem en de valkuilen ervan. Er zijn zeker mooie kanten, want het systeem is geen slechte als het op de kwaliteit van lesgeven aankomt. Maar het heeft ons wel té stevig in de greep en veel kinderen stikken onnodig. De gevolgen van Het Advies kunnen je hele leven bepalen.
Hoe ik het uiteindelijk heb gedaan? Ik ben na de mavo mbo Toerisme gaan studeren en ontdekte gaandeweg dat mijn hart en talent bij schrijven lag. Op mijn twintigste belandde ik op de School voor Journalistiek (hbo). Toch zou ik het niet anders doen als het over kon, anders had ik veel (levens)ervaringen misgelopen. In die zin valt ook te pleiten voor een mooie balans tussen hoge verwachtingen en het volgen van je eigen pad en tempo.
