Het aantal ouderen groeit en daarmee ook gevallen van ouderenmishandeling. Maar erover praten of het melden is lastig, voor alle betrokkenen. Twee HAN-lectoren en een associate lector beschreven herkenning, aanpak en dilemma’s van ouderenmishandeling in een gids. Daarmee geven ze medewerkers en studenten in de acute zorg houvast. Bijzonder: het is het eerste boek over dit onderwerp voor de acute zorg.
Tekst: Claudia Fitsch
Op de spoedeisende hulp (seh) komt een oudere man met hoofdletsel. Hij is gevallen. De verpleegkundige heeft een niet-pluis-gevoel. Zijn inwonende zoon, die hem begeleidt, en de vader communiceren onvriendelijk met elkaar. De verpleegkundige wil deze observatie bespreken met de oudere man. Die wil dat niet, hij wil zo snel mogelijk naar huis.
Het is een van de vele voorbeelden uit het boek ‘Ouderenmishandeling in de acute zorg’ die dilemma’s laten zien van ambulance- en seh-medewerkers en andere betrokkenen. Misschien is het hoofdletsel gevolg van mishandeling of verwaarlozing. Maar hoe weet je dat zeker? Hoe help je iemand die niet over de situatie wil of kan praten?
Niet-pluis-gevoel
“We hebben het boek geschreven na vragen van medewerkers op de spoedeisende hulp en van de ambulancedienst. Zij hadden regelmatig een niet-pluis-gevoel, zagen ouderen bij wie ze mishandeling vermoedden, bijvoorbeeld met blauwe plekken op onverwachte plaatsen. Maar ze wisten niet hoe ze daarmee moesten omgaan en hadden behoefte aan meer kennis en houvast”, vertelt Sivera Berben, één van de drie auteurs. “Je gaat het pas zien als je het doorhebt, zoals Johan Cruijff zei. Je moet signalen leren herkennen die wijzen op mishandeling en weten hoe je dit bespreekbaar maakt bij de oudere. Plus hoe je de oudere en mantelzorgers uit die situatie kunt halen zodat het weer veilig wordt. De kennis hierover komt voort uit onderzoek van onze lectoraten Innovatie in de Care en Acute Intensieve Zorg. Die hebben we gebundeld in dit boekje. Er was nog helemaal geen praktische literatuur hierover.”
Aandacht ouderenmishandeling nieuw
Aandacht voor ouderenmishandeling is relatief nieuw, vergeleken met kindermishandeling. Voor mishandelde en verwaarloosde kinderen bestaan al jaren instanties en opvangmogelijkheden. Denk aan de Raad voor de Kinderbescherming. Bij 65-plussers ontbreekt dat.
Ouderen wonen steeds langer thuis, met ondersteuning van mantelzorgers en professionals. Hun aantal groeit en we worden met z’n allen ouder. Met het klimmen der jaren neemt de kwetsbaarheid en de afhankelijkheid toe, evenals de kans om in een ziekenauto of bij de spoedeisende hulp te belanden.
Belangrijke rol voor poortwachters acute zorg
Medewerkers in de acute zorg hebben een soort poortwachtersfunctie, zijn vaak de eersten die een nog thuiswonende patiënt zien als hij naar het ziekenhuis gaat. Daarom spelen ze een belangrijke rol bij het signaleren en bespreekbaar maken van mishandeling. Ouderen verkeren op zo’n moment in een crisis en zijn dan eerder geneigd om eerlijk te zijn over hoe het thuis gaat.
“Ambulancepersoneel komt regelmatig achter de voordeur en treft daar soms een situatie aan die niet klopt. Vervuiling van het huis, een verwarde partner. Maar het is complex, je weet niet altijd wat er speelt en of wat je ziet ook klopt”, weet Berben. “Je moet oppassen met te snel interpreteren. Wat het bespreekbaar maken extra bemoeilijkt, is loyaliteit: het slachtoffer houdt vaak van degene in kwestie en wil hem of haar niet in de problemen brengen. Zowel voor slachtoffers als daders is het moeilijk om erover te praten. Ze schamen zich, er rust een groot taboe op.”
Ontspoorde mantelzorg
Mishandeling of verwaarlozing kan lichamelijk zijn, psychisch, emotioneel. Het gebeurt eerder uit onmacht dan uit kwaadwillendheid: een partner of familielid die de situatie niet meer aankan. Het kan ook dat het slachtoffer zelf agressief is of een psychische aandoening heeft waardoor het voor een mantelzorger extra moeilijk is om hem of haar te ondersteunen.
Behalve mishandeling heb je ook ontspoorde mantelzorg: overdreven bezorgdheid, het onthouden van zorg, iemand alles uit handen nemen of afzonderen. Ook komt financieel misbruik voor. Vaak opzettelijk, soms ingegeven door een noodsituatie: een kind dat alles kwijt is geraakt en bij een ouder intrekt.
Preventie en aanpak ouderenmishandeling
Je kunt iets signaleren en boven water krijgen, maar dan moet er ook nog iets gebeuren om de situatie te veranderen. Daarom komen in het boek eveneens andere groepen medewerkers aan bod. Zo is er aandacht voor de rol van de medisch maatschappelijk werker en van Veilig Thuis, en voor een juridische benadering van preventie en aanpak van ouderenmishandeling.
Boek gratis downloaden
Sivera Berben, associate lector Acute Intensieve Zorg, schreef het boek samen met Marian Adriaansen, lector Innovatie in de Care en met Lilian Vloet, lector Acute Intensieve Zorg. Ze kregen daarvoor mede subsidie van RAAK-SIA.
Iedereen kan het boek ‘Ouderenmishandeling in de acute zorg’ gratis downloaden. Berben: “Zodat zoveel mogelijk studenten en professionals weten hoe je mishandeling en ontspoorde zorg kunt herkennen en aanpakken.”
