Rappen en zingen om je gevoel te bedwingen
HAN-docent Sylka Uhlig promoveert op muziektherapie
Wat doet rappen en zingen met de emoties van jongeren? Sylka Uhlig, docent muziektherapie aan de HAN, promoveerde op dit thema. SAM sprak haar over hoe de ‘Rap & Sing Music Therapy’ tot stand is gekomen.
Tekst: Olga Helmigh
Foto’s: Marcel Krijgsman
Sylka Uhlig, muziektherapeut van oorsprong, is al jaren gespecialiseerd in het inzetten van ritme, melodie, stem, woorden en rijm bij het losmaken van gedachten en gevoelens en de invloed ervan op gedrag en welzijn. Vooral bij kinderen en jongeren is dit een manier om spelenderwijs tot de kern van hun persoonlijke thema’s en problemen te komen. Sylka, werkzaam bij het Instituut Vaktherapeutische en Psychologische Studies (HAN IVPS), promoveerde onder Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie, aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).
Voordat we teruggaan naar het ontstaan van je idee om dit onderzoek te starten: kun je uitleggen waar je proefschrift over gaat?
“We hebben op een basisschool in Nijmegen de effecten van muziek op de emotieregulatie bij jongeren onderzocht. Een deel daarvan was de uitvoering van een muziektherapeutische interventie. Dat deden we in 5 verschillende groepen, per klas met 30 kinderen tussen de 8 en 12 jaar. We maakten een controlegroep, die geen muziekinterventie kreeg, en een groep die wél aan het werk ging met rap en zang. Zo konden we vergelijkingen tussen beide groepen trekken en effecten in kaart brengen. We constateerden dat de interventiegroep na vier maanden positieve ontwikkelingen maakte op het gebied van emotieregulatie. Dat betekent onder meer dat emotionele problemen stabiliseerden, hun concentratie toenam en bepaald gedrag verdween of verbeterde. Overigens kreeg de controlegroep uiteindelijk ook dezelfde muziekinterventie, in het kader van gelijke kansen.”
Hoe steekt de muziektherapie in elkaar?
“Van te voren hebben we de kinderen niet verteld wat het doel van de muziektherapie is. We lieten ze weten dat het er niet om ging dat we ‘mooi’ moesten zingen of rappen, of dat het ‘perfect’ moest zijn. Muziektherapie is geen performance, maar een manier om te voelen en waarnemen door middel van muziek. We zijn klein van start gegaan: eerst creëerden we ritme. Gewoon met het knippen van onze vingers, het stampen van onze voeten en geneurie. Ritme werkt aanstekelijk en schept structuur. Na een tijdje ‘deinst’ iedereen in de groep mee. Vervolgens mochten de kinderen aangeven wat ze leuk vinden, met één woord. Dan krijg je antwoorden als ‘pizza’, ‘fietsen’, ‘paarden’, ga zo maar door. Daar ga je mee spelen. Bijvoorbeeld: ‘pizza is lekker’, ‘pizza elke dag, elke nacht, ik wil pizza’. Er ontstaat melodie en ruimte om te experimenteren met associaties en rijmen. Die borrelen op uit het onderbewustzijn. Als er een veilige sfeer is gecreëerd ga je door met dingen die níet leuk zijn. ‘Vroeg opstaan’, ‘huiswerk’, ‘broccoli’ hoor je dan, maar ook ‘pesten’, ‘boos zijn’ en ‘eenzaamheid’. Daar ga je via ritme, stem, melodie en rijm op door. Dit doe je niet in één sessie; hier is een paar weken de tijd voor genomen. Aan het eind maakten de kinderen, opgedeeld in groepjes, een rap.”
Hier is een voorbeeld van zo’n rap, ontstaan tijdens de Rap & Sing Music Therapy op de Nijmeegse basisschool:
Je wilt niet meer naar school
Je kunt er niet meer tegen
Buikpijn, angst…
Pesten maakt onzeker en je gaat er maar mee door
Pesten is stom en ook niet leuk meer
Pesten is vervelend
Het is veel leuker om samen te spelen
Stop met pesten!
Pesten is niet leuk
Pesten doet iedereen pijn
Pesten is stom
Pesten is niet cool
Stop ermee, het doet pijn
Doe niet zo raar en daarmee is deze rap klaar!
Hoe kwam je op het idee om de effecten van rap en zang te onderzoeken?
“In 2005 was ik muziektherapeut op een school in Brooklyn, New York. Ik werkte in een arme buurt met verwaarloosde kinderen, die te maken hadden met mishandeling, gangs, ga zo maar door. Eén jongen, 10 jaar, begon spontaan te rappen tijdens zijn individuele muziektherapie. Er kwam een stortvloed aan negativiteit en agressie los. Fuck dit en fuck dat, bitch zus en bitch zo. Kenmerkend voor veel rapmuziek natuurlijk, maar het was confronterend voor me. Op die school werd streng opgetreden tegen zulke taal en het bijbehorende gedrag, wat vaak averechts werkte. In mijn muziektherapie liet ik het juist toe. Ontlaad het maar, in een veilige sfeer. Met mijn therapeutische ervaring kon ik zijn agressie helpen te transformeren. Na een tijdje voelde de jongen zich op zijn gemak en kwam er ruimte om vérder te kijken dan alleen zijn frustraties, teleurstellingen en kwaadheid. In een jaar tijd veranderde hij van een boos kind in een toegankelijke jongen. Zijn moeder, die amper betrokken was bij haar zoon, kwam voor het eerst naar school om een optreden van hem te zien, waarin hij in een positieve rap zijn klasgenoten en leraren bedankte. ‘Ik herken hem bijna niet meer terug’, vertelde ze. Toen drong de potentiële impact van rap en zang écht goed tot me door. Het zaadje was geplant.”
Toch heeft het heel wat jaren geduurd om te komen waar je nu bent.
“In 2010 ben ik naar Denemarken gegaan, waar ik in Aalborg samen met een bevriende professor aan mijn onderzoek ben begonnen. Achteraf gezien was dat meer een oriënterende periode, waarin ik vooral research heb gedaan. Heel waardevol, maar ik had nog niet de juiste begeleiding en benadering. Toen de professor overleed, kwam het stil te liggen. Eenmaal terug in Nederland, in 2012, las ik dat Erik Scherder een lezing aan de VU had georganiseerd over de therapeutische effecten van de stem. Ik trok de stoute schoenen aan, ging er naartoe en sprak hem aan. Ik vertelde dat ik ook met het thema ‘stem’ bezig was, en dat mijn werk aansloot op het onderwerp. Een paar weken later zat ik samen met mijn copromotor Erik Jansen (HAN) bij Erik Scherder aan tafel. Mijn toegekende promovendusbeurs vanuit de HAN kon ik in gaan zetten. We werkten gezamenlijk een plan uit voor mijn promotie en naast mijn docentschap op de HAN kreeg ik een werkplek op de VU tussen andere promovendi. Ik leerde werken vanuit de VU-methodes en kon aankloppen bij collega’s en Erik over specifieke wetenschappelijke vraagstukken. Vanuit die positie heb ik veel tools en kansen gekregen. Wat vooral bijzonder is, is dat een hoogleraar normaal zélf promovendi zoekt voor een eigen onderzoek. In mijn geval bood ik mijn onderzoek aan en mocht ik onder zijn hoede hieraan werken. Geweldig.”
En nu?
Bijkomen. (Lachend:) Een zwangerschap duurt negen maanden, de geboorte van dit onderzoek had negen jaar nodig. Helaas is het zo dat je na het promoveren zelf aan de slag moet om de resultaten levendig en gaande te houden. Uiteraard gebruik ik de Rap & Sing Music Therapy in mijn lessen als muziektherapie-docent hier op de HAN. Daarnaast ga ik door het creëren van bewustzijn en aandacht voor muziek, zodat op basisscholen eenvoudige interventies met zang, rap en rijm toegepast kunnen worden. Op de HAN, maar ook op diverse plekken in Italië en Duitsland, geef ik hier lessen over. Daarmee vestig ik hopelijk de aandacht op de noodzaak van vroegtijdige interventies bij jongeren om hen te helpen hun emoties te reguleren. Muziek heeft hierin een onschatbare waarde die nog verder toegepast en onderzocht moet worden. In die zin zal mijn onderzoek nooit klaar zijn.”
