Sinan Can: “We mogen niet wanhopen en verbitterd raken”
HAN Educatie Collegetour ontroert en inspireert
Onderzoeksjournalist Sinan Can, gisteravond te gast bij de HAN Educatie Collegetour, heeft indringende documentaires gemaakt over het Midden-Oosten. Toch kent het grote publiek hem vooral dankzij het tv-spel Wie is de Mol. “Dat is niet erg”, glimlacht de geboren en getogen Nijmegenaar. “Eén van de redenen om mee te doen, was om meer aandacht te krijgen voor mijn programma’s en zo mensen te raken, informeren en inspireren.”
Foto’s: Rob Gieling
De documentaires en programma’s die Can maakt, zijn bepaald geen lichte kost of amusement. Met veel moed, lef en gevaar voor eigen leven reist hij af naar conflictgebieden om te laten zien wat er 4.000 kilometer verderop aan de hand is. “Dat doe ik niet omdat ik het leuk vind”, vertelt Can. “Dat doe ik omdat het nodig en nuttig is. Zo sta ik in mijn werk: ik wil mensen informeren en tot andere inzichten brengen. Dat ik daardoor ongelooflijk ellendige gebieden bezoek en afschuwelijke misstanden zie, is heel zwaar. Maar ik heb een sterke drive om de verhalen te vertellen van de mensen die daar leven. Zodat we gewetensvol blijven, en begrijpen dat er veel werk te verzetten is. We mogen niet opgeven.”
“We vierden op school Ramadan, Kerst, Suikerfeest, Pasen: acceptatie en begrip voor elkaar stonden hoog in het vaandel”
Liefde is alles
De toehoorders, bestaande uit studenten en medewerkers, wisten van tevoren dat er confronterende anekdotes zouden komen. Je kunt van “de man met de ellendige docu’s, zoals ik ook wel word genoemd” niet verwachten dat er geen lastige onderwerpen aan bod komen. Niet dat het de hele avond draait om de donkere kanten. Het begint met een vrolijke ode aan de basisschooltijd van Can. “Die periode was cruciaal voor wie ik nu ben. Op basisschool De Driemaster in de Nijmeegse wijk Bottendaal, waar ik nog steeds woon, waren de juffen en meesters liefdevol, met ongelooflijk veel aandacht voor ieder kind. We vierden er Ramadan, Kerst, Suikerfeest, Pasen: acceptatie en begrip voor elkaar stonden hoog in het vaandel. En liefde. Want met liefde wordt alles mooi.”
Gewetensvol
Het was dankzij die basisschooltijd, gecombineerd met zijn opvoeding in een links, idealistisch gezin, dat Can opgroeide tot een gewetensvol mens. “Mijn ouders leerden me dat elk klein gebaar ertoe doet: al help je één mens, dat is er meer dan géén.” Hij twijfelt na de middelbare school tussen de opleiding Geschiedenis en Journalistiek, maar kiest het laatste. “Daarin kwam alles samen: mijn hang naar avontuur, mijn liefde voor reizen en de drang om mezelf in te zetten voor anderen.” Zijn studentenleven speelde zich door zijn studiekeuze in Tilburg af, waar hij voor het eerst in zijn leven een ‘Kut Turk’ wordt genoemd. Tot die tijd had hij geen last van discriminatie en was totaal niet bezig met zijn Turkse afkomst. “Dat klinkt misschien gek, maar het is echt zo. Of ik daarmee geluk heb gehad weet ik niet; wellicht ben ik een voorbeeld van multiculturaliteit die wel gelukt is?”
Raket naar de hemel
Geluk is voor Can meer in perspectief gekomen door alles wat hij tijdens zijn reizen in oorlogsgebieden op zijn netvlies heeft gekregen. Het publiek is stil als Can een reeks voorbeelden geeft van de gruwelijkheden die hij heeft gezien en meegemaakt. “Uitgeroeide dorpen, onthoofde kinderen, overal lijken. Weeskinderen in een vluchtelingenkamp van wie organen zijn verwijderd voor handel. Kleine Afghaanse jongens die door de Taliban werden gebruikt als ‘dancing boys’ en mishandeld en verkracht werden. Honger. Armoede. Er was in een kamp een meisje van vier jaar oud die haar hele familie was kwijtgeraakt door een bomaanslag. Ze liep twee uur lang achter onze cameraploeg aan in 50 graden hitte. Ze kwam bij ons zitten en knuffelde ons. Haar buren, die haar in hun gezin hadden opgenomen, vertelden dat het meisje een raket wilde bouwen om voorbij de wolken naar haar ouders in de hemel te vliegen. Toen we wegreden heb ik lang achteromgekeken, ze zwaaide ons uit bij het hek van het kamp tot we elkaar niet meer zagen. Zo’n meisje blijft, net als al die andere kinderen, voor altijd in mijn geheugen en hart gegrift.”
“Vooral de kinderen die ik moet achterlaten, slaan een gat in mijn ziel”
Bovengrens van slechtheid
De emotie in de zaal is voelbaar. Hoe gaat Can om met al die ervaringen? “Als ik thuiskom, heb ik weken, soms maanden nodig om überhaupt weer mee te kunnen doen aan het dagelijkse leven hier. Ik praat met mijn familie, slenter over de markt, maak lange wandelingen, knoop in de trein een gesprekje aan met anderen. Ik ben dankbaar dat ik in dit land woon, dat hier vrede is, dat we in tolerantie en vrijheid leven. Ja, ook in ons land zijn er misstanden en is verbetering nodig. Zoals in de gezondheidszorg en in het onderwijs. Maar laten we eerlijk wezen: we hebben het hier ongelooflijk goed.” Duidelijk is dat hij dit werk niet nog eens tien jaar kan doen. “Dan ga ik kapot. Het is moeilijk om niet verbitterd te raken. Net als je denkt dat je de bovengrens van slechtheid hebt gezien, komt er een schep bovenop. Vooral de kinderen die ik moet achterlaten, slaan een gat in mijn ziel. Ik denk vaak aan hen, hoe het met ze is. Leven ze nog? Zijn hun organen weggesneden? Komt het sowieso ooit nog goed met ze? Het houdt me wakker. Toch probeer ik niet te wanhopen. Want dan weet je zéker dat het niet meer goedkomt.”
Wie is de Mol
We halen even adem als de interviewer, laatstejaars Leraar Geschiedenisstudent Sam Mouzarmi, vraagt of Can meedeed aan het zeer populaire tv-spel Wie Is de Mol “om even iets lichts en vrolijks te doen”. Can lacht. “Nou, het was vooral een slimme manier om meer aandacht voor mijn programma’s te krijgen. Begrijp me niet verkeerd: het was ontzettend leuk, maar ik nam het wel minder serieus dan sommige medekandidaten. Die vonden Colombia, waar we het spel speelden, al een ‘oorlogsgebied’ en de ervaring zelf een ‘enorme life changer’. Dan denk ik: nou, nou…, haha! Natuurlijk ben ik wel een bijzonder geval met alles wat ik heb meegemaakt, zoals bomaanslagen, in een fuik van de Taliban en de constante bedreigingen aan mijn adres door de taboes die ik aankaart. Maar het ‘voordeel’ daarvan is dat ik niet snel van slag ben, een olifantenhuid heb gekweekt en vlug relativeer.” De hashtag #watgaatsinandoen, ontstaan door de luie indruk die Can tijdens het spelprogramma maakte, vond hij grappig. “De laconieke houding waarmee ik het spel inging, bracht me heel ver. Dat was erg geestig. Tien volwassenen die zich druk maken om kinderlijke spellen en ik stond erbij en vond alles wel best, haha!”
“Laten we één soort onderwijs aanbieden, waarin iedereen bij elkaar komt en leert dat we allemaal anders, maar toch óók hetzelfde zijn”
Empathie en kennis
Wat Can vooral hoopt over te brengen aan anderen is dat we onze ogen niet sluiten voor het onrecht, het leed en de misstanden in de wereld. En dat er anders wordt gedacht over die zogenaamde ‘gelukszoekers’, een uiterst misplaatste term voor vluchtelingen. “Het is ver van je bed, dat weet ik. Je hoeft het niet zoals ik méé naar bed te nemen en constant wakker te liggen, maar je kunt je wel op allerlei manieren inzetten om de wereld een betere plek te maken.” Dat begint volgens Can deels in het onderwijs. “Laten we het schoolsysteem om de schop gooien: weg met christelijke, islamitische en vrije scholen. Laten we één soort onderwijs aanbieden, waarin iedereen bij elkaar komt en leert dat we allemaal anders, maar toch óók hetzelfde zijn. Ieder mens snakt naar liefde, acceptatie, geluk en het beste voor zijn kinderen. Als het in de basis goed begint, en onze harten en hoofden met empathie en kennis worden gevuld, kun je een deel van het leed voorkomen.”
Tweede kans op geluk
Er wordt in de anderhalf uur dat Can het podium heeft nog veel meer besproken, zoals een mogelijke kandidatuur voor het burgermeesterschap van Nijmegen (“Om iets terug te doen voor de stad die mijn familie al vier generaties lang warm welkom heet, al vind ik een vrouwelijke bestuurder van deze prachtstad nóg mooier”), het belang van reizen (“Ga de kleuren en geuren van de wereld in je opnemen, verdiep je in culturen”), het afschaffen van de Cito-toets (“Het is krankzinnig dat we kleine kinderen al toetsen. Laat ze vrijer in het ontdekken van zichzelf!) en zijn droom om een kinderdorp in Irak op te richten. “Een huis waarin ze veilig zijn, liefde voelen en kunnen leren. Zodat ze hopelijk nog een tweede kans krijgen op geluk.”
Dromen
De Collegetour wordt traditiegetrouw afgesloten met een gouden tip van de gast. Can: “Laat je nooit ontmoedigen. Door niemand niet. Een voorbeeld: tijdens mijn studie journalistiek vertelde ik dat ik stage wilde lopen bij CNN in Istanbul. Mijn stagebegeleider heeft me zowat een half uur uitgelachen. Hoog in de bol, te ambitieus vond hij het. Ik dacht toen: laat me toch dromen, waarom zou ik het niet proberen? Een half jaar later zat ik in Istanbul, bij CNN. Laat je dus nooít vertellen dat iets niet kan. Je komt er wel als je erin gelooft.”
Binnenkort is Sinan Can op tv te zien met een documentaire over Korea.
