Veel studenten worden opgeleid in een richting waarin straks weinig werk is. Maar jongeren zijn daar niet zo bang voor, bleek tijdens het slotdebat van de Einsteinweek over ‘Hoe ziet jou toekomst eruit?’. Journalist Jort Kelder voelde politici en jongeren scherp aan de tand, met name over de grenzen van privacy en veiligheid.
Tekst: Walter Baardemans
Foto’s: Marcel Krijgsman
Einsteinweek
De veranderende arbeidsmarkt was deze vrijdagavond een van de onderwerpen op het slotdebat ‘Hoe ziet jou toekomst eruit?’ van de Einsteinweek, een initiatief van provincie Gelderland en de gemeenten Nijmegen en Arnhem. Tijdens deze week hielden bekende experts en wetenschappers, waaronder René ten Bos, Maurits Groen en Alexander Klöpping, lezingen over de betekenis van technologie en innovatie voor de toekomst. In het afsluitende forum gingen politici en jongeren daarover met elkaar in gesprek. Al constateerde Jort Kelder aan het begin dat het begrip jongeren ruim geïnterpreteerd was. Organisator Mark Spijker was blij met de bijna tachtig aanwezigen met als speciale toehoorder John Berends, de kersverse Commissaris van de Koning van Gelderland.
Werk wordt overgenomen door robots
Debatleider Jort Kelder legde de harde cijfers in een krantenkop maar even voor: 286.000 studenten opgeleid voor werk dat verdwijnt door robots. Vooral in finance, economie, recht en accountancy dreigt veel werk overgenomen te worden door robots en slimme algoritmes, aldus de tv-presentator en oud-hoofdredacteur van magazine Quote. Kelder: “Wie studeert accountancy? Niemand? Heel verstandig, want die sector gaat enorm krimpen.”
Maar in de Bouillonzaal van de oude Honigfabriek vreesde niemand van de aanwezige jongeren voor zijn eigen functie. Het gevaar schuilt volgens een van hen vooral in de dreigende tweedeling binnen de samenleving: “Hoger opgeleiden kunnen sneller omschakelen, maar er zijn ook mensen die straks misschien niet meer mee kunnen komen en dreigen af te haken.”
Selfies
De avond ging vooral over het dilemma tussen privacy en veiligheid: hoeveel privacy ben je bereid op te geven voor een veilige samenleving? Wat mag de overheid allemaal van je weten? Veel, vond bijna de helft van de zaal in reactie op de stelling ‘veiligheid gaat boven privacy’. De andere helft waarschuwde ervoor om te veel privacy op te geven voor schijnveiligheid. “Er moet iets mis kunnen gaan.” En: “Er vallen meer doden doordat mensen voor een selfie van een berg vallen dan door een terroristische aanslag.”
“De overheid mag alles van mij weten, maar van iemand anders misschien niet. Het is belangrijk dat mensen het gevoel hebben dat ze controle hebben over hun eigen data.”
Cel
“We weten best al veel van onze burgers”, reageerde gedeputeerde Michiel Scheffer (D66) van provincie Gelderland. Scheffer: “We hebben bij wijze van spreken precies in kaart welke burger een boom voor zijn wc-raam heeft staan.” Het wordt anders als gegevens op een ongelukkige manier gekoppeld worden, wist hij uit eigen ervaring. “Ik kan moeilijk nog naar Amerika, omdat ik daar een nacht onschuldig in een cel heb doorgebracht. Dat staat nog steeds geregistreerd en geeft problemen bij de douane”, aldus Scheffer.
Proportionaliteit
Ook volgens de Nijmeegse SP-wethouder Renske Helmer-Englebert dient de overheid terughoudend te zijn en is vooral proportionaliteit van belang bij het verzamelen van gegevens door de overheid. Helmer-Englebert: “Nijmegen wil weten hoeveel mensen in de stad zijn. Dat is via wifi-tracking eenvoudig, maar daarmee weet je ook wie zich waar bevindt. Dat ging ons te ver. We hebben een andere oplossing gekozen.”
Alle middelen geoorloofd
Aan de hand van filmfragmenten werden de grenzen van het dilemma uitgediept. De Roemenen die Outlet Roermond bezoeken en al in hun auto getagged worden door de politie, ging volgens sommigen te ver. “Hiervan krijg ik de kriebels. Dit moeten we niet willen.” Maar voor de undercoveractie van de politie bij een vermeende terroristische cel in een huisje op een vakantiepark in Weert ligt dat anders, vond een van de jonge deelnemers aan het forum. Hij was het eens met de stelling ‘In de strijd tegen terrorisme zijn alle middelen geoorloofd’. “Ze mogen alles van mij weten. Ik heb vertrouwen in de professionals die met de gegevens omgaan.” De uiterste consequentie is dat je dan misschien een keer als onschuldige van je bed wordt gelicht, wierp Jort Kelder tegen. “Als ik voor 99 procent aan het profiel voldoe, begrijp ik dat wel”, hield de jongere vol. Het gaat vooral om controle over je eigen gegevens, zei een andere spreker. “De overheid mag alles van mij weten, maar van iemand anders misschien niet. Het is belangrijk dat mensen het gevoel hebben dat ze controle hebben over hun eigen data.”
“Het was in 1939 heel handig voor de Duitsers dat alle Joden in het bevolkingsregister stonden ingeschreven met een J.”
China
Ook een andere deelnemer sprak zijn vertrouwen uit in de overheid. “Ik denk dat de overheid in principe het goede voor heeft.” Maar systemen kunnen ook in handen komen van totalitaire regimes die zo inzicht krijgen in allerlei gegevens, prikkelde Kelder. Dat maakt het toch anders. Kelder: “Het was in 1939 heel handig voor de Duitsers dat alle Joden in het bevolkingsregister stonden ingeschreven met een J.”
Een filmfragment over China liet zien hoe de overheid daar burgers al met camera’s in de gaten houdt. En in Nederland houdt een bedrijf als Deloitte op de Zuidas in Amsterdam bij hoe lang werknemers op de wc zitten, wist Kelder. “Je mag daar tien minuten per dag naar de plee.” Renske Helmer-Englebert: “Ik denk dat we allemaal behoefte hebben aan een zekere privacy. Gelukkig leven wij in een land waarin we dit debat nog kunnen voeren.”
Bubble
Volgens haar is het vooral belangrijk om te beseffen dat commerciële bedrijven een ‘bubble’ om je heen creëren: “Zij presenteren je de wereld zoals jij die wilt hebben.” Ronald van Meygaarden van Lokale Partijen Gelderland: “De vraag is in wat voor een maatschappij we willen leven. We moeten ons realiseren wat we doen en voorkomen dat we alles vrijgeven. Daarnaast moeten we ons er sterk voor maken dat bedrijven, die data verzamelen, transparant zijn en dat we weten wat ze er daadwerkelijk mee doen.”
Niks zinnigs
En de veranderende arbeidsmarkt? Een jongere zag ook mogelijkheden: “Met de komst van robots verandert ook de samenleving. Er komen nieuwe problemen, maar ook nieuwe kansen.” Jort Kelder vertaalde dat aan het eind als: “We kunnen er dus eigenlijk niks zinnigs over zeggen.”
