De neiging anderen te onderdrukken (column)
Martijn begrijpt niet dat een standaardwerk van psycholoog Philip Zimbardo nog steeds wordt gebruikt bij zijn opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening. Vorig jaar bleek dat hij met de uitkomsten van zijn baanbrekende onderzoeken had gesjoemeld. Tijd voor een nieuw standaardwerk.
Psychologie, een inleiding van Philip Zimbardo is al jaren hét standaardwerk wanneer het aankomt op studieboeken voor het hbo-vak psychologie. Zelf las ik het boek tijdens mijn opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, maar ook nu wordt het boek nog gebruikt als ‘het boek’ bij de opleiding social work en dat is vreemd. Heel erg vreemd.
Sinds zijn ‘baanbrekende’ Stanford Prison Experiment in 1971, waarbij hij random mensen indeelde als bewakers en gevangenen, is de ster van Zimbardo rijzende. Zijn experiment bewees dat de mens diep vanbinnen de neiging had anderen te onderdrukken. De psychologierockster schreef vervolgens boek na boek over de natuurlijke slechtheid van de mens en schopte het onder meer tot voorzitter van de American Psychiatrist Association, uitgevers en samenstellers van het befaamde boek de DSM. Ook schreef Zimbardo dus het lesboek voor psychologie. Een lesboek dat niet alleen Zimbardo’s eigen experiment maar ook het ‘electroshock’-experiment van collega Stanley Milgram gebruikt om aan te tonen dat de mens van nature de neiging heeft anderen te onderdrukken. Twee onderzoeken die sinds de jaren 70 ons mensbeeld — en specifiek dat van hulpverleners — hebben beïnvloed.
Wat blijkt echter: de onderzoeken deugen voor geen meter. Sinds de onderzoeksdata, begin jaren ‘00, beschikbaar zijn voor derden, is gebleken dat Zimbardo zijn bewakers en gevangenen zo manipuleerde dat hij de meest spectaculaire onderzoeksuitslagen kreeg. Toen Zimbardo hier in 2018 mee werd geconfronteerd, antwoordde hij dat hem dit niks kon schelen. Het was het beroemdste experiment uit de geschiedenis van de psychologie, iedereen heeft het er nu nog over. Uit Milgrams archief bleek dat hij zijn onderzoeken en uitslagen zodanig manipuleerde dat de uitkomst ‘Mensen zijn in staat om slechte dingen te doen wanneer zij denken dat dit het goede is’ veranderde in ‘Mensen doen onder druk slechte dingen voor eigen gewin’.
Waar een aantal jaar geleden sociaal psychologen Diederik Stapel en Roos Vonk genadeloos van hun voetstuk vielen en door hun collega’s werden uitgekotst (zelfs tijdens mijn lessen psychologie werden hier grappen over gemaakt), blijven we de onderzoeken van de charlatan Zimbardo als ‘het lesmateriaal’ gebruiken. Dit omdat de val van Stapel en Vonks met veel media-aandacht gepaard ging. Het ontkrachten van Zimbardo en Milgram ging stapsgewijs en heeft daardoor veel minder mensen bereikt, waardoor wij vervolgens hulpverleners blijven opleiden met een compleet verkeerd en gefabriceerd mensbeeld.
Hoeveel makkelijker wordt het om mensen te helpen als je weet dat ze er niet op uit zijn te frauderen of te manipuleren? Hoe praat je met iemand met terroristische gedachten wanneer je denkt dat deze persoon slecht wil doen? Een stuk moeilijker dan wanneer je weet dat hij denkt dat wat hij wil het goede is.
We kunnen de hulpverlener makkelijker, leuker en ja, op den duur ook het hedendaagse toverwoord ‘goedkoper’ maken. De keuze hiervoor ligt bij de opleidingsinstituten, zoals de HAN, en hun wil een alternatief te zoeken voor Zimbardo. Tot die tijd schetsen middelmatige horrorfilms als de The Purge-reeks — waarin mensen één nacht in het jaar legaal misdaden mogen plegen, inclusief moord, maar 99,9% van de mensen dit weigert — een realistischer mensbeeld dan het vak psychologie.
P.S.
Wie geïnteresseerd is in het precieze hoe en wat achter de manipulatie van Zimbardo en Milgram, raad ik hoofdstuk 7, 8, 16 en de bijbehorende bronnenlijsten aan van Rutger Bregmans bestseller De meeste mensen deugen.
Martijn van Koolwijk is afgestudeerd HAN-student. Hij werkt in de geestelijke gezondheidszorg. Martijn schrijft om de week een column voor SAM. Lees zijn vorige bijdrage hier.
