ÜLKELER VE SAĞLIK SİSTEMLERİ
Günümüzde dünyanın birçok ülkesinde sosyal güvenlik sistemi olmadığı için toplum sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanılsa da bu hizmet çok sınırlı ve yetersiz kalmaktadır.
ABD’de bulunan bir düşünce kurulunun araştırmalarına göre Avrupa ülkeleri ve Avustralya sağlık sistemleri açısından dünyada en ön sırada yer alan ülkelerdendir. İlk sırada Norveç yer alıyorken, devamında Hollanda ve Avusturya geliyor. ABD sağlık sistemi ise ilk defa 2004'te 11 ülkeyi kapsayan liste yapıldığından bu yana sürekli son sırada geliyor.
ABD’de sağlık sisteminin geliştirilmesi için kurulan Commonwealth Vakfı tarafından yapılan araştırmaya göre ise Norveç ve İsviçre’de hastaların kendi ceplerinden yapılan harcamaların üst sınırına ve Almanya’nın 2013'te doktor randevu ücretlerini kaldırma kararına dikkat çekildi. Raporda, genel olarak en iyi performans gösteren ülkelerin hastalara sağlık hizmeti maliyetlerini düşüren ülkeler olduğu vurgulandı.
İdari verimlilik açısından, sağlık hizmetini İngiltere’de olduğu gibi ücretsiz hale getirerek veya İsviçre’de olduğu gibi sağlık sigortasının maliyetini basitleştirerek ve sınırlayarak sağlık hizmetini daha ekonomik hale getiren ülkelerin bu alanda en yüksek puanları aldığı görüldü.
İngiliz tıp dergisi “The Lancet” dünya genelinde sağlık sistemleri üzerine yaptığı son araştırmayı yayımladı. Dergi, 195 ülkeyi kapsayan çalışmasında özellikle 1990’dan bu yana en yüksek ve en düşük performans gösteren ülkeler arasındaki uçurumun genişlediğine dikkat çekiyor. Çalışma aynı zamanda sağlık sistemlerinin kalitesini ve erişilebilirliğini ölçen bir göstergeye dayanmakta.
Teorik olarak geniş bir kitle tarafından ve hızlı bir şekilde sağlık hizmetlerine erişimin göz önünde bulundurularak hazırlanan listenin en başında Andora, en sonunda ise Orta Afrika Cumhuriyeti yer alıyor. Öte yandan listenin ilk sıralarında yer alan Norveç ve Hollanda ise sağlık sistemine ulaşım hızında gösterdikleri performansla büyük takdir kazandı. Raporda, hastaların nasıl ve hangi sürede sağlık sisteminden faydalanacağını açıkça ortaya koyan Norveç’teki “Hasta Hakları Yasası” övgü aldı.
Etkin sağlık hizmeti politikasına örnek olarak genel pratisyenlerin tıbbi lisanslarını korumak için her yıl en az 50 saat mesai sonrası tedavilere katkı sağlamaları için Hollanda’daki uygulama örnek gösterildi.
İngiltere’deki sağlık sisteminin ücretleri en uygun olarak öne çıkması ve ulusal sağlık sigortasının hastalara çoğunlukla ücretsiz olan evrensel bakım sağlaması takdirle karşılanırken, tedavi için bekleme sürelerinin fazla uzun olması bu ülkenin sıralamadaki puanının düşmesinde önemli etken olarak görüldü.
Zengin ve fakir arasındaki sağlık hizmetlerine erişimdeki uçurumun İngiltere’de arttığı tespitinde bulunulan raporda, hala yüksek puan almasına rağmen İngiltere’nin geçmişteki birinciliğinden dördüncü sıraya düşmesinde bu faktörlerin önemli rol oynadığı ifade edildi.
Son olarak en iyi performans gösteren ülkelerin çocuk bakımı, ulaşım, toplum güvenliği, daha iyi barınma ve iyileştirilmiş işçi yardımları gibi sosyal hizmetlere yatırım yaptığı saptamasında bulunulan raporda, bu faktörlerin daha sağlıklı bir nüfusa ve sağlık hizmetlerinde daha az önlenebilir taleplere yol açtığı yorumu yapıldı.
NORVEÇ
Norveç sağlık sistemi evrensel erişim, ademi merkeziyetçilik ve sağlayıcının özgür seçimi ilkeleri üzerine kurulmuştur. Kişi başı bazında Norveç’in sağlık harcamaları dünyadaki en yüksek harcamadır. Norveç Ulusal Sigorta Planı’nın her üyesi (Genel olarak konuşursak, Norveç’te ikamet eden her kişi) sağlık hizmetlerine erişim hakkına sahiptir. Tedavi ücretsiz olmasa da, bir kişinin sağlık bakımı için ne kadar ödemesi gerektiği konusunda yıllık bir sınır vardır. Belediye düzeyindeki yerel makamlar, yerel talebe göre birinci basamak sağlık hizmetleri düzenlemekte ve finanse etmektedir. Merkezi Hükümet, hastane sektörü için genel yönetim ve mali sorumluluğa sahiptir. Norveç’teki tüm devlet hastaneleri Sağlık ve Bakım Hizmetleri Bakanlığı tarafından denetlenen dört Bölgesel Sağlık Otoritesi (RHA) tarafından yönetilmektedir. Az sayıda hastane özel mülkiyete aittir. Ancak, çoğu özel hastane kamu tarafından finanse edilmektedir ve özel sağlık sigortası hiç de yaygın değildir.
ALMANYA
Almanya’da sağlık sistemi oldukça desantralize bir yapı arz etmektedir. Almanya’da Sağlık hizmetlerin federal, eyalet ve meşru sivil toplum örgütleri arasında güç ayrılığı prensibine göre yürütülür. Ulusal düzeyde Federal Sağlık Bakanlığı ve Parlamento sağlık sektörünün iki önemli birimidir. Ayaktan sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak sözleşmeli hekim ve diş hekimlerince yürütülür. Hastalar hekimlerini, diş hekimlerini, eczacı ve fizyoterapistlerini kendileri seçebilir. Hastanın sigortasının özel veya kamu olması fark etmez. Zorunlu sigortalılar sadece sigorta ile sözleşmeli olan doktorlar arasından birini seçebilir ancak neredeyse tüm doktorlar bu yetkiye sahiptir. Aile hekimleri gerektiğinde hastayı uygun bir uzman doktora sevk ederler. Hastalar doğrudan uzman doktora da gidebilir ama bu durumda muayenehane ücretini tekrardan ödemesi gerekir. Aile hekimi, muayenehanesinin donanımını kendisi almak ve personelinin maaşını kendisi ödemek durumundadır. Hasta başına 50 Euro ve muayenehane masrafları %50 oranındadır. Çalışma süreleri ise nöbetler ve acil hekimlik hizmetleri dahil ortalama 55,98 saat/haftadır. Hasta görüşmeleri için 32,22 saat/hafta ve idari işleri için 8,18 saat/hafta zaman harcanmaktadır. Almanya’da hastaneler yataklı hasta bakımında yoğunlaşmıştır. Yalnızca üniversite hastaneleri ayaktan hasta bakımı da yapmaktadır. Almanya’da hastane tipleri özel hastane, devlet hastaneleri , belediye hastaneleri, kilise hastaneleri ve üniversite hastaneleri olarak çeşitlenmektedir.
HOLLANDA
Sağlık sistemi üç ana dala bölünmüş durumdadır. Bunlar şu şekildedir;
1- Kronik Hastalıklar ve Uzun Süreçli Tedaviler
Kanser, felç gibi durumlarda tedavi süreci normalden uzun olduğu için, muhatabınız doğrudan bu hizmeti sağlayan kurum oluyor. Örneğin daimi olarak baston, yürüteç gibi ekipmanlara ihtiyaç duyarsanız, bunların tümü sağlık sigortanız tarafından karşılanmak zorundadır.
2- Kısa Süreli Tedaviler ve Basit Hastalıklar
Aslında sağlık sistemi ile ilgili konulardaki işlemlerin nerdeyse %95’ini yapacağınız nokta burası. Kaydolacağınız aile hekiminiz bir problem yaşadığınızda ilk gideceğiniz kişidir. Özel uzmanlık alanında tedavi görmeniz gerekiyorsa, onun yönlendirmesi ile hastane veya uzman doktora gidebilirsiniz.
3- Destek Tedavileri
Hollanda’da diş, fizyoterapi gibi tedaviler tümüyle özel sektöre devredilmiş durumda ve sigortaların en küçük paketlerinde tümüyle kapsam dışında tutuluyorlar. Yine de aylık ödeyeceğiniz ek paketler ile sigorta kapsamına bir kısmını da olsa ekleyebilirsiniz.
Hollanda’da kafanıza göre hastaneye gidip, uzman doktora muayene olamıyorsunuz. Her şeyden önce aile hekimine gitmeniz gerekiyor. Aile hekimi uygun görürse, ilgili uzman doktora sevk ediliyorsunuz. Yani grip oldunuz, bacağınız ağrıyor, ameliyat olmanız lazım vb. ise hep önce aile hekimine gidilmelidir. Burada istisnai durumlar var. Fizik tedavi ve dişçi. Bu ikisine aile hekimine gitmeden de gidebilirsiniz ve sigortanızın kapsamı doğrultusunda ödeyeceğiniz tutarlar değişir.
Eğer yıllık gelir bekarlar için 30.481 €’nun, partneri olanlar için 38.945 €’nun altında ise ve 116.613 €’dan (147.459 partnerler için) daha az miktarda bir taşınmaz veya yatırıma sahipseniz yardım alabiliyorsunuz. Örneğin 33 yaşındaki bir kişi yıllık 25.000 € gelirle aylık 63 €’luk bir sigorta yardımı alabiliyor.
İSVEÇ
İsveç’te ulusal halk sağlığı politikasının temel hedefi, İsveç’te yaşayan herkesin sağlıklı olmasını ve eşit şartlarda sağlık hizmeti alabilmesini sağlayacak toplumsal koşullar yaratmaktır. Ulusal halk sağlığı politikası, İsveç’te her kademedeki tüm kamu yetkililerinin rehberliğinde belirlenmiş 11 adet kamu sağlığı hedef alanına dayanmaktadır. Bunlar topluma katılım ve nüfus, ekonomik ve sosyal koşullar, çocukluk ve ergenlik dönemindeki koşullar, çalışma hayatındaki sağlık, çevre ve ürünler, sağlığı teşvik eden sağlık hizmetleri, bulaşıcı hastalıklara karşı korunma, cinsellik ve üreme sağlığı, fiziksel aktivite, yeme alışkanlıkları ve yemek, tütün ve alkol kontrolü olarak sıralanır. İsveç hükümetinin her üç kademesi de sağlık sistemi ile ilgilenmektedir. Ulusal düzeyde sağlık politikasından Sağlık ve Sosyal İşler Bakanlığı sorumludur. Bölgesel düzeyde toplamda 21 il meclisi vatandaşlarına sağlık hizmeti sağlamakla görevlidir. Genel politik kararlar ulusal düzeyde alınsa da bu politikanın uygulanmasından ve sağlıkla ilgili hizmetlerin çoğunun yönetiminden il meclisleri sorumludur. Yerel düzeyde ise 290 belediye yaşlı ve özürlülerin bakımından sorumludur. Yerel ve bölgesel yetkililer İsveç Yerel Yönetimler ve Bölgeler Birliği (SALAR) tarafından temsil edilmektedir.
İsveç’te hastalar doğrudan hastane polikliniklerindeki uzmanlara başvurabilmektedir. Yedi üniversite hastanesi ve yaklaşık 70 hastane bulunmaktadır. Hastanede çalışan hekimler özel hasta bakamazlar ve hastanelerde özel yatak ya da özel oda bulunmamaktadır. Herkes aynı koşullarda tedavi görmektedir.
İsveç sağlık sisteminin 3 finans kaynağı vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
-Vergiler (merkezi, bölgesel ve yerel)
-Ulusal Sosyal Sigorta Sistemi
-Özel Harcamalar (kişisel doğrudan ödemeler ve özel sigorta)
2013'te sağlıkla ilgili yapılan harcamaların yaklaşık yüzde 16'sı kamu tarafından finanse edilmeyen özel harcamalar, bunların yüzde 93'ü ise kişisel doğrudan ödemelerdir. Kişisel doğrudan ödemelerin çoğu ilaç içindir.
İsveç’te bir ilacın satışının yapılabilmesi için farmakolojik preparatların kontrolünden sorumlu bir hükümet ajansı olan Tıbbi Ürünler Ajansı’nın onayı gereklidir. Bu ajansın çalışma sistemi Avrupa Birliği düzenlemelerinden uyarlanan, medikal ürünlere dair bir kanunla düzenlenir. Sosyal sigorta düzenlemeleri ile hasta, bu ilaç ücretlerinin bir kısmını öder. Bir kamu kuruluşu olan Milli İsveç Eczacılar Kurumu, halka ve hastanelere ilaç satma hakkına sahip tek kurumdur. İlaç firmalarının, piyasaya sürdükleri ilaçlardan zarar gören hastalara tazminat verme gibi bir garantileri vardır.
İNGİLTERE
İngiltere’de hastaların gidebileceği ilk yer GP denilen aile hekimidir. Burada uzman doktora direkt olarak gitmek mümkün değildir. Öncelikle GP’lere muayene olmanız gerekir. Bu kişiler şikayetlerinize göre uygun gördükleri takdirde sizden birkaç tahlil isteyebilirler. Bunlar kendi kliniklerinde yapılabilecek genel ve basit tahlillerdir. GP merkezlerinde ileri tetkikler yapılmamaktadır. Doktorlar gerekli durumlarda ileri tetkikler için sizi uzmanlara yönlendirirler. Yönlendirme için sevkinizi başlatırlar. Randevu saat ve gününüz posta aracılığıyla gönderilir. Randevu için gelecek posta, sevkin başlamasından sonra yaklaşık 1–2 hafta içinde elinize ulaşır. Fakat bu süre hastanenin yoğunluğuna bağlı olarak 3–5 ayı da bulabilir. İngiltere’deki GP klinikleri ve devlet hastanelerinde herhangi bir muayene için para ödenmemektedir. Ancak eczanede ilaç alma sırasında reçetede yazılan her ilaç için bir miktar ücret ödemeniz gerekir. Bu ücret £8.40 değerindedir.
İngiltere’de hastanede yatılı olarak tedavi görenler, 60 yaş üstü kişiler, hamileler, geçerli Maternity Exemption Certificate (MatEX)’i bulunan bireyler, kronik hastalıkları olanlar, fiziksel engeli bulunan kişiler ve 16 yaş altındaki çocuklar ücretsiz ilaç alma hakkına sahiptir.
İngiltere’deki devlet hastaneleri ve aile hekimi merkezi NHS (National Health Service) denilen ulusal sağlık sistemine bağlıdır. Ayrıca bu yerler ücretsiz hizmet vermektedirler. NHS ulusal sağlık hizmetinden bütün İngiliz vatandaşları ve İngiltere’de oturma hakkına sahip yabancı uyruklu kişiler yararlanabilmektedir. Ayrıca İngiltere’de bir yıldan uzun yaşayan herkes NHS sisteminden faydalanma hakkına sahiptir.
FRANSA
Fransa’da sağlık sisteminin hem Çin hem de ABD’deki sağlık sistemlerinden oldukça farklı olduğu söylenebilir. Evvela Fransa’da sağlık politikalarının aynı anda birbirine zıt iki karaktere sahip olduğu (Merkezileşme ve bölgeselleşme) ifade edilmektedir. Fransa’nın sağlık sistemi, sağlık güvenceleri ülkenin bütün sakinlerine kapsamlı bir sağlık hizmeti verilmesi esasına dayanır. Fransa, sağlık hizmetinde OECD ülkeleri arasında ilk sıradadır ve sağlık sistemi Ulusal Sağlık Güvencesi (National Health Insuranca –NHI) ile özel sağlık sektöründeki hizmetleri kapsayan La Médicine Libérale arasında bir dengeye dayanır. Fransızlar, sağlık hizmetine erişimdeki kolaylıkla kişi başına düşen sağlık harcamalarının ABD’nin yarısından az oluşu göz önüne alındığında başarılı sayılır. Bu başarı, sosyal güvencenin geleneksel ve güçlü devlet rolüyle bağlantılı olarak vergi gelirlerinin sağlık sistemindeki finansal sürdürülebilirliği gerçekleştirmesi ile açıklanabilir. Fransız sağlık sistemini nüfusun tamamını kapsayan sağlık güvenceleri, nüfusun %92’sini kapsayan ana fon ile nüfusun %7’sini kapsayan tarımsal fonu içermektedir. Diğer küçük fonlar, kalan %1’lik nüfusu kapsar.
2000 yılında yürürlüğe giren Evrensel Sağlık Kapsamı ulusal sağlık güvencesi kapsamını çalışanlardan tüm ikamet edenlere genişletmişti. Böylece düşük oranda, ancak sayıları giderek artan güvencesiz nüfus da sağlık güvencesine kavuşturulmuştu. 2017’de GSYH’ının %11’ine denk sağlık harcamaları ile OECD ülkeleri arasında Almanya ile en yüksek oranda sağlık bütçesi olan ülke olarak öne çıkan Fransa, kişi başına düşen sağlık harcamalarında AB ülkeleri arasında 6.’dır. Bu bağlamda hastanelere devlet, özel sektör, sigorta şirketleri ve dinî gruplar gibi çok çeşitli aktörler sahip olmakla birlikte sağlık politikalarının merkezinde yer alan ve sektörler arası sağlık planlamasından sorumlu olan Ulusal Halk Sağlığı Komitesi (Commité national de santé publique) 2004 yılında kurulup bugüne kadar sağlık alanına etki edebilecek bütün kararlarda bakanlıklar arası koordinasyonu, bilgi akışını sağlamakla görevli olmuştur. Bu açıdan sağlık sisteminin işleyişinde güçlü bir devlet müdahalesinden söz edilebilir.
ÇİN
Çin Halk Cumhuriyeti’nin en yüksek karar organı Ulusal Halk Meclisi altında faaliyet gösteren Eğitim, Bilim, Kültür ve Halk Sağlığı Komitesi Çin’in sağlık politikalarının ana aktörü olarak öne çıkmaktadır. Komite altında ona bağlı çalışan Ulusal Sağlık ve Aile Planlaması Komisyonu ise kendisine bağlı devlet kurumları ve birlikte faaliyet gösterdiği yerel otoritelerle sağlık sisteminin yürütülmesi ile görevlendirilmiştir. Ayrıca Sivil Toplum Kuruluşları da yardımlar ve fonlar aracılığıyla sağlık sisteminin aktif bir parçasıdır. Çin sağlık sistemi hem hükümet hem de özel sektör kaynaklarının finanse ettiği bir halk sağlığı programına tabidir. Bu program kentlerde çalışanlar, ikamet edenler ve doğal afetler için ayrılan üç ayrı sağlık güvencesi sayesinde işlemektedir. 2009’dan beri Çin sağlık sistemi, söz konusu programa bağlı kılınarak 2013’te nüfusun %95’inden fazlası sağlık güvencesine kavuşturulmuştur. Çin’de sağlık sisteminin %45’i özel sağlık kuruluşlarından oluşmaktadır. Dünya Bankası’nın Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte hazırladığı “Sağlıklı Çin: Çin’de Sağlık Reformunu Derinleştirmek” başlıklı raporda “Hastane merkezli ve parçalı” olarak tanımlanan Çin sağlık sistemi 2000’li yıllarda yasalaşan reformlar ve doğumda beklenen yaşam süresinin artması ile övgü almıştır. Bu anlamda 31 ilde bulunan Sağlık Büroları, bu parçalı sistemin çok merkezden devamını sağlamaktadır. Çok katmanlılık sağlık sigortasına da yansımıştır: 1994 yılında Jiangsu ve Jiangxi eyaletlerinde uygulanan “Urban Employee Basic Medical Insurance” (UEBMI) bütün şirketler, sosyal gruplar/sivil toplum örgütlerinde çalışanlara yaptırılması zorunlu bir sigortadır ve 2009’da ülke genelinde uygulamaya konulan “Urban Resident Basic Medical Insurance” (URBMI) ise UEBMI kapsamı dışında kalan mukimler için İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvence Bakanlığı tarafından sağlanan bir sigortadır. Ayrıca Rural Cooperative Medical System (RCMS) Sağlık Bakanlığı tarafından sağlanıp gönüllülük esasına dayalı bir başka sigortadır ve 2013 yılı itibariyle Çin kırsalının %95’i bu sigorta kapsamında sağlık güvencesi altında yaşamaktadır.
ABD
ABD, diğer gelişmiş ülkelerin tersine sağlık hizmetlerinde kamu düzenlemesinin en az olduğu ülkedir. Yalnızca koruyucu sağlık hizmetleri bütünüyle kamu tarafından verilmektedir. Buna karşın, sağlık harcamaları için gayri safi milli hasıladan en çok pay ayıran ülkedir.
Verilen hizmetler açısından ABD’de 5 değişik sağlık programı kullanılmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
-Sağlık giderlerinin tamamen devlet tarafından karşılandığı sağlık hizmetleri (Örnek olarak sağlık eğitimi ve yapılan yardımlar gösterilebilir).
- Devletle anlaşmalı olarak sağlık hizmeti veren kuruluşlar (Örnek olarak Medicare ve Medicaid verilebilir).
-Gönüllü sağlık hizmeti veren kuruluşlar (Bu grup tamamen gönüllü kişilerden oluşmakta ve on binlerce üyesi bulunmaktadır).
- Genellikle toplum içerisinde gönüllü hemşirelik hizmetleri, acil sağlık hizmetleri gibi görevler.
-Tamamen özel teşebbüsle verilen sağlık hizmetleri (Kar amacı güden sağlık örgütleri).
- Aile hekimliği tarzı verilen sağlık hizmetleri.
Bugün ABD’de çok sayıda kişinin sağlık güvencesinden yoksun olduğu bilinmektedir.
Sonuç Olarak…
Küreselleşmenin getirdiği veya değiştirdiği ekonomik dinamikler, değişen ihtiyaçların da etkisiyle siyasi sistemlerin önemli bir unsuru haline gelen sağlık sektörü radikal değişimler geçirmiştir. Tüm dünyaya yayılan bu reform sürecinde temel amaç harcamaları kontrol altına alarak verimliliği artırmak olarak ifade edilse de bu amaçlar gerçekleştirilirken temel sağlık hizmetine ulaşımdan ödün verilmeden personel ve hizmetin bölgesel dağılımında eşitliğin sağlanması göz ardı edilmemelidir.
Sağlığın bireysel bir mesele olmadığı, toplumsal görev ve sorumluluk anlayışıyla herkesi kapsayan hakkaniyet ve dayanışma ilkelerine dayalı bir bakış açısıyla sunulması gerektiği fikri dünyada önem kazanmıştır.
KAYNAKÇA
https://tr.euronews.com/2017/05/19/en-iyi-saglik-sistemine-sahip-ulkeler
