7 MUDA VE SAĞLIK KURUMLARINA ÖZGÜ İSRAF TANIMLAMA ARACI : YATAN HASTA İSRAF TANIMLAMA ARACI (YHİTA)
Merhaba. Bugün sizlere ilgimi çeken bir konudan bahsedeceğim. Bu konunun temeli “İsraf”. Elbette israf deyince hepimizin aklına birkaç tanım geldiği doğrudur. Peki sizlere israfın tek bir tanım değil de birkaç çeşidi olduğunu söylesem? Evet doğru! İsraf asla tek bir tanımla kalmamıştır. Geniş bir yelpazede çeşitleriyle ele alınmaktadır. Peki bunlar nedir ve nasıl tespit edilir?
7 (8) MUDA VE ÇEŞİTLERİ
İsraf tanımlama araçlarının birçok çeşidi olduğu doğrudur fakat ben bu konuyu anlatırken 7 veya en son eklenen çeşidiyle birlikte 8 Muda olarak bilinen israf tanımlama aracını ön plana alacağım.
İsrafın ortaya çıkmasına sebep olan kaynaklar Mura ve Muri’dir. Mura bir işi, faaliyeti yaparkenki dengesizlik anlamına gelir. Muri ise bir işi, faaliyeti yaparken oluşan aşırı yükleme anlamına gelir ki bu iki kavram “Muda”yı yani “İsraf”ı oluşturmaktadır.
MURI Aşırı Yükleme
MURI, üretime katma değer sağlayan her türlü faktöre fazla yüklenme anlamına gelir. Bir insana doğal sınırlarının üzerinde yük yüklemek, bir makineye yapabileceğinden fazla iş planlayarak fazla çalışmasına yol açmak MURI’ye örnek olarak verilebilir.
MURA Dengesizlik
MURA, makine ve insan gibi değer katan faktörlere dengesiz şekilde iş yüklenmesi (eksik-yüklenilmiş kapasite kullanımı) demektir. Bu düzensizlik üretim programı hatalarından, zaman kaybından veya eksik-hatalı parça etkenlerinden kaynaklanabilir.
MUDA Değer Katmayan
MUDA, herhangi bir işin çevrim süresini arttıran, ihtiyaçtan fazla kullanılan tüm faaliyet ve durumlardır. Bir hattın çevrim zamanını arttıran faaliyetler; herhangi bir malzemeyi veya aleti almak için harcanan zaman, ergonomik olmayan iş istasyonlarından ötürü uzayan faaliyetler, yürümelerden kaynaklı aksamalar MUDA’ya örnek olarak verilebilir.
İsrafa karşı alınmış önlemler bütününü olan yalın düşünce Japoncada “Muda” kelimesiyle ifade edilmektedir. İşletmedeki israfların tanımlanıp yok edilmesi yalın düşünce sisteminin ilk adımıdır. Hiçbir değer oluşturmayan kaynakları tüketen faaliyetler israf olarak adlandırılmaktadır.
Taiichi Ohno 7 tip Muda tanımlamıştır. Bunlar aşırı üretimden kaynaklanan israflar, bekleyen stokların israfları, gereksiz nakliyeden kaynaklanan israflar, bekleme süresinden kaynaklanan israflar, gereksiz hareketlerden kaynaklanan israflar (insanların hareketi), gereksiz işlemlerden kaynaklanan israflar ve hatalı ürünlerden kaynaklanan israflardır. Bu 7 israf türüne ek olarak son dönemlerde güncel olarak kullanılmayan insan potansiyeli yani atıl kapasitede Muda’nın bilinen 7 çeşidine eklenmiş ve 8 Muda olarak literatüre kazandırılmıştır. Bu 8. Muda çalışanların yeteneklerinin ve becerilerinin az kullanılması ve insan faktörüyle ilgili olan yaratıcılığın ortaya çıkarılmamasıdır.
1. İhtiyaçtan Fazla Üretim
Müşteri talebini aşan şekilde üretimin yapılması, ihtiyaç fazlası ürün anlamına gelmektedir. Yani müşterinin belli bir zaman için istediği toplam ürün sayısından daha fazlasını üretmektir. Bu durum da firmayı sıkıntıya sokacaktır. Çünkü fazla üretilen mallar stoklanır. Bu da ayrıca bir stok yeri ve stok maliyeti doğurur.
2. Fazla Stok
İhtiyaç fazlası üretilen her malın stoklanması, bunlar için ayrıca bir yer ve insan tahsis edilmesi, taşımalar yapılması, sipariş zamanı geçtikten sonra üretilen malın beklerken değer kaybına uğraması gibi birçok neden, stok durumunu israf olarak nitelendirmek için yeterlidir. Stok maliyeti de işletmeye ayrıca bir masraf olarak yansımaktadır. Bunların yanında nihai ürün olmayan, prosesler arası dar boğazlardan kaynaklı olarak yığılan ara stoklar (Yarı mamuller) da bu kapsamda değerlendirilir. Müşteri, hiçbir stoğa para ödemediği için israftır.
3. Hatalar
Hatalı ya da yanlış üretilmiş olan ürünler, her şartta israftır. Tamir edilecek olanlar için tamir masrafı ve zaman kaybı oluşur. Düzeltilemeyecek olan hatalı ürünler ise hurdaya ayrılmaktadır. Böylece zaman, para ve emek kaybı yaşanmış olur.
4. Gereksiz Malzeme Hareketi (Taşıma)
Üretim hattı içinde yapılan taşımalar, ürüne herhangi bir değer katmamaktadır. İş istasyonları arasında yapılan her nakil, zaman ve kaynak gücü kaybıdır. Değer katmayan ama gerekli olan bu işlemler en aza indirilerek, fazla israftan kaçınılmalıdır.
5. Gereksiz İnsan Hareketi
Burada hareket ifadesi ile yukarıda incelenen malzeme nakli kastedilmemektedir. Burada kastedilen, çalışanların ve makinelerin hareketidir. Fabrika içinde bu yönden fazla hareket kazalara, gecikmelere veya malzemenin yıpranmasına neden olur. Bu da müşteri yönünden ürüne bir değer katmaz ve israftan başka bir şey değildir.
6. Bekleme
Üretim hattı içinde, herhangi bir yerde bekletilen malzeme, ham madde, yarı mamul, insan, araç vb. tüm para ödenen faktörleri, işletme adına kayıp ve israf özelliği taşımaktadır. Müşteriler, belirlenen fiyatlardan fazlasını ödemediği için sahip olunan tüm üretim elemanları verimli bir şekilde kullanılmalı, beklemeler bertaraf edilmeli ve bu yönlü israflar sıfıra indirilmelidir.
7. Gereksiz Fazladan İşlem
Yapılan her işlem, atılan her adım, müşteri beklentisi ve isteğine göre gerçekleştirilmelidir. Ürün ya da prosesler üzerinde hiçbir işlem gereksiz nitelik taşımamalıdır. Aynı zamanda, üretim hattında kafa karıştıracak ve zincirleme yanlışlara neden olacak her proses, yalınlaştırılmalıdır. Müşteri, isteğinden fazlasına ve karmaşık özelliklere para ödemeyecektir.
8. İnsan Potansiyeli
Çalışanların yeteneklerinin ve becerilerinin az kullanılması ve insan faktörüyle ilgili olan yaratıcılığın ortaya çıkarılmamasıdır.
Bu bahsi geçen 8 Muda sağlık kurumlarında da yer almaktadır. Peki bu israfı sağlık kurumlarında önlemek için hangi aracı kullanabiliriz? Bu sorunun cevabı “Yatan Hasta İsraf Tanımlama Aracı”dır. Bu başka araç yok demek değildir. Sağlık kurumlarında israfı önlemek için başka araçlar da bulunmaktadır ancak benim ele alacağım israf tanımlama aracı, yatan hasta israf tanımlama aracıdır.
YATAN HASTA İSRAF TANIMLAMA ARACI VE MODÜLLERİ
Amerikan Sağlığı İyileştirme Enstitüsü tarafından yayınlanan Yatan Hasta İsraf Tanımlama Aracının (YHİTA) ortaya çıkışı şu şekilde gerçekleştirilmiştir.
Birleşik Krallık’ta bulunan Sağlık Vakfı, hastane ortamında klinik israfı tanımlamaya yardımcı olacak bir araç tasarlamak için Sağlık Bakım Geliştirme Enstitüsü’nü (IHI) görevlendirmiştir. Sağlık Vakfı, sağlık kalitesini artırmak için Birleşik Krallık’ta bulunan projeleri finanse eden bağımsız bir yardım kuruluşudur. IHI ayrıca misyonu dünya çapında sağlık hizmetlerini iyileştirmek olan bağımsız, kar amacı gütmeyen bir organizasyondur. IHI’nın başlangıçta Yatan Hasta İsraf Tanımlama Aracı olarak adlandırılan israf tanımlama aracını oluşturmak için görevlendirilmesinin birincil nedeni hastane personelinin hastane israflarını tanımlarken “hasta ile iletişimde olan personel” kullanımı için bir araç oluşturmaktır. Aracın temel amacı, hastanelerin yatmakta olan hasta ortamında israfları belirlemek, önceliklendirmek ve azaltmak için kullanmalarında yapılandırılmış ve sistematik bir süreç sağlamaktır.
Hastane Yatağı İsraf Tanımlama Aracı olarak adlandırılan israf tanımlama aracı, hastane personelinin hastane ya da klinik israfın tanımlanmasında hasta ile iletişimde olan personelin kullanımı için bir araç sağlamak üzere geliştirilmiştir. Bu yaklaşım için IHI, israfları şu şekilde tanımlamıştır:
“Bir kuruluştaki harici müşteriye değer katmayan herhangi bir faaliyet ya da kaynak.”
İsraf örnekleri; boşa harcanan malzeme, insanların veya öğelerin hareketi, envanter, bekleme, fazladan adımlar, daha önce yapılmış olan işlerin tekrarı ve fazladan işçiliktir. Akademik ve akademik olmayan araştırmalarla ilgili geniş kapsamlı bir literatür taraması yaptıktan sonra (Örneğin, beyaz sayfalar danışmanlık firmaları ve ulusal araştırma kuruluşları) IHI israfı üç geniş kategoride yoğunlaştırmıştır:
• Olumsuz olay ve komplikasyonlar,
• Klinik hizmetlerin veya sağlayıcıların uygunsuz kullanımı,
• Bakım koordinasyonunda gecikmeler veya eksiklikler.
Tablo 1, bu kategorileri tanımlamak için kullandıkları tablonun yoğunlaştırılmış bir üretimidir.
Tablo 1: Hastane Ortamında IHI Klinik İsraf Kategorileri
Yatan hasta israf tanımlama aracında (YHİTA) 5 modül bulunmaktadır. Bu modüller sağlık kurumlarındaki alanlara ve faaliyetlere göre kendi içinde sınıflandırılmıştır. Bu modüller Servis Modülü, Taburcu Modülü, Tedavi Modülü, Hasta Bakım Modülü, Teşhis (Tanı) Modülüdür.
Farklı modülleri tasarlamanın birincil amacı tabloda listelenen kategorilere ait israfları yakalamaktır. Servis Modülü için ele geçirilen israflar yatak kullanımıyla ilgilidir. İsraf hesaplamasında kullanılan pay, kullanılan yatakları ve kullanılmayan yatakları içeren toplam yatak sayısıdır. Hasta Bakım Modülü için gereksiz hasta bakımıyla ilgili israftır. Bu modül kullanıldığında, herhangi bir gereksiz bakım sağlanmış olup olmadığına karar vermek için yatakta olan her hastaya erişilir. Bu israf genellikle hasta için tıbbi durumu nedeniyle artık gerekli olmayan bakımı ifade eder. Teşhis Modülü için ele geçirilen israflar rutin kabul ve/veya ameliyat öncesi testler ile ilişkilendirilmiştir. Bu modül yalnızca tanı testlerinin veya prosedürlerinin sipariş edilip edilmediğini ölçmüştür. Tedavi Modülü, bilimsel kanıtlarla desteklenen tedavinin sağlanıp sağlanmadığını ölçmüştür. Bilimsel yaklaşım protokol, rehber ilkeler, sipariş setleri veya bakım için standartlaştırılmış yaklaşımlara dayanıyordu. Hasta Modülü, hastaların yatılı bakımları için neyin değerli veya yararlı olduğunu düşündüğünü belirlemek için kullanılmıştır. Bu modülde veri toplamak için bir röportaj kullanılmıştır. İsraf kimliği aracının uygulanmasında ilk önce Servis modülünün kullanılması önerilmektedir. Daha sonra, tesis diğer modüllerden herhangi birinin kullanılıp kullanılmayacağına karar verebilir.
Peki bu modüllerin içinde ne gibi israflar vardır? Gelin beraber bakalım.
1. Servis Modülünde İsrafı Oluşturan Başlıklar
- Yatak boş, personel görevli
- Yatak dolu veya uygun olmayan kullanımda
- Sağlık bakımı ile ilgili enfeksiyon
- Advers ilaç olayı
- Süreç komplikasyonu
- Gereksiz hastaneye yatırma
- Yatak devir akışında gecikme
- Klinik bakımda gecikme
2. Tedavi Modülünde İsrafı Oluşturan Başlıklar
- Antikoagulasyan
- Glikoz yönetimi
- Postoperatif bakım
- Ağrı kontrolü
3. Teşhis (Tanı) Modülünde İsrafı Oluşturan Başlıklar
- İdrar Tahlili
- Troid Fonksiyon
- EKG
- Akciğer Grafisi
- Metabolik Panel
4. Hasta Bakım Modülünde İsrafı Oluşturan Başlıklar
- Monitorizasyon
- İnvaziv Araçlar
- İlaç Tedavileri
- Testler
- Terapiler
5. Taburcu Modülünde İsrafı Oluşturan Başlıklar
- Gereksiz bekleme
- Yardımcı olmayan veya engelleyen durumlar
- Normalden fazla bekleme
- Zarar veren olaylar
