ADALETSİZLİĞİN GÖRÜNÜMÜ: NEPOTİZM
Günümüzde kamu ve özel sektörde olmak üzere hala varlığını devam ettirmekte olan ‘Nepotizm’ kavramı örgütleri etkilemeye devam etmektedir. Hal böyle olunca akıllara nedir bu nepotizm sorusunun gelmesi kaçınılmazdır.
Bu soru iş dünyasında son derece önemli ve hassas bir konudur çünkü işletmelerde harikalar yaratabileceği kadar ortalığı kasıp kavurabilirde. Nepotizm dendiğinde ne kadar havalı geliyor değil mi kulağa. O halde öncelikle Nepotizm kavramının ne olduğuna değinelim.
Nepotizm, öznel ve adil olmayacak bir şekilde yapılan kayırma yöntemine verilen sıfattır.
Fransızca nepotisme “akrabalarını kayırma” sözcüğünden alıntı olan kavramın kelime olarak latince ‘Nepot’ sözcüğünden geldiği, bunun ingilizce karşılığınınsa ‘Nephew’ (yeğen) olduğu değişik çalışmalarla ifade edilmiştir.
Literatürde kayırmacılık adı altında nepotizme ilişkin pek çok tanım yer almaktadır;
TDK’ye göre ise Nepotizm ‘Akraba ve Adam Kayırma’ olarak tanımlanmıştır [1].
Nepotizm tüm işletmelerde sıklıkla karşımıza çıkan sorunlardan biridir ve genellikle olumsuz bir olayı ifade eder nitelikte kullanılmaktadır [2]. Nepotizm sözcüğünün büyük olumsuz algısının sebebi ve kökü ise Rönesans döneminde bazı Papaların, özellikleri dikkate alınmadan yeğenleri için üst seviye işler bulmaya yönelik hareketlerine dayanmaktadır. Bu uygulamanın o dönemlerde kilisenin etkinliği ve yeğen olmayan kişilerin moralleri üzerindeki olumsuz etkisinin, kavramın olumsuz algılanmasında etkili olduğu kabul edilmektedir [3].
Nepotizm olgusu kurumlarda işe alımdan başlayarak terfi etmeye, iş görenlere ait bütün uygulamalarda özellikle bir akrabanın atanması veya terfi etmesi ve bu sonuç itibariyle liyakat (beceri, kabiliyet, başarı, eğitim düzeyi vs.) kurallarının göz ardı edilip, yakınlıkların türüne ve ilişkilerine bakılarak subjektif işlemlerin yapıldığı ve özellikle aile işletmelerinde kullanılmakta olan bir yöntemdir [4].
Nepotizm, reaktif bağların ve ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı yeterince gelişmemiş ülkelerde daha fazla ortaya çıkmaktadır yine de bu gelişmiş ülkelerde olmadığı anlamına gelmemektedir. Bu sorun aksine gelişmiş ülkelerin işletmelerinde de yaşanan bir olgudur.
Özellikle aile şirketlerinde aile öncelikleri, genellikle işletmecilik kurallarının önüne geçmektedir. Birçok aile şirketi; personel seçim ve değerleme değişkenlerini kullanmaksızın, yetenek, beceri ve deneyime bakmayarak örgüt içindeki kilit pozisyonlara aileden birini getirmektedir [5].
Bu çerçevede, nepotizmin bir çeşit çıkar çatışması olduğu ileri sürülebilmektedir. Nepotizmin yoğun olduğu organizasyonda, insan kaynakları yönetim uygulamaları bağımsız kalamamaktadır. Bu sebeple, böyle organizasyonlarda meritokrasinin (Yönetim gücünün liyakata dayandığı yönetim biçimidir) bulunması oldukça güçtür [6]. Bu durum, aile üyesi olmayan bir çalışan için rahatsız edici olmakta ve adil olmayan koşullar altında ortaya çıkan güven eksikliği, çalışanlarda strese neden olmaktadır. Bu ise iş tatmini, motivasyon ve performansı olumsuz etkilemektedir [7]. Öyle ki, nepotizmin olduğu bir işletmede, daha yüksek pozisyonda akrabası veya arkadaşı olan biriyle rakip olan birinin terfi etmesi çok zordur.
Nepotizmin etkileri sadece başarı ve performans ile sınırlı değildir. Adam kayırmacılık toplumda infiale yol açabilir. İnsanların çalışmaya ve eğitime olan güveni azalır. Bir iş yerinde hak edenin değil de işverenin tanıdığının işe alınması, iş verimliliğini ve başarıyı düşürür.
Dolayısıyla körü körüne yapılan her türlü nepotizm günün sonunda işletmeye zarar verebilecek bir uygulamadır. Araştırmalara göre kurumsallaşmanın yüksek olduğu işletmelerde nepotizm uygulamasının azalacağı görülmektedir.
Ayrıca şirket ve organizasyonlar, nepotizmin etkilerini minimize etmek için çalışmalı, dürüstlük ve adaleti garanti etmelidir.
Nepotizme Övgü adlı kitabın yazarı Adam Bellow, birçok şirketin başarısının nedeninin planlı nepotizm olduğunu, ancak başarısızlık sonuçlarının nepotizme yüklemenin anlamsız olacağını ifade etmiştir. “Hepimiz nepotizmi kendi ailemiz için istiyoruz ama başkası yapınca tepki gösteriyoruz” diyor Adam Bellow [8].
Nepotizm örnekleri düşünürken bunun aslında kültürle bağlantılı olduğu görülmektedir. Bu bir toplum anlayışıdır. Bir yerlerde tanıdığın olacak, benim falanca yerde adamım var… gibi sözler toplumun bu konuyu kanıksamışlığının bir göstergesi olmalıdır. En küçük işinde “torpil” arayan fakat nepotizmi eleştiren bir toplum onu sadece üretecektir [9].
Kısacası akraba ya da değil işe alma, terfi gibi süreçlerde kişilerin başarılarını, özelliklerini, işe uygunluğunu dikkate alarak hareket etmek hem kuruma olan inancı arttırır hem de nepotizmin getirmiş olduğu ayrımcılık kavramını işletmelerde azaltmış oluruz. Bunun için şirketlerin anti-nepotizm politikasını benimseyerek nepotizmi önleyici uygulamaları ve politikaları berrak bir şekilde ifade etmeleri yani adam kayırmacılığı önleyici bir kültür yaratılmalıdır.
KAYNAKÇA
1. Nepotizm 20 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türk Dil Kurumu, Erişim tarihi: 30 Ocak 2023 (Nepotizm — Vikipedi (wikipedia.org))
2. AKÖZER, Mehmet (2003), “Kamuoyu Gözüyle Kamuda Yolsuzluk”, Görüş Dergisi, S.12, ss.14–23.
3. CİULLA, Joanne (2005), “In Praise of Nepotism?”, Business Ethics Quarterly, S.15(1), ss.153–160.
4. ÇİVİLİDAĞ, Aydın ve ŞEKERCİOĞLU, Güçlü (2016), “İşe Personel Alma Nepotizm ve Örgütsel Gelişme Hakkında İnsan Kaynakları Çalışanlarının Görüşlerine İlişkin Nitel Bir Analiz”, 4. Örgütsel Davranış Kongresi Bildiriler Kitabı, 4–5 Kasım 2016, Çukurova Üniversitesi Yayını, Adana, ss.102–125.
5. Günel, R. (2005), Aile işletmelerinde yönetimin bir sonraki kuşağa devrinde karşılaşılan sorunların tespitine ve bu sorunların çözümüne ilişkin bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adana.
6. Smymios, 2004 Aktaran Dökümbilek, 2010
7. Günel, R. (2005), Aile işletmelerinde yönetimin bir sonraki kuşağa devrinde karşılaşılan sorunların tespitine ve bu sorunların çözümüne ilişkin bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adana.
8. Sariboğa, M. (2017). Nepotizmin Örgütsel Bağlılık Ve İş Doyumuna Etkisi: Otel Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütisü İşletme Ana Bilim Dalı İşletme Programı.
9. Nepotizm Nedir? Nepotizm Örnekleri — Şiraz Duvarı (sirazduvari.com)
#saygel81 #saygel #sağlıkyönetimi
