BULUT BİLİŞİM
Hemen her alanda yer almaya başlayan Bilgi ve İletişim Teknolojileri(BİT) giderek hayatımızın olmazsa olmazı haline gelmektedir. İnternet gibi bulut bilişim de teknoloji alanındaki bir gelişmedir fakat bulut bilişim dünyada henüz gelişimini tamamlayamamıştır. Bulut bilişim internet temelli teknoloji ve bilgi hizmetleri sunmaktadır ve yeşil bilişim olarak da adlandırılır. Gelin bu hizmetlere ve sağlık alanındaki bulut bilişime yakından bakalım.
Bulut Bilişim Kavramı
Bulut bilişim, hizmetlerin müşteriye bir ağ üzerinden cihaz ya da lokasyondan bağımsız olarak sunulduğu bir bilişim teknolojileri hizmet modelidir. Bu model, sağlık kurumlarında, hayati önem taşıyan veri toplama sürecini tıbbi cihazlara bağlı bir ağ üzerinden gerçekleştirilerek, meydana gelen bulut verinin sağlık kurumunun depolama, işleme ve dağıtım gibi süreçlerinde kullanmasına olanak tanımaktadır. ABD’de bulunan Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST)’ne göre bulut bilişim; hızla tedarik edilebilen, minimal yönetim çabası veya hizmet sağlayıcı etkileşimi gerektiren, ağlar, sunucular, depolama, uygulamalar ve hizmetler gibi paylaşılan ve biçimlendirilebilen programlama kaynaklarından oluşan yapıya erişimin her yerden kolaylıkla sağlandığı bir modeldir. Bulut bilişimin amacı, hem donanım kaynaklarının hem de yazılım imkânlarının geniş kitlelerce kolay ve ucuz bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır. Büyük miktarda verinin işlenmesi, problemlerin çözümü, bilgi ve belgelerin yönetilmesi bulut bilişim ile kolaylaşmıştır(1).
Bulut bilişimin temel varsayımı, bilgi teknolojileri aktivitelerinin, dış kaynaklar aracılığı ile süreçleri geliştirmeye, verimliliği arttırmaya ve faaliyetleri daha hızlı ve daha az maliyetli olmasına olanak sağlamasıdır. Bulut bilişimi geleneksel sunucu hizmetinden ayıran temel farklar bulunmaktadır.
Bu farklar:
- Diğer tüm servis modellerini kapsaması,
- Daha az maliyetli olması,
- Esnek bir yapıda olması,
- Daha az karmaşık bir yapıda olması,
- Hizmet yönetiminin, servis sağlayıcı tarafından yapılmasıdır.
Verilen hizmet açısından üç bulut bilişim modeli vardır. Bunlar; altyapı servisleri(laas), platform servisleri(Paas) ve yazılım servisleri(Saas)’dır.
Verilen Hizmet Açısından Bulut Bilişim Modelleri
Bulut bilişim hizmetleri genellikle üç hizmet modeli ile sınıflandırılmaktadır. Hizmet sağlayıcılar bu modellerden herhangi birisini veya birden fazlasını eşzamanlı olarak sunabilmektedir.
Altyapı Hizmeti (Infrastructure As A Service-IAAS): Bu servis modeli, işlem ve depolama kaynaklarına erişime izin veren hizmetleri kapsamaktadır. Altyapı servis modelinden, organizasyonlar işletme için gereksinim duydukları depolama aygıtı, bilgisayar ağı ve sunucu gibi gereksinimlerini bulut bilişim hizmeti veren kurum/kuruluşlardan almaktadırlar. Kullanıcıya sanal bilgisayar parçaları sunulmaktadır. Sunucular, saklama sistemleri, anahtarlar, yönlendiriciler ve diğer sistemler is yükünün belli türlerini ele almak için havuzda tutulmaktadır. Sun Microsystems, Amazon ve GoGrid bu tür servis sağlayıcıların başlıcalarıdır.
Platform Servisleri (Platform As A Service-PAAS): Uygulamaların yaygınlaştırılması amacı ile gereksinim duyulan platformun sağlandığı modeldir. PaaS Platform servis modelinde, kullanıcıya kendi uygulamalarını geliştirmesi için uygun bir ortamda sanal donanımlar sunulmaktadır. Hizmet sağlayıcısı olarak PaaS, uygulama geliştirme, ortam, tamamlayıcı servisleri ve altyapıları (oturum yönetimi, kimlik doğrulama, versiyon yönetimi, ölçeklenebilirlik, vb.) belirleyip kurmaktadır. Kullanıcıya ait uygulamalar, bu platforma göre geliştirilmektedir. Google Apps Engine, Microsoft ve Salesforce.com bu servis hizmeti veren yapıların başlıcalarıdır.
Yazılım Servisleri (Software As A Service-SAAS): Gereksinim duyulan uygulamaları sağlayacak kaynakların sağlandığı hizmet modelidir. Bu hizmet modelinde, kullanıcı terminallerine yazılım yüklenmeden yazılımlar, hizmet bulutu içinde yer alan sunucular üzerinde çalıştırılmaktadır. Servisin ana amacı, yazılım geliştirme, bakım, yönetim ve donanım maliyetlerinin düşürülmesidir. Güvenlik, yazılım servisleri tarafından karşılanmaktadır.
Kullanım Biçimine Göre Bulut Bilişim Modelleri
Genel Bulut: Herkese açık bir ağ üzerinden sağlanan bulut bilişim hizmetidir. Genel bulut hizmeti, bir bulut hizmet sağlayıcısından temin edilmektedir. Servisi veren kurum/kuruluş yazılım, saklama gibi kaynakları sağlamakta ve internet üzerinden herkesin erişimine açmaktadır. Sistem, kendi veri merkezlerinde olabileceği gibi kendi merkezi dışında da olabilmektedir. Örneğin, Amazon, Google, GoGrid vb.
Özel Bulut: Belirli bir grup kullanıcı (kurum, firma, vb.) için sağlanan bulut hizmetleridir. Hizmetler kurumun kendisi veya farklı bir kurum tarafından yapılabilmektedir. Özel bulut bilişim, sistem kaynaklarının yönetiminde kurum/kurumlara kontrol olanağı sunmaktadır.
Topluluk Bulut: Topluluk modeli, genel bulut ile özel bulut arasında yer alan bir modeldir. Bulut bilişim altyapısında, belirli kurum ve ortak hareket eden kuruluşlar yer almaktadır. Bu sayede kurum/kuruluşta yer alan üyeler, verilere kolaylıkla erişebilmektedir. Topluluk bulutu, yapı olarak özel buluta benzese de bulut, aynı gizlilik gereksinimlerine sahip birden çok kuruluş tarafından işletilmektedir.
Melez Bulut: İki veya daha fazla bulutun birleşimidir. Bulutlar, özelliklerini yitirmeden yazılımın ve verinin taşınmasına sağlayacak biçimde standardize edilmiştir. Melez bulut hizmetlerinden biri veri saklamadır(3).
Son olarak bulut bilişimin avantajları ve dezavantajlarına bakalım.
Bulut bilişimin avantajları:
- Kapasite gereksinime göre arttırılabilmekte veya azaltılabilmektedir.
- Herhangi bir donanım/yazılım alma veya kurulma gereksinimi yoktur.
- Bilişim alanında uzman personel bulundurma zorunluluğu ortadan kalkmaktadır.
- Çalışanların her yerden hızlı olarak bilgiye erişimini olası kılmaktadır.
- “Kullandığın kadar öde” modeli ile maliyet azaltılmaktadır. Donanım ve yazılım alma ve uzman personel bulundurma gibi maliyetler ortadan kalkmaktadır.
- En güncel sürüme erişme olanağı sağlanmaktadır.
- Bilgilerin bulut bilişimde depolanması ile herhangi bir araç-gereçte (taşınabilir bellek, dizüstü bilgisayar) yedeklenmesine gerek yoktur. Bulut bilişim ile bilgiler, sanal ortamda gizlenebilmektedir.
Bulut bilişimin dezavantajları:
- Hızlı internet bağlantısı oluşturulmasına rağmen, sistem yavaş çalışmaktadır.
- Bulut bilişimde, bilginin yönetimi sahibi tarafından kontrol edilemeyen başka kurum/kuruluşlar tarafından yönetilen bir ortamda bulunmakta ve yönetilmektedir.
- Internet olmayan ortamlarda, servisler kullanılamayacağı için web tabanlı uygulamalardan yararlanılamamaktadır.
- Bulut altyapısı güncellenirken, kullanılan yazılım sorun yaratabilmektedir.
- Hizmet alınan bulut sistemin gerekli bakım ve hizmetlerinin yapılmaması, veri kaybına neden olabilmektedir.
- Bulut hizmeti sunan kurumların, veri bütünlüğü ve erişim gibi güvenliğe ilişkin konularda sorumluluk üstlenmemeleri, hizmet sürekliliğine ilişkin vaatte bulunmamaları ve bulut bilişim içeriğinin mülkiyet hakkı ve kullanımı konusunda belirsizlik yaşanması başlıca hukuksal sorunlar arasında yer almaktadır (3).
Sağlık Hizmetlerinde Bulut Bilişim
Şekil 4’te yer alan sistem, hastane ortamında hasta güvenliği ve bakım kalitesini artırmak için hasta yönetim sistemi ile SaaS formundaki klinik karar destek sistemini entegre etmektedir. Destek sistemi; bilgi ve içerik veri tabanı, klinik karar desteği için ara yüz sunucuları, bilgi ve içerikleri almak için ara yüz sunucuları ve bilgi yazma aracı modüllerini içermektedir.
Sağlık bilgi sistemlerinin gelişim süreci, teknolojik ve tıbbi alandaki gelişmelere paralellik göstermektedir. Gelişim süreci incelendiğinde, 1960’lı yıllarda tek tip dokümantasyon yaklaşımı ile bilgisayar tabanlı hasta kayıt sistemlerinin ilk uygulamaları kullanılmaya başlanmış ve 1960’lı yılların sonunda; finans, muhasebe, istatistik ve faturalama amacıyla ilk hastane bilgi sistemi geliştirilmiştir. Yönetsel bilgisayar sistemlerinin yanı sıra, 1980’li yıllardan itibaren klinik enformasyon sistemlerini içeren entegre hasta kayıt ve dijital görüntüleme sistemleri kullanılmaya başlanmıştır. Bilgisayar ve iletişim teknolojileri alanındaki gelişmeler, 2000’li yıllarda elektronik sağlık sistemlerinin oluşturulmasına katkıda bulunmuştur.
Türkiye’de ise sağlık bilişim alanındaki ilk çalışmalar, SSK Hastanelerinde eczane bilgi sistemleri modülü uygulamaları ve sigortalılardan kesilen bilgisayar katkı payları ile başlatılmıştır. Sağlık Bakanlığı’nın 1991 ve 1995 yıllarında yürüttüğü “Sağlık Enformasyon Sistemleri Projesi” kapsamında Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri çalışmaları başlatılmıştır. Sağlık bilgi sistemleri alanında yapılan son çalışmalar, 2003 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Sağlıkta Dönüşüm Programı ile başlatılmıştır. Bu program çerçevesinde yer alan bileşenlerden bir tanesi de sağlık bilgi sistemi “e-sağlık” tır. Günümüzde ise, e-sağlık uygulamalarının geliştirilmesi, bulut bilişimin sağlık hizmetlerinde kullanılmasına temel oluşturmuştur.
Bulut bilişim öncesi kullanılan sağlık bilgi teknolojilerinin esneklik, erişilebilirlik, süreklilik, yönetim kolaylığı ve hizmet kalitesi konulardaki yetersizliği ve maliyet etkin, verimli, zamanında, yüksek kalitede hizmet sunma gerekliliği, sürekli ve sistematik bir yenilik gerektirmiştir. Hastane sistemleri için daha iyi bir yönetim, tıbbi işlemler için yüksek hız ve sağlık hizmetleri için yüksek kaliteye dayalı bir çözüm önerisi olarak “bulut bilişim” kavramı gündeme gelmektedir. Bulut bilişim, sağlık hizmet sağlayıcıları, araştırma merkezleri, araştırmacılar, eczaneler, medikal firmalar gibi karmaşık platformlar arasında bilgi değişimini desteklemektedir(1).
SONUÇ
Bulut bilişim çok amaçlı, esnek, yeniden kullanılabilir olma ve sonsuz ölçeklenebilir olma yolunu açan ve talep edilen bilgi teknoloji servisleri açısından yeni bir olgudur. Bulut bilişim ile hem toplum sağlığına yararlı olabilen hem de sağlık bakım sistemine çeşitli avantajlar sunan yeni bir teknoloji modeli oluşturulmuştur. Sunduğu avantajlarının yanı sıra bulut bilişimin beraberinde getirdiği riskler de küçümsenmeyecek kadar önemlidir. Özellikle sağlık kuruluşlarının bulut bilişimden yararlanarak sağlık verilerinin erişim hakları tanımlanmış yetkili kişi ve kuruluşlarca ulaşılabilir, her bireyin kendi kişisel sağlık verilerine erişebildiği, uluslararası standartlara uyumlu, karar destek sistemleri ile desteklenen ve tüm ülkeyi kapsayan bir iletişim sisteminin oluşturulması oldukça önemlidir. Ancak gelişen teknolojik altyapı ve bu sistem için yapılacak yatırımlar mevcut dezavantajların azalmasına yol açacağı düşünülmektedir.
Bu kapsamda, bulut bilişim uygulamasından önce risklerin tanımlanması, planlanması ve yönetilmesine yönelik sağlık kurum/kuruluşlarına bilgi verilmesi; sistemin isleyişi ve sürekliliği açısından ilgili personele bulut bilişim ve uygulamaları konusunda eğitim verilmesi, hasta hakları konusunda yasal düzenlemelerin oluşturulması oldukça önemlidir. Ayrıca güvenlik ve gizlilik sorunlarına karsı rehberlik edebilecek kuruluşların oluşturulması olası sorunların önlenmesi açısından yararlı olacaktır(3).
KAYNAKÇA
1.https://www.researchgate.net/publication/301601851_Bulut_Bilisimin_Saglik_Hizmetlerinde_Kullanimi
2.https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110732573/html
3.https://www.researchgate.net/publication/319473573_Cloud_Computing_and_Health_Care
4. https://www.mikronbilgisayar.com/genel/bulut-bilisim-nedir/
