ENDÜSTRİ 5.0, TOPLUM 5.0 VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ
Endüstri devrimleri neticesinde ortaya çıkan Toplum 5.0 kavramı; “insanlık adına insanlığın yararına teknolojinin kullanımı” mantığına dayanmaktadır. Teknolojinin sağlık alanında kullanılmasıyla da dijital sağlık kavramı ortaya çıkmıştır. Toplum 5.0 kavramını daha iyi açıklayabilmek için Endüstri devrimlerine değinmek gerekmektedir. Bugüne kadar kültürel, sosyal ve ekonomik değişimlere neden olan 5 adet Endüstri devrimi yaşanmıştır (1).
Endüstri 1.0
Buharlı makinelerin ortaya çıkışını sağlamış; bu sayede gemiler ve trenler buharlı makine olarak çalışmaya başlamıştır. İlerleyen dönemlerde ise motorlu taşıtlar olarak adlandırılan benzin ve dizel motorların temeli atılmıştır.
Endüstri 2.0
Güç kaynağı olarak hidrokarbon kökenli fosil yakıtlar yerini elektrik enerjisine bırakmıştır. Hareket enerjisi elektriğe, elektrik ise hareket enerjisine daha yüksek verimlilikte dönüştürülebilir hale gelmiştir. Depolanma ile ilgili temel problemler devam ettiğinden, fosil yakıtlar halen kullanılmaktadır.
Endüstri 3.0
Otomasyon çağı olarak da adlandırılır. Bu dönemde insan hayatına bilgisayarlar girmiştir. İnsanlar artık mekanik enerjinin yönetimi ile elde ettikleri imkânların ötesine geçmişler; dijital olarak hesaplamaların sayesinde karar alma, iş yapma ve iletişim kurma imkânlarına kavuşmuşlardır.
Endüstri 4.0
Bilgisayarlar fazlasıyla küçülmüştür. İnternet ağları ile birbirine bağlanan bilgisayarlar, işletim sistemlerinin ve iletişim protokollerinin gelişmesi ile bir kısım yapay zekânın da katkısı sayesinde artık birbiri ile konuşan makineler haline gelmişlerdir.
Endüstri 5.0
Japonya başbakanı Shinzo Abe tarafından literatüre kazandırılmıştır. Abe, gelecekte insanların endüstrinin içine dâhil olacaklarını söylemiştir. Bu sayede tüm bireyler bir şekilde üretim ve tüketim süreçlerinin parçası haline gelecektir. Bu süreçte üç önemli kavram ön planda olacaktır. Bunlar: Büyük Veri, Yapay Zekâ ve Blockchain’ dir. Endüstri 5.0’ ın çizdiği tabloya göre, yüksek otomasyon seçeneklerinin hayata geçmesi ve insan sayısının en alt seviyeye çekilmesi sebebiyle ışığa gereksinim duyulmayan fabrikalar ortaya çıkacaktır. Bu açıdan Endüstri 5.0 için, insanoğlunun ürettiği en güvenli sistem denilebilmektedir (2).
“Endüstri 5.0” terimi ilk olarak LinkedIn’ de Aralık 2015 tarihinde Michael Rada’ nın sosyal ağına ithafen yayımlanan “From virtual to physical” başlıklı makalesinde tanıtılmıştır. Endüstri 5.0 genel olarak, enerjilerin bir araya getirildiği bir ortamda makineler ile insan emeğinin bir arada üretmesini ifade etmektedir. Endüstri 5.0, en iyi performans amacıyla makineleri ve sistemleri tam olarak kullanmayı hedefleyen Endüstri 4.0 ile karşılaştırıldığında, insan faktörünü geri getirip, insan ile makinenin uyum içinde hareket edebileceği bir ortam oluşturmayı amaç haline getirmektedir. Universal Robots teknolojisi baş sorumlu ve kurucu ortağı Esben Østergaard yayımlanan bir makalesinde Endüstri 5.0’ ı şu şekilde tanımlamıştır:
“Endüstri 5.0 fabrikayı, işçiler ve müşterileri için daha kişiselleştirilmiş ve insani bir deneyim yaratmak amacıyla yaratıcı insanların gelip çalışabileceği bir yer haline getirecek.”
Endüstri 4.0’ ın geliştirilmesiyle ortaya çıkan ve Endüstri 4.0’ ın doğal bir evrimi olan Endüstri 5.0, küçük ve orta ölçekli firmaların birçoğuna önderlik etmeyi hedeflemektedir. Endüstri 5.0, üretime ek bir değer katma nihai amacı ile, müşterilerin gereksinimlerini karşılayabilen kişiselleştirilmiş ürünler üretmek için makineler ve insanlar arasındaki iş ortaklığına büyük önem vermektedir.
Endüstri 5.0 için iki vizyon ortaya çıkmaktadır. Bunların ilki “insan-robot ortak çalışması”; bir diğeri ise “biyoekonomi” dir.
Aşağıda Endüstri 4.0 ile Endüstri 5.0 vizyonlarının karşılaştırması sunulmaktadır.
TOPLUM 5.0
21. yüzyılın başlarından itibaren nesnelerin interneti, yapay zeka ve robotik gibi teknolojilerin ortaya çıkması ve bu teknolojilerin giderek tüm dünyada uygulanır duruma gelmesiyle beraber toplumsal ve ekonomik yapıda küresel olarak bir değişim ve dönüşüm sürecine girilmiştir. Endüstri 4.0 ile başlayan bu süreç Japonya’nın ortaya attığı “süper akıllı toplum” felsefesine dayanan Toplum 5.0 çerçevesinde şekillenmektedir. Toplum 5.0, ilk kez 2015 yılında yayınlanan Japonya’nın 5. Bilim ve Teknoloji Temel Planı’nda kullanılmıştır. Ancak, sadece endüstriye dikkat çekmemekte, toplumun her alanındaki değişim ve dönüşümü ifade etmektedir. Toplum 5.0 ile hedeflenen süper akıllı toplumu gerçekleştirmek için gerçek dünya ile siber alanın yoğrulması gerekmekte ve bu sayede oluşturulan ideal toplumu ifade etmektedir. Süper akıllı toplumda; kişilerin ihtiyaç duydukları ürün ve hizmetlere gerekli miktarda ve gereksinim duydukları zamanda ulaşabilmeleri, her bireyin yüksek kalitede hizmet alabilmesi, yaş, cinsiyet, bölge veya dil vb. farklı özelliklere dikkat edilerek insanların refah içinde yaşayabilmesi amaçlanmaktadır. Başka bir ifade ile, bireysel farklılıklar göz ardı edilerek bireylerin ihtiyaç duyduğu ürün ve hizmetlerin eksiksiz olarak adil bir yaklaşımla karşılanması; kişilerin kendilerini rahat ve konforlu hissetmesi ile sisteme etkin katılım konusunda önayak olması ve aynı zamanda kişilerin kendi farkındalıklarını sağlayan bir yapılanmayı kapsamaktadır. Dijital teknolojiler bazında şekillendirilen ve sürdürülebilir bir toplum anlayışını ifade eden Toplum 5.0, insanı merkeze alan bir toplum yapısını oluşturmayı amaç haline getirmiştir. Giderek ilerleyen teknolojinin toplum için bir tehdit değil, toplum ile iş birliği içinde yer aldığı bir yapıyı oluşturacak şekilde kurgulamayı hedeflemektedir. Bu yüzden, teknolojinin doğru bir şekilde yönetilmesi ve yönlendirilmesi, makinelerin birbiri ile iletişiminin ötesinde makineler ve insanlar arasındaki etkileşimin sağlanması, Toplum 5.0 ve odak noktası olan süper akıllı toplumları oluşturmak için gereklidir. Teknolojiyi insanlığın faydasına kullanarak toplumun refahını artırmak için insan merkezli bir toplum yaratma anlayışına dayanmaktadır. Toplum 5.0 ile dünya, teknolojik değişim, ekonomik ve jeopolitik değişim ve de zihniyet değişimi gibi büyük bir değişim dalgasıyla karşı karşıyadır (4).
Toplum 5.0’ın ana hedefleri;
- Hızlı yaşlanan dünya nüfusu için çözümler üretmek,
- Sanal dünyanın gerçek dünya ile paralel işler hale getirilmesi,
- Toplumun çıkarları için nesnelerin internetinden (IOT) yararlanılması sayılabilir (1).
Endüstri 4.0 ile Toplum 5.0 arasındaki ana farklılıkları ve Toplum 5.0’ın hedeflerini Japonya İş Federasyonu olan Keidanren şu şekilde sıralamıştır:
- Verimlilikten öte değer yaratmayı amaç haline getiren,
- Bireyselliğin baskılanmasından kurtulup her bireyin farklı yeteneklerini sergileyebildiği,
- Eşitsizlikten kurtularak herkesin her zaman ve her yerde eşit fırsatlar elde edebildiği,
- Kaygıdan kurtularak bütün bireylerin gönül rahatlığıyla yaşayabildiği ve zorlukları aşabildiği,
- Kaynak ve çevresel kısıtlamalardan kurtularak insanların doğayla uyum içinde yaşayabildiği bir toplum hedeflenmektedir.
Burada belirtilen bütün hedefler, Endüstri 4.0’ın aksayan yönlerini göstermekte, sürdürülebilir bir büyüme ve kalkınma modeli gerçekleştirmeyi amaçlayarak insan odaklı bir toplum oluşturma yolunda ilerlemek adına belirlenmiştir. Bu yüzden, Endüstri 4.0 ile beraber gelen nesnelerin interneti, yapay zekâ, sanal gerçeklik, robotik ve büyük veri gibi yeni teknolojilerin endüstriye ve sosyal yaşama faydalı bir şekilde entegrasyonu önemlidir. Teknolojiyi topluma fayda sağlayacak şekilde kullanma ve refahı artırma gibi insanı temele alan değişim aşamalarına öncelik verilmektedir. Toplum 5.0 ile toplumun her kademesinde sayısal dönüşüm sağlayarak birçok zorlukla baş edilebilmesi birincil hedeflerdendir. Japonya bu hedefler için üzerinde durulması gereken beş stratejik alan belirlemiştir:
1.Sağlıklı yaşam süresinin uzatılmasına katkı sağlamak.
2. Hareketlilik (mobility) devriminin gerçekleştirilmesine yardımcı olmak.
3. Gelişen teknolojiyle beraber yeni nesil tedarik zincirinin oluşturulmasını sağlamak.
4. Yeni teknolojiye uyumlu altyapının geliştirilmesine katkı sağlamak.
5. Finansal teknolojinin geliştirilmesine önayak olmak (4).
Toplum 5.0’ın ekonomik ve toplumsal açıdan pek çok yararı öngörülüyor. Fakat getirebileceği sakıncalar ve zorluklar da göz önünde bulundurulmalıdır. Yapılan bazı araştırmalar neticesinde karşılaşılabilecek riskler şu şekilde sıralanabilir:
- Toplum ve iş piyasasındaki değişimlerin de etkisiyle karşılaşılabilecek hukuki sorunlar.
- Toplumsal değişimlere bağlı olarak yaşlı ve genç nüfus sayılarındaki orantısız değişim.
- Yazılım entegrasyonu ve yükseltmesinde karşı karşıya kalınabilecek problemler.
- Teknolojinin yanlış amaçlar uğruna kullanılması.
- Bilişim teknolojilerine ve elektriğe bağımlılığın her gün biraz daha artması.
- Paydaşlar ve üst kademe üyelerin değişime isteksiz olması.
- Gerçek zamanlı süreçler ve uygulamalarla bağlantılı olarak yaşanabilecek senkronizasyon sıkıntısı.
- Güvenlik, daha çok da siber güvenlik konusunda endişe duyulması (4).
Japon İş Dünyası Federasyonu olan Keidanren bahsedilen zorlukları ve risklere ürettiği çözüm yollarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Kamu kurumları tarafından ulusal stratejilerin yapılması ve devlet teşvik/tanıtım sisteminin entegrasyonunun sağlanması.
- Yasal düzenlemelerin ileri teknolojilere uyumlu bir şekilde güncellenmesi.
- Özellikle kişisel verilerin kullanımı ile ilgili siber güvenlik, biyo, nano, robot gibi teknolojilere yönelik altyapı hazırlıkları ve Ar-Ge çalışmalarının gerçekleştirilmesi.
- İnsan kaynağını geliştirmek ve güçlendirmek için bilgi teknolojileri okuryazarlığının, mevcut insan gücünün ileri düzey sayısal becerilerle donatılması gibi eğitim reformları yapılması. Bu şekilde toplumun ileri teknolojiler ile uyumlu olması gerçekleştirilecektir.
- Toplum 5.0, toplumdaki tüm pay sahiplerini menfaatleri doğrultusunda bir araya getirmekte ve bu anlamda, tüm vatandaşların ortaya çıkan bu ekonomik ve toplumsal düzene etkin katılımlarının sağlanması hedeflenmektedir (4).
TOPLUM 5.0 VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ
Birleşmiş Milletler Eylül 2015 yılında, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG) ile beraber “2030 Sürdürülebilir Kalkınma” gündeme getirmiştir. Ekonomik ve toplumsal kalkınmayı ve sorunlara çözüm sunmayı hedef haline getiren, sürdürülebilir bir dünya amacıyla; tüm ülkelerin beraber olarak çalıştığı bütüncül bir sistem elde etmek çok zor bir süreci kapsamaktadır. Toplum 5.0, genel olarak Japonya’nın büyüme stratejisi olsa dahi, hedefleri SDG’ lerin stratejileri ile birebir örtüştüğü için Japonya ile sınırlı kalmamaktadır. Yaşlanmakta olan bir nüfus, doğum oranlarındaki düşme, nüfustaki azalma ve yaşlanan altyapı gibi Japonya’nın karşı karşıya kaldığı birçok sorun, diğer pek çok ülkenin de karşı karşıya kalabileceği sorunlardır. Yalnızca Japonya bu sorunlarla yüzleşen ilk ülkelerden biri durumundadır. Japonya’ nın bu sorunları Toplum 5.0 ile çözüme kavuşturması ve bu çözümleri dünya ile paylaşması, dünyada diğer ülkelerdeki benzer sorunların çözülmesine ve SDG’ lerin gerçekleşmesine katkı sağlayabilir.
Aşağıda 17 sürdürülebilir kalkınma hedefi gösterilmektedir (1).
Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen bu 17 hedef, üye ülkelerden on beş yıllık süreçte yani 2030’a kadar gerçekleştirmesini beklediği amaçları ifade etmektedir. Bu amaçlar:
1. Yoksulluğa son,
2. Açlığa son,
3. Sağlıklı ve kaliteli bir yaşam,
4. Nitelikli eğitim,
5. Cinsiyet eşitliği,
6. Temiz su ve sanitasyon,
7. Erişilebilir ve temiz enerji,
8. İnsana yakışır iş ve ekonomik büyüme,
9. Sanayi-yenilikçilik ve altyapı,
10. Eşitsizliklerin azaltılması,
11. Sürdürülebilir şehirler ve topluluklar,
12. Sorumlu tüketim ve üretim,
13. İklim eylemi,
14. Sudaki yaşam,
15. Karasal yaşam,
16. Barış-adalet ve güçlü kurumlar,
17. Amaçlar için ortaklıktır (5).
Bu maddelerden üçüncüsü olan sağlıklı bireyler ve Toplum 5.0‘ da ki sağlık uygulamalarına biraz göz atalım.
Toplum 5.0’da Dijital Sağlık Uygulamaları Toplum 5.0 ile beraber hasta-doktor-makinelerden meydana gelen yeni sağlık takımı ya da diğer bir ifade ile akıllı sağlık kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu kavram ile bireylerin giyilebilir cihazlar ya da mobil uygulamalar aracılığıyla kendi sağlıklarını yönetmeleri hedeflemektedir. Toplum 5.0’da hayatımızı kolaylaştıran akıllı sağlık uygulamalarına bakacak olursak;
- Giyilebilir sağlık uygulamaları,
- Mobil sağlık uygulamaları,
- Yapay zeka uygulamaları olarak gruplandırabiliriz.
Giyilebilir Sağlık Uygulamaları
Giyilebilir cihazlar, mesela akıllı saatler, sensör bileklikler, giyilebilir sensör yamaları, çoklu sensör platformları vb.; yapay gerçeklik, arttırılmış gerçeklik, beyin-bilgisayar ara yüzleri, EEG cihazları, akıllı telefonlar, mobil aygıt yazılımları sayılabilir. Kullanıcıların kişisel sağlık ve egzersiz verilerini toplamak için tasarlanmışlardır.
Mobil Sağlık Uygulamaları
Mobil marketlerde bulunan tüm mobil sağlık uygulamalarını kapsamakta; sağlığın ve zindeliğin korunması konusunda da kullanılmaktadır. Günümüzde bütün akıllı telefon şirketleri, yazılım işletim sistemleri ve mobil operatörler, akıllı telefonlardan elde edilebilen yaşamsal verileri toparlayan ve analiz eden yazılımlar üretmektedir. Attığı adımı sayan, kalp hızını, vücut ısısını, kan basıncını ve uyku düzenini ölçen, yenen yemekteki kaloriyi gösteren, ovülasyon zamanından renk körlüğü muayenesine kadar sağlıkla ilgili verileri üreten binlerce uygulama örnek olarak verilebilir.
Yapay Zeka Uygulamaları
Sağlık verileri bir araya getirildiğinde, doğru tedavi için analiz edilmesi ve yönetilmesi gerekir. Bu aşamada Yapay Zeka (AI) ve otomasyon devreye girecektir. AI, laboratuvar testlerini analiz etmek, röntgen, BT taramaları ve veri girişi gibi görevleri gerçekleştirmek adına da uygulanmaktadır. AI tabanlı uygulamalar, tıbbi konsültasyonda yardım sağlayabilecek, hastaların mevcut tıbbi durumuna erişmek için de kullanılabilmektedir (1).
SONUÇ
Bu çalışmada Endüstri devirleri ve Endüstri 5.0’ dan Toplum 5.0’ a geçiş ele alınmıştır. Süper akıllı toplum için hedeflenen, beş stratejik alan, riskleri ve çözüm yolları açıklanmıştır. Son olarak Toplum 5.0’ la da bağlantısı olan SDG ve 17 hedefi açıklanarak SDG’ nin 3. Maddesi olan sağlıklı bireyler adına Toplum 5.0’da yapılan dijital sağlık uygulamalarına yer verilmiştir.
KAYNAKÇA
1. Büyükgöze, S., & Dereli, E. (2019). Toplum 5.0 ve Dijital Sağlık. VI. Uluslararası Bilimsel ve Mesleki Çalışmalar Kongresi-Fen ve Sağlık, 07–10.
2. Çolaklar, H., Şeşen, Y., & Gültekin, V. (2020). Elektronik Sağlık Kayıtlarının Doğal ve Beşerî Afetlerden Korunması. Turkish Studies–Social Science, 15(8), 3439–3462.
3. YÜCEBALKAN, Ö. Ü. B. ENDÜSTRİ 4.0’DAN ENDÜSTRİ 5.0’A GEÇİŞ SÜRECİNE GENEL BAKIŞ OVERVIEW OF THE TRANSITION FROM INDUSTRY 4.0 TO INDUSTRY 5.0.
4. Şahin, Ö. U. (2021). Toplum 5.0 ve kamu hizmeti: Türkiye üzerine bir değerlendirme. JOURNAL OF AWARENESS, 6(4), 229–246.
5. ŞAHİN, S. Teknik-Teknolojik Olanın Dünü-Bugünü ve Geleceğin Toplum 5.0’ı. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 3(4), 55–84.
