KALİTE VE MALİYET İLİŞKİSİ
Günümüz koşullarında, sağlık hizmetlerinde maliyetlerin artmasına yol açan birçok neden vardır. Yaşlanan ve artan nüfus, gelişen teknoloji, kronik hastalıklar, hizmet alanların beklentilerinin artması gibi sayabileceğimiz daha birçok gelişmeyi bu nedenlere örnek verebiliriz.
Kalite Maliyeti Kavramı
Kalite maliyetleri, meydana gelebilecek hataları önlemek amacı ile yürütülen faaliyetlerin, planlı kalite muayenelerinin ve mamulün üretim esnasında veya müşteriye tesliminden sonra görülen hataların sonucunda ortaya çıkan maliyetler şeklinde tanımlanabilir(1). Aynı zamanda belirli bir kalite standardına ulaşmak ya da hizmetin istenen kalite seviyesinde olmasını sağlamak için yapılan harcamaların toplamıdır şeklinde de açıklayabiliriz. Kalite maliyetinin ilk tanımlamasını yapanlardan biri olan Juran, bu kavramı önce "Üretimde hataların olmaması durumunda ortadan kalkacak maliyetler” şeklinde tanımlamış, daha sonra bu tanımı “ Herhangi bir kalite problemi yoksa ortadan kaybolacak olan bütün maliyetler” şeklinde revize etmiştir. Crosby kalite maliyetini, iş ilk defasında doğru yapılmadığı zaman israf ve boşa harcanan çaba ile ilgili bütün gereksiz maliyetlerin değerinin belirlenmesi şeklinde ifade etmektedir. Bu tanımlardan yola çıkarak, kalite maliyetlerinin hataları belirleme, düzeltme ve müşteri memnuniyetsizliğini telafi etme maliyetlerini içerisinde bulundurduğunu söyleyebiliriz. Kalite maliyetleri, kalitenin gelişimini ve değişimini gösteren en iyi ölçütlerdir. Kaliteyi arttırmaya yönelik çalışmaların maliyetlerinin bilinmesi ve izlenmesi aynı zamanda toplam kalite maliyetinin başarısını ölçmede önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkar.
Sağlık Hizmetleri Maliyeti
Sağlık kuruluşlarında maliyet ve performans analizinin yapılmasının temel amacı, maliyetlerin azaltılması, etkinlik, verimlilik ve performans artışlarının sağlanmasıdır. Genel olarak hastanelerde ve sağlık kuruluşlarında kullanılmak üzere geliştirilmiş özel bir maliyetleme yaklaşımının bulunduğunu söylemek mümkün değil.
Bildiğimiz üzere sağlık kurumları oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir ve mamul değil hizmet üreten işletmelerdir. Üretim süreci tamamen heterojendir ve üretim ile tüketim eş zamanlı olarak gerçekleşmektedir. Bu nedenle her hasta ve hastalık türünün teşhis ve tedavi süreci birbirinden farklıdır. Buna bağlı olarak, hastane ve sağlık kuruluşlarındaki maliyetleme yaklaşımı da süreçler dikkate alınarak yapılmaktadır. Kalite maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılan başlıca modeller faaliyete dayalı maliyetleme modeli, süreç maliyet modeli, fırsat ve maddi olmayan maliyet modeli, Crosby modeli ve PAF modelleridir. Bu yöntemler arasında en çok tercih edilen ise PAF modelidir(2).
PAF (Önlem-Değerlendirme-Başarısızlık) Modeli
Dediğimiz gibi, kalite maliyetlerinin çoğu PAF sınıflamasına dayalıdır. Kalite maliyetlerini sınıflayan ilk kişi 1956 yılında Feigenbaum olmuştur. PAf modeli üç ana başlık altında incelenmiştir.
Önleme Maliyetleri (Prevention Costs)
Değerlendirme Maliyetleri (Apprisal Costs)
Başarısızlık Maliyetleri (Failure Costs)Önleme Maliyetleri
Önleme maliyetleri, kalite konusundaki bir uygunsuzluğu önlemeye yönelik olarak, kalite sisteminin tasarımı, kurulması ve düzenlenmesi ile ilgili maliyetlerdir (3). Önleme maliyetleri, fiili operasyondan önce planlanır ve gerçekleşir. Ürün veya hizmetlerdeki kötü kaliteyi yani hataları, gerçekleşmeden önce önlemek üzere özel olarak tasarlanmış bütün faaliyetlerle ilişkili maliyetlerden oluşmaktadır. Önleme maliyetlerinin toplam maliyetler içerisindeki oranının %5 ile %10 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Aynı zamanda önleme faaliyetlerine yapılacak yatırımların değerlendirme ve başarısızlık maliyetlerini de düşüreceği öngörülmektedir.
Ölçme ve Değerlendirme Maliyetleri
Ölçme ve değerlendirme maliyetleri, kalite kontrol işleminin herhangi bir aşamasında, kalite kontrolü ve kalite doğrulaması gibi, hedeflenen kaliteye ulaşmaya yönelik olarak yapılan tüm değerleme maliyetlerinin toplamı olarak ifade edilebilir(1). Değerlendirme maliyetlerinin toplam kalite içerisindeki maliyetleri oranının %20 ile %25 arasında değiştiği ifade edilmektedir. Bu değerler, değerlendirme maliyetlerinin önemli bir orana sahip olduğunu vurgulamaktadır. Bu nedenle değerlendirme maliyetlerini azaltacak önlemlere odaklanmak önemli bir konudur. Bunun için süreç içi kontrollerin uzman ve eğitimli kişilerce yapılmasının ve özellikle hizmet işletmelerinde hizmet sunumunda kullanılacak teçhizatın muayene ve testelerinin zamanında yapılmasına dikkat çekmektedir.
Başarısızlık Maliyetleri
Başarısızlık maliyetleri, ürün kalite sürecinin herhangi bir aşamasında kalite hedeflerinden ve kalite standartlarından sapmaların yol açtığı maliyetler olarak tanımlanmaktadır. Kalite eksikliğinin ve kalite bilincinden yoksun bir anlayışla üretim yapmanın bir sonucu olarak katlanılan bu maliyetler içsel ve dışsal olarak iki grupta incelenebilir(4).
İç Başarısızlık Maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanmış kalite standartlarına ulaşmada başarısız olmuş işlemlerin sonucu olarak ortaya çıkarlar ve ürün/hizmet hastaya ulaşmadan önce tespit edilirler.
Dış Başarısızlık Maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanmış kalite standartlarına ulaşmada başarısız olunduğu zaman ortaya çıkarlar. Ancak dış başarısızlık maliyetleri hastaya ulaşana kadar tespit edilemezler. Bu maliyetler ürün veya hizmetin müşteriye dağıtımından sonra ortaya çıkan maliyetlerdir.
Başarısızlık maliyetlerinin, genel olarak bir örgütün toplam kalite maliyetleri içerisindeki oranının %65 ile %70 arasında değiştiği bu nedenle başarısızlık maliyetlerini azaltmanın çok önemli olduğu ifade edilmektedir.
Kaynakça
1- S. (1999). Kalite Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi, İzmir: Anadolu Matbaacılık.
2- A. (2010). “Kalite Maliyetleri ve Bir Hastanede Hesaplanması”,
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2).
3- M. (2008). Kalite Maliyetlerinin Ölçümü: Gıda Sektöründe Bir
Araştırma, Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, No: 703.
4- H. (1998). Kalite Maliyetleri Muhasebesi, Adapazarı: Değişim Yayınları.
