HASTALARA YAPILAN İHMALKARLIK: TIBBİ HATALAR

Published in

SAYGEL

6 min readDec 30, 2021

Fotoğraf: https://www.sandiegouniontribune.com/news/health/sdut-ca-medical-errors-penalties-fines-hospitals-2016jun30-htmlstory.html

Sağlık hizmetlerinde göz ardı edilmemesi gereken en önemli konulardan ikisi hasta güvenliği ve yapılan ciddi tıbbi hatalardır. Genel olarak, toplam kalite çalışmalarının vazgeçilmez faktörlerinden biri, hasta güvenliğidir. Sağlık hizmeti sunumu oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu yapı aynı amaca hizmet etse de içerisinde çeşitli meslek gruplarının dahil olduğu bir süreçtir. Günümüzde, Türkiye’deki hastanelere bakıldığında doktorundan hemşiresine, asistanından, güvenlik görevlisine kadar otuzun üzerinde çeşitlilikte olan meslek grupları tanı, tedavi, bakım ve diğer hizmetleri hastalara verebilmek amacıyla kendi aralarında, uyum içinde çalışmak ve iletişimde olmaları gerekmektedir. Bu hizmeti sunarken hastane çalışanlarının en önemli öncelikleri hastaya zarar vermeden sağlık hizmetini sunmak olmalıdır. Ek olarak güvenli bir sağlık hizmeti sunumunda ilk adımın liderlik ve hasta güvenliği kültürünün oluşturulmasından geçtiği inkar edilemez bir gerçektir. Sağlık hizmetlerinde hasta güvenliği, “hatasız sağlık hizmeti alınması/verilmesi” olarak tanımlanabilir[1].

Sağlık hizmetlerinde hasta güvenliğinin sağlanması için birçok kuruluş çeşitli çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmaların sonucunda ise hastaların kaliteli ve güvenli bir sunum alabilmeleri için uğraş göstermiş ve raporlar düzenlemiştir. Düzenlenen bu raporlardan en önemlisi 1999 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yayınlanmıştır.

To Err is Human: Building a Safer System (Her İnsan Hata Yapabilir; Daha Güvenilir Bir Sağlık Sistemi Oluşturmak) isimli rapordur [2]. -Insitute of Medicine

Sağlık Bakım Kurumları Akreditasyonu Birleşik Komisyonu (Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations-JCAHO) IOM’nin yaptığı raporları 1999 yılından itibaren dikkate alarak JCI aracılığı ile sağlık kuruluşlarına akreditasyon hizmeti vermeye başlamış ve hasta güvenliği hedeflerini Amerika dışında da uygulamak için harekete geçmiştir. Son olarak güncellenen Uluslararası Hasta Güvenliği Hedefleri şunlardır:

1.Hedef: Hasta kimliğinin doğrulanması

2.Hedef: Ekip içinde etkin iletişimin sağlanması

3.Hedef: Yüksek riskli ilaçların kullanımında güvenliğin sağlanması

4.Hedef: Kurumda hasta güvenliği ile ilgili alarm sistemlerinin iyileştirilmesi

5.Hedef: Sağlık bakımı ilişkili enfeksiyon riskinin azaltılması

6.Hedef: Hasta güvenliği ile ilgili risklerin tanımlanması ve önlenmesi (düşme, intihar vb.)

7.Hedef: Doğru- taraf, doğru- prosedür ve doğru- hasta cerrahisinin sağlanmasıdır[2].

Ek olarak JCI hastaneler için; sağlık hizmetinde verilmesi gereken sunum sırasında riskleri en aza indirgemek için hekim ve hemşirelere akreditasyon standartlarını ortaya çıkarmıştır. Bu standartlar kalite iyileştirme ve hasta güvenliğine yönelik; risk yönetimi ve kaynak yönetimi programlarını kapsamaktadır. Belirtilen standartların hem hastalar hem de sağlık personelleri için iyi olduğunu söylemek mümkün olabilir.

Sağlık Hizmetleri Sunumunda Gerçekleşen Tıbbi Hatalar

Günümüzde sağlık hizmetlerinde yapılan birçok tıbbi hata vardır. Bu tıbbi hatalar hastaları riske atmakta ve hatta ölümlerine bile yol açmaktadır. Insitute of Medicine, ‘To Err Is Human’ raporuna göre yapılan tıbbi hataların sonucunda Amerika’da her yıl 44,000–98,000 kişinin öldüğü söylenmektedir. Bu rakam ülkemizde de çeşitlilik göstermektedir.

Malpraktis, Latince kökenli “male” ve “praxis” kelimelerinden türemiş olup “hatalı uygulama” anlamına gelmektedir. Tıbbi hatalar, hastanın yaşam kalitesinin azalması ve mortalite oranının yükselmesine sebebiyet verebilir[3].

Fotoğraf: https://okyayevren.com/yayinlar/hatali-tibbi-mudahale/

Malpraktiste oluşan zarar; hastanın ölümü, şiddetli ağrı, organ/uzuv kaybı, psikolojik bozukluk ve maddi kayıp şeklinde sayısını daha da arttırabileceği sonuçları olabilir.

Tıbbi hataların üç ana nedeni vardır [4]:

İnsan
Kurumsal
Teknik

Tıbbi hatalar; hastaya tanı koyarken, ilaç uygulama sırasında veya cerrahi uygulamalarda meydana gelebilmektedir. Yorgunluk, zamansızlık, yetersiz eğitim, iletişim kopukluğu, yanlış karar verme gibi insan kaynaklı sorunlar tıbbi hatalara yol açabilir. Bazı araştırmalara göre, tıbbi hataların ana sebebi kişiye bağlı olmakla beraber sistemdeki yetersizlik ve eksiklikler nedeniyle olduğu ifade edilmiştir[4]. Sağlık kurumlarında çalışan personelin iş yükünün fazla olması, hataların ortaya çıkmasında önemli bir etken olarak belirtilir. Örneğin, hemşirelerin stresli, yorgun, uykusuz ve uygun düşünemediği çalışma ortamlarında bulunması bu hataların artmasına sebebiyet verebiliyor.

Tıbbi Hataların Sınıflandırılması

1.İlaç Hataları

İlaç hatası hasta güvenliğini ileri derecede etkileyen ve çoğu hatanın önüne geçilebilen hata türüdür. Hatalı ilaç uygulamaları, sebep oldukları hastalıklarda, sakatlık ve ölüme yol açan son derece riskli bir hata uygulamasıdır. Örneğin hastanede yatan bir hastayla başka bir hastanın ilacının karışması sık karşılaşılan bir durumdur. Yanlış doz verilmesi, bir arada verilen ilaçların birbiriyle etkileşimi, yanlış veriliş şekli, herhangi bir ilacı alerjisi olan hastaya bilinmeyerek verilmesi bu hata grubunda yer alan durumlardır.

Fotoğraf: https://www.invotek.com.tr/tr/haberler/merkezi-aseptik-ilac-hazirlama-uniteleri/

2.Cerrahi Hatalar

Cerrahi hatalar bu sınıflandırmaların içerisinde en çok göze çarpan hata uygulamalarıdır. Bu hatalı uygulamalarda, yanlış hastaya, yanlış vücut tarafına, cerrahi uygulama sırasında yabancı bir maddenin unutulması, doğru işaretlenmiş fakat anatomik tarafın yanlış düzeyi üzerinde gerçekleşen tüm cerrahi hata uygulamalardır. Yapılan cerrahi hatalardan örnek verecek olursak, bir kadına karın ağrısı şikayetiyle gittiği hastanede karın bölgesinde 22 santimetrelik bir kitlenin olduğu söylendi. Kadının acilen ameliyata alınması gerektiği söylendi ve ameliyat esnasında doktorlar gözlerine inanamadı. Kadının karnından dalağının alt bölümüne doğru uzanan noktada bir kitleye daha rastladılar. Bu kitlenin 25 santimetrelik gazlı bez olduğu ortaya çıktı. Daha öncesinde geçirdiği bir ameliyatta unutulduğu öğrenildi.

Fotoğraf: https://www.mynet.com/ameliyatlarda-hastalarin-icinde-unutulan-enteresan-seyler-telefon-mala-bicak-190101214140

3.Tanı ve Tedavi Hataları

Hekimin doğru tanıyı koyabilme yükümlülüğü bulunmamakla birlikte uzmanlığının gereklerine uygun olan tetkikleri ve tahlilleri yapma, hastalığın gerektirdiği şekilde davranma ve tanıda yetersizliği olduğunu düşünüyorsa konsültasyon isteme, ileri bir merkeze sevk etme yükümlülüğü bulunmaktadır [5]. -Mevlüt Caymaz

Hasta üzerindeki yanlış tanı; yanlış ve eksik tedaviye veya gereksiz tetkiklerin yapılmasına sebebiyet verebilir. Yapılan tetkiklerde, laboratuvar testlerinin yanlış yapılması ve yorumlanması sık görülen tıbbi hata uygulamalarına örnek verilebilir.

4.Hastane Enfeksiyonları

Hastane enfeksiyonları hastalar hastaneye geldikten 48–72 saat sonra gelişen veya hastaneden taburcu olduktan sonra 10 gün içerisinde ortaya çıkabilen enfeksiyonlardır. Hastane enfeksiyonları, hastane yatış süresinin uzaması, mortalite ve morbidite oranının yükselmesine, tedavi süresinin ve maliyetlerin artmasına yol açarken, bakım kalitesini de doğrudan etkileyen bir faktördür. Dünya Sağlık Örgütü dünyada her yıl 190 milyondan fazla insanın hastaneye yattığını ve bu yatışların %5’inin hastane enfeksiyonuna yakalandığını bildirmektedir.

5.Sistem Yetersizliklerine Bağlı Hatalar

Sağlık hizmeti sunumu sırasında ortaya çıkan ve saptanması zor olan hatalardır. Bu hatalar içerisinde tedavi anında aletlerin bozulması (defibrilatör, intravenöz sıvı pompaları vb.) ve hastayı etkileyen sonuçlar doğurabilmektedir. Fakat genelde ortaya çıkan medikasyon hatalarının çoğu sistem hataları olarak ifade edilir.

6.Düşmeler

Düşmeler en yaygın görülen tıbbi hatalar arasında yer almakta olup genellikle yaşlı hastalarda karşılaşılan hata türüdür.

Yabancı hastane ortamı, vücut aktivitelerinde değişimler, özürlülük, yaşlılarda demans, görme, işitme kaybı, kas kuvvetinin azalması gibi fiziksel ve mental yetersizlikler veya tedavi süreci düşme riskini artırmaktadır [5]. -E.B Wilson, Türkinaz Aştı, Rengin Acaroğlu

Yapılan araştırmalara göre düşme hataları genel olarak 65 yaş üstü hastalarda görülmekte ve bu hata sonucu kalça kırıklığına yol açtığı söylenmektedir.

7.Hastanın Yetersiz İzlenmesinden Kaynaklanan Hatalar

Bu hata türü gelişmiş birçok ülkede hatalı uygulamalara ilişkin sık rastlanılan nedenler arasında yer almaktadır.

Yetersiz izlemden dolayı meydana gelen hataları en aza indirmek veya önlemek için; belirtilen istemin açık-seçik olduğundan veya izlem sıklığının belirtilmiş olduğundan emin olunmalı; hasta, durumunun gerektirdiği şekilde ve istenilenlere dikkat edilerek izlenmeli, hastaya ilişkin tüm izlemler zaman belirtilerek yazılı olarak kaydedilmelidir [5]. -Rengin Acaroğlu, Türkinaz Aştı

Sonuç olarak, sağlıkta hizmet sunumu hatalarını en aza indirgemek ve hasta güvenliği kalitesini yükseltmek için çalışanların dikkat etmesi gerekmektedir. İnsan sağlığına yapılan her hata bazen düzeltilemez durumları beraberinde getirebilir. Cerrahi hata uygulamasında verdiğim örnek gibi eğer o gazlı bez fark edilmeseydi kadın hastanın ölümüne yol açabilirdi. Bu hatalar, dediğimiz gibi mortalite oranlarını da yüksek seviyede etkilemektedir. Günümüzde hızla gelişen bilgi teknoloji hataları azaltılabilir. Bunun yanı sıra yapılan hatalarda etkin geri bildirim sisteminin kurulması, sağlık çalışanlarının tıbbi hataları bildirmesine yönelik teşvikler, çalışanların bu konu hakkında dikkatli davranması ve eğitilmesi, yöneticilerin hataların önlenmesine yönelik strateji ve çözüm önerileri geliştirebilmeleri büyük önem taşımaktadır.