PALYATİF BAKIM HİZMETLERİ
Dünya nüfusunun gittikçe yaşlanması, kanser, kronik hastalıklar ve diğer pek çok hastalıklardaki artışlar, yakın zamanda yaşadığımız ve halen daha etkisini gördüğümüz COVID-19’un ortaya çıkması nedeniyle palyatif bakım ihtiyacında artış olmuştur. Hastalık sürecinde hastalar ve aileleri ağrı başta olmak üzere fiziksel, psikolojik ve spiritüel pek çok semptom ile mücadele etmek zorunda kalmaktadır ve bu semptomlarla mücadele için palyatif bakıma ihtiyaç duymaktadırlar (1).
Peki palyatif kelimesi tam olarak neyi ifade eder?
Palyatif kelimesi Önce Fransızca ve Latince dillerinde kullanılmış, daha sonraları İngilizce literatürüne girmiştir. Latince de Pallium (bir üst giysisi olan pelerin) sözcüğünden köken alır ve palliare (gizlemek, örtmek) anlamına gelirken, İngilizcede palliative (hafifletici, yatıştırıcı geçici çare) sözcüğü kullanılmaktadır. Türk dili kurumu palyatif sözcüğünü hastalığı tamamen iyileştirmeyen yatıştırıcı olan tesire geçici olan ilaç veya tedavi ya da geçici ve kısa süreli kesin çözüm sağlamayan esaslı olmayan olarak tanımlamaktadır (1).
Dünya Sağlık Örgütü ise palyatif bakımı yaşamı tehdit eden hastalığa bağlı, ortaya çıkan problemleri yaşayan hasta ve ailenin ağrı ve diğer problemlerini etken tanımlama ile fiziksel ve psikososyal ve spiritüel gereksinimlerin karşılanması, acı çekmenin önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasını amaçlayan bir yaklaşım olarak tanımlamaktadır (2).
Palyatif bakımın amacı hastada meydana gelen ağrı başta olmak üzere diğer hastaya rahatsızlık veren bütün semptomların giderilmesi ve hastanın konforunun sağlanmasıdır. Tabi bu durum sadece hastalık odaklı ilerlemez, aynı zamanda hastanın sadece hastalıktan kaynaklanan problemleri değil de bunun yanında psikolojik, sosyal ve daha birçok yönden hastaya destek sağlanması olarak ifade edebiliriz. Palyatif bakım sadece hasta odaklı ilerlemez hastanın yanında ailesinin de yaşam kalitesinin artırılması palyatif bakımın amaçları arasında yer almaktadır.
Palyatif Bakım Süreci
Palyatif bakım hastaya hastalığın tanısı konulduğu andan itibaren başlamakta olup hastanın hastalık süreci boyunca her zaman hem hastanın hem de ailenin yanında olunması; onların her türlü ihtiyaçlarına da destek sağlanması ve (bu ihtiyaç tabii ki hastalığın seyrine ve her hastalığa göre farklılık göstermektedir) yas döneminde de aileyi destekleyen bir bakımla palyatif bakım süreci son bulmaktadır.
Genellikle palyatif bakıma ihtiyaç duyan hastalarda çok sık rastlanan bazı semptomlar vardır. Ağrı ve nefes almada zorluk palyatif bakıma ihtiyacı olan hastaların en çok yaşadığı semptomlar arasında yer almaktadır. Bunlar dışında Palyatif bakıma ihtiyacı olan hastalarda en yaygın ve rahatsız edici semptomlar şu şekilde sıralanabilir (1);
1) Ağrı
2) Nefes darlığı
3) Yorgunluk ve zayıflık
4) Mide bulantısı veya kusma
5) İshal
6) Kabızlık
7) Kuru ağız
8) Kaşıntı
9) Kanama
10) Yaralar
11) Kaygı
12) Endişe
13) Depresyon hali
14) Kafa karışıklığı/deliryum
15) Demans
Multidisipliner bir sağlık hizmeti olan palyatif bakım bir ekip işidir. Palyatif bakım ekibi aşağıdaki gibidir;
1) Doktorlar
2) Faaliyet bakamıyorum şifreleri
3) Sosyal hizmet uzmanı
4) Psikiyatrist
5) Psikolog
6) Fizyoterapist
7) Diyetisyen
8) Uğraşı terapistleri
9) Manevi destek uzmanı
10) Gönüllüler
11) Hasta yakınları (1).
Palyatif Bakım Modelleri
Palyatif bakım modelleri hizmet sunulan alanlara göre, hastane ortamında topluma dayalı ortamlarda ev ortamında olmak üzere üç başlık altında toplanmaktadır (1). Bunlar;
Hastanenin temelli palyatif bakım; Ciddi ölümcül hastalığı olan bireyler de semptom kontrolünün ve hastalık yönetiminin sağlanamadığı ve akut veya kronik bakımı gereksinimi olduğu durumlarda hastane temelli paylaşıma geçilmektedir (1).
Toplum temelli palyatif bakım; Palyatif ve ciddi hastalık bakımından yerel sağlık sistemleriyle bütünleştirmeyi amaçlayan gelişmekte olan bir alandır. Ayaktan tedavi edilebilecek hastalar için oluşturulmuş kliniklerde daha düşük maliyetli bakım sunumunda kullanılmaktadır (1).
Ev temelli palyatif bakım; İleri düzeyde kalp, böbrek, solunum, kanser ve nörolojik rahatsızlıklar gibi klinik ve yeti yitimine neden olan sağlık sorunları olan hastaların fiziksel, psikolojik ve manevi ihtiyaçlarının ev ortamında karşılanmasını sağlayan bakım yaklaşımdır (1).
Bir insanlık hakkı olan palyatif bakım, fiziksel, psikolojik, sosyal ve ruhsal acıları öngörmek, önlemek ve yönetmek için disiplinler arası bir bakım sunum şekli olup hastalar ve aileler için yaşam kalitesini optimize eder. Hasta ailelerinin yaz sürecinde de desteklenmesini sağlar. Yaşamı tehdit eden hastalıklarla mücadele eden hastalar ve ailelerinin ihtiyaç duyduğu palyatif bakım hizmetlerine erişiminin sağlanması önemlilik arz etmektedir (1).
Kaynakça
1- Sağlık Hizmetleri Yönetimi Kitabı - Doç. Dr. Şerife Didem KAYA
