PARLAKLIĞIN KARANLIK BEDELİ: RADYUM KIZLARI
1920 yıllarında, “Radyum Kızları” adı verilen dönemine göre yüksek ücretle saat fabrikalarında çalıştırılan kadın işçiler vardı. Görevleri radyum içeren boya ile saat kadranı boyamaktı. Ne yazık ki olay bu şekilde sınırlı kalmadı. Kadranları boyama prosesi, Amerika Birleşik Devletleri’nde yer alan üç farklı radyum fabrikasında yapılıyordu. Bu tesislerden ilki 1917 yılında Orange, New Jersey’de kuruldu. Tesislerin ikincisi 1920'lerin başında Illinois, Ottawa’da kuruldu; üçüncüsü ise Connecticut, Waterbury’de idi. Bu saatlerin yapılmasının amacı karanlıkta saatin kaç olduğunu radyumun sağladığı parlak ışık sayesinde askerlerin görebilmesiydi. Daha sonra bu kol saatleri moda olmuştu.
Peki radyum nasıl bulundu?
Fransız fizikçi Henri Becquerel, 1896'da bu tür ilk keşfi bildirdi. Çalışmaları yeni evli fizikçiler Pierre ve Marie Curie tarafından ele alındı ve iki yıl sonra ikisi de uranyumdan daha büyük oranda parçacıklar yayan iki yeni element keşfettiklerini bildirdiler. Bunlar: podyum ve radyum idi. Bu iki elementin “radyoaktif” elementler olarak bilinmesi gerektiğini öne sürdüler. Her üç bilim insanı da bu öncü çalışma için 1903 Nobel Fizik Ödülünü paylaştı. 20. yüzyılın başlangıcından kısa bir süre sonra radyum hastanelerde kullanılmaya başlandı. Hatta radyum suyu şişeleri (içiciyi enerjiyle ışıldatması garantili), radyum sodası, radyum şekeri, cildi gençleştirmek için radyumlu yüz kremleri, radyum serpilmiş yüz pudrası gibi birçok yerde kullanılmaya devam etti ve herkese bu çok mucizevi gelmeye başladı. Daha sonra da savaşta kullanılmak üzere radyum ile elde edilmiş saatler üretildi (1).
Marie Curie, 1903 Nobel Fizik Ödülü ve 1911 Nobel Kimya Ödülü alarak Nobel Ödülü alan ilk kadın oldu. Aynı zamanda bu ödülü iki kere alan ilk bilim insanı olarak tarihe adını yazdırdı. Marie Curie, 1934 yılında kan kanserinden vefat etti ve fazlasıyla radyasyona maruz kalmanın ölümüne sebep olduğu düşünüldü. “Bilim için ölen kadın” olarak anılan Marie Curie’nin soyadı, kanser tedavisinde kemoterapi (curieterapi) adıyla bilinen tedavide ilham oldu. Bunun sebebi ise radyumdan çıkan ışınların bazı kanser çeşitlerinde ki tümörlere iyi gelmesiydi.
Bu fabrikalarda çalışan işçilerin, fırçayı su ile ıslatıp radyumu saat kadranlarına dikkatlice sürmeleri gerekiyordu. Fırçanın ucunun ince olması için ıslatılması gerekiyordu bu sayede muntazam sürebilirlerdi. Fakat bu bir zaman kaybı olarak görüldüğü için kadın işçilerden fırçanın ucunu dilleri ile ıslatıp sürmeleri talimatı verildi ve bu şekilde kadın işçiler radyumu vücutlarına almış oluyorlardı. Onlara bu işlemin zararsız olduğu söylendi. Fakat kimyagerler ve diğer erkek işçiler koruyucu kıyafet ve ekipmanla çalışırken, kadın işçilere hiçbir önlem alınmadı ve bunun zararsız olduğunu onlara inandırdılar. Oysa, saatlerin kadranına sürülmesi gereken radyum denen element radyoaktif ve son derecede tehlikeliydi. Hatta kadın işçiler bu elementle etkileşimleri nedeniyle zamanla karanlıkta parlıyorlardı.
Bir süre sonra saat fabrikalarında çalışan kadın işçilerde birtakım hastalıklar ortaya çıkmaya başladı. Fakat radyum sebepli bu hastalıklara o dönemin cinsel yoluyla bulaşan frengi olduğu iddia edildi. Kadın işçiler yanlış teşhis ve ithamlara maruz bırakıldı. Daha sonra bilim adamlarının yaptığı analizler sayesinde gerçek ortaya çıktı.
Radyum, masum insanlara yapılabilecek en acımasız şeylerden biriydi ve bu kötü insanların umurunda bile olmadı.
Fabrika çalışanı Grace Fryer dava açmaya karar verdi ancak şirket ile mücadele etmeye istekli bir avukat bulması iki yıl sürdü. Kadınlar bir avukat bulduktan sonra bile dava süreci yavaş ilerledi. Ocak 1928'de mahkemeye ilk kez çıktıklarında iki kadın yatalaktı. İki kadın da mahkeme önünde yemin etmek için kollarını kaldıramadı. Radyum Kızları olarak adlandırılan Grace Fryer, Edna Hussman, Katherine Schaub ve kız kardeşler Quinta McDonald ve Albina Larice olmak üzere toplam beş fabrika işçisi davaya katıldı. Bu dava, yasal emsaller oluşturdu ve “kanıtlanabilir mağduriyet” de dahil olmak üzere iş güvenliği standartlarını düzenleyen düzenlemelerin yürürlüğe girmesini tetikledi (2).
Catherine Wolfe isimli kadın adalet için savaşmaya başladığında 1930'ların ortalarıydı. Catherine ve arkadaşları, ayakta kalan birkaç firmadan birini dava ettikleri için toplulukları tarafından dışlandı. Davası 1938'de mahkemeye gittiğinde ölüme yakın olmasına rağmen Catherine doktorlarının tavsiyelerini görmezden geldi ve kanıtları verdi. Bunu yaparak ve avukatı Leonard Grossman’ın yardımıyla, sonunda sadece kendisi için değil her yerdeki işçiler için adaleti kazandı. Radyum kızları davası, bir işverenin şirket çalışanlarının sağlığından sorumlu tutulduğu ilk davalardan biriydi. Hayat kurtaran düzenlemelere ve nihayetinde, işçileri korumak için şu anda Amerika Birleşik Devletleri’nde ulusal olarak faaliyet gösteren Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi’nin kurulmasına yol açtı (3).
Kitap, film, tiyatro, belgesel ve videolara konu olan tarihin trajik olaylarından birinin başkahramanları “Radyum Kızları” unutulmamalı. Bir daha böylesine insan sağlığı ve hayatın hiçe sayıldığı bir olayın yaşanmaması dileğiyle.
Adaletsizliği engelleyecek gücünüzün olmadığı zamanlar olabilir; fakat itiraz etmeyi beceremediğiniz bir zaman asla olmamalı. -Elie Wiesel
KAYNAKÇA
- Blum, D. (2011). The Radium Girls. Wired. https://turkcemalumatlar.com/2021/01/04/madam-curie-hakkinda-notlar/
- Women radium victims offer selves for test while alive, United States Radium Corporation (1928). (1928, May 29). The Bee, 3. https://www.newspapers.com/clip/5559067/women-radium-victims-offer-selves-for/
- Moore, K. (2017). The Forgotten Story Of The Radium Girls, Whose Deaths Saved Thousands Of Lives. BuzzFeed. https://www.buzzfeed.com/authorkatemoore/the-light-that-does-not-lie
- Arıcan, I. (2014). Radyum Kızları. Açık Bilim. http://www.acikbilim.com/2014/12/dosyalar/radyum-kizlari.html
- Civelek, G. (n.d.). Parlayan Kadranlar, Radyum Kızları. CevreMuhendisligi.Org. https://www.cevremuhendisligi.org/index.php/79-haberler/yazar-gc/1556-parlayan-kadranlar-radyum-kizlari
