Sağlık Kurumlarında Psikolojik Şiddet (Mobbing)
Mobbing kavramını ilk kez 1984 yılında Gustafsson ile Leymann; “iş yerinde sağlığı tehdit eden sorunlu bir faktör” olarak tanımlamıştır. Tanımı yapılan mobbing kavramı, iş yerinde bir veya birkaç kişi tarafından yıldırmak amacıyla bir kişiye uygulanan psikolojik şiddeti ifade etmektedir. Hedef alınan bu kişilerin kendini sürekli tehdit altında hissetmesini sağlamak amacıyla yapılan mobbing, üstten asta doğru veya asttan üste doğru da uygulanmaktadır. Günümüzde pek çok iş ortamında, baskıcı yönetimle ya da genellikle eşit statüde ve rekabet halinde bulunan işçiler arasında psikolojik şiddetler uygulanmaktadır. Uygulanan bu psikolojik şiddet çalışanların iş doyumlarını, iş performansı ve verimliliklerinin düştüğü, motivasyonlarının azaldığı, işle ilgili hata yapma olasılıklarının arttığı, işe ve kuruma bağlılıklarının azaldığı vb. olumsuz iş davranışların ortaya çıkmasına yol açmaktadır (1).
Bu kadar olumsuz sonuçlara yol açan bu eylem neden işletmelerde sıkça uygulanır?
Kişiyi psikolojik olarak rahatsız ederek işini iyi yapmasını engellemek asıl amaçtır. Bu da kişinin hata yapmasına sebep olacak böylece iyi yerlere gelmesini engelleyecektir. İşte aynı statüdeki rakip çalışanların birbirlerine mobbing uygulama sebepleri arasında kıskançlık, öz güvensizlik, ön planda olma isteği gibi etkenlerden kaynaklanmaktadır.
Bir diğer sebep ise işveren tarafından uygulanmaktadır. Bu eylemin uygulanma sebebi ise genellikle çalışanları baskı altına almak içindir. İşverenden çekinen çalışanların bu baskı ile daha iyi bir tempoda çalışacağı düşünülür. Çalışanın disiplinli bir şekilde çalışması için düzenli olarak mobbing uygulayan işverenler birçok iş yerinde görülebilir. Uygulanan mobbing beraberinde çalışan üzerinde korku, gerginlik, dikkatsizlik, depresyon hatta kalp krizi gibi ciddi sağlık problemlerine sebebiyet vererek hayati bir riskte oluşturmaktadır.
Peki uygulanan mobbingin sağlık kurumlarındaki boyutu nedir?
Sağlık kuruluşları, fedakârlık, dayanıklılık ve sabır gerektiren birçok farklı mesleğin ekip olarak çalıştığı, iş stresinin yüksek ve iletişimin özellikle önemli ve kurulmasının zor olduğu, hizmetlerin sıfır hatayla verilmesi gereken karmaşık sosyal sistemlerdir. Mobbing davranışlarıyla özel ya da kamu sektörü fark etmeksizin her sektörde karşılaşıldığı gözlenmiştir. Hizmeti veren sağlık çalışanları genellikle ağır iş yüküyle, yetersiz dinlenme olanaklarıyla, uzun süre ve düzensiz uyku saatleriyle ayakta çalışmaktadır. Tüm bu zorluklar içerisinde insanlara yararlı olabilmeleri, etkin bir hizmet sunmaları fiziksel ve zihinsel olarak iyi olmalarına bağlıdır. Bu faktörlere bağlı olarak sağlık çalışanlarının diğer hizmet sektörlerindeki çalışanlarına göre 16 kat daha fazla mobbing yaşadığı belirtilmektedir.
Mobbinge maruz kalan ve uygulayanların daha çok aralarında güç eşitsizliği bulunan ve erkek egemen kurumlarda yaşandığı bir gerçektir. Bu doğrultuda iş hayatlarında kadınlar daha fazla mobbing deneyimlemekte ve bunun “çalışan” olmalarından daha çok “kadın” olmalarından kaynaklanması üzücü bir gerçektir.
Sağlık işletmelerinde uygulanan mobbing çalışanlarda mesleki ve duygusal tükenme ve duyarsızlaşmaya neden olmaktadır. Motivasyon kaybıyla işe gelmede isteksizlik oluşmasıyla, konsantrasyon ve enerjinin düşmesi gibi nedenlerle hasta bakımını olumsuz etkileyebilmektedir. Bununla birlikte kurum adına da olumsuz bir takım sonuçları da doğurmaktadır. Personeller arası ve kurumsal ilişkilerin zayıflaması, kurumsal itibarın sarsılması gibi sonuçlar yaratabilmektedir (2).
Maruz kalınan mobbing ile başa çıkma yolları vardır;
Yaşanan psikolojik şiddetin yok edilmesi adına ilk önce mobbingin neden olduğunun sebebi iyice araştırılmalı ve bu duruma uygun bir tanı konulması gerekir. Bu araştırmadan sonra uygulanması gereken şey ise psikolojik şiddetin yapısının inceleyici ve ayrıntılı olarak analiz edilmesi gerekliliğidir. Bu araştırmalar neticesinde şu sorulara cevap aranmalıdır:
1)Psikolojik şiddetin nedeni olan anlaşmazlığın ilk ortaya çıkış sebebi nedir?
2)Anlaşmazlığın kapsamında yer alan kişiler ve gruplar kimlerdir?
3)Mobbing nasıl gelişti?
Bu sorulan soruların cevaplandırılmasıyla ortaya çıkan sonuçların , uygulanan mobbingin ortadan kaldırılmasında çözüm odaklı bir yol izlenmesine destek olacaktır (3).
Mobbing uygulanması sonucunda kişi durumu kabullenmek yerine açıkça itiraz etmeli, taciz edici söz ve davranışların durdurulmasını istemelidir.
-Mobbing mağduru olan çalışan, İş Kanununda işverenin işçiyi psikolojik tacizden koruması yönünde zorunlulukları bulunması halinde bu koruma borcunun yerine getirilmemesiyle işçinin iş sözleşmesini haklı nedene dayanarak derhal fesih hakkı bulunmaktadır. Mağdur çalışan, sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı ile diğer işçilik hak ve alacaklarının derhal ödenmesini talep edebilir.
-Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi ALO 170 hattını arayarak, maruz kaldığı tüm süreçleri delilleri ile birlikte anlatarak işverenini şikâyet edebilir. En kısa süre içinde ilgili kurumlar tarafından mobbing mağduruna destek vermekte ve gerekli önlemleri almak için çalışma başlatmaktadır.
-6098 Sayılı Borçlar Kanunu gereğince, mobbing nedeniyle uğradığı maddi ve manevi zararının gerek işverenden gerekse doğrudan bu saldırıyı yapan mobbing tacizcisinden tazmin edilmesini isteyebilir.
-Ceza hukuku kapsamında Cumhuriyet Savcılığı’na şikayette bulunabilir (4).
Unutmayın ki güç bakımından daha güçlü olun, maddi güç bakımından güçlü ya da zayıf olun, kadın veya erkek olun, eğitim düzeyi olarak daha yüksek donanıma sahip olun vs. yasalar önünde herkes eşittir ve eşit haklara sahiptir. Ayrıca herhangi bir nedenle, doğrudan veya dolaylı (olumsuz) farklı bir muameleye tabii tutulamaz.
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Madde 1: “…Bütün insanlar hür, haysiyet, ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı dostluk zihniyeti ile hareket etmelidirler…”
Eminim bu madde her şeyi açıkça ifade etmiştir.
1. 27. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi; Üstlerin Astlardan Algıladıkları Mobbing Üzerine Bir Araştırma
2. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, Journal of Samsun Health Sciences Sağlık Çalışanlarında Mobbing/ e-ISSN: 2458–8857, JSHS April 2022, 7(1): 65–74
3. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi ISSN: 2147–8414; İş Hayatında Mobbing ve Mobbingle Başa Çıkma Yolları
