SAĞLIK BİLİŞİMİNE GENEL BAKIŞ
Bilişim kavramı; insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin özellikle elektronik makineler aracılığıyla düzenli ve akla uygun bir biçimde işlenmesi bilimi olarak Türk Dil Kurumu tarafından ifade edilmektedir (1). Sağlık bilişimi ise koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin sunulması ve yönetilmesinde gerekli olan bütün bilgilerin üretilmesi, ilgililere ulaştırılması, ihtiyaç duyulduğunda bilgiye tekrar ulaşılması için kurulan donanım, yazılım, yöntem ve yönergeler bütününü kapsamaktadır (2). Sağlık Bilgi Sistemi (SBS) sağlık bilişimi kapsamındaki bilgilerin üretim, iletim ve etkin biçimde yönetimi işlemlerinin Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) kullanılarak yapıldığı sistemleri ifade etmektedir. SBS iki ana başlıkta sınıflandırılmaktadır. Bunlar; Klinik Bilgi Sistemleri (KBS) ve Teşhis ve Tedavi Sistemleri (TTS) ‘dir (1).
Sağlık Bilişiminin Tarihçesi
Sağlık bilişimi, teknolojinin gelişmesine bağlı olarak donanımların ucuzlaması ve güçlü yazılım ve mikrobilgisayarların gelişmesiyle tıp ve hemşirelik bilişimi adı altında 1970’lerde ortaya çıkmıştır. 1974 yılında Stockholm’de yapılan Sağlık Bilişimi Dünya Kongresi ‘nde sunulan sağlık bilişimi bildirisi ve 1980’li yıllarda tıbbi karar sürecini desteklemek amacıyla bilgisayar kullanımının yaygınlaşmasıyla sağlık bilişiminin gelişimine önemli katkı sağlanmıştır. Bu gelişmelerin devamında 1989 yılında kavram olarak ‘sağlık bilişimi’ ortaya çıkmıştır. İsviçre’de 1989 yılında Uluslararası Tıp Bilişimi Derneği (IMIA) kurulmuş ve “sağlık ve tıp bilişimi eğitimi üzerine öneriler” dokümanı ile tıbbi bilişim eğitimine rehberlik etmeye çalışmıştır (2).
Türkiye’de ise bilişim sistemlerine ilk geçiş delikli kartların kullanılmasıyla 1927 yılında başlamıştır. Fakat bu dönemde ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar dolayısıyla bilişim sistemlerinin kullanımı gecikmeler yaşamıştır. 1960 yılında Uluslararası Birlikler Merkezi Antlaşma Teşkilatı paktından sağlanan karşılıksız yardım fonu sayesinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nde elektronik bilgisayar sistemi kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye ve Orta Doğu’daki ilk elektronik bilgisayar sistemi olan ve bu gelişmeyi takiben 1960’lı yıllarda üniversitelerde, 1970’li yıllarda sanayileşmenin hızlanması ile birlikte özel sektörde ve 1980’lerde kamu sektöründe bilgisayarlaşma sürecine girilmesi ile Türkiye’de bilişim süreci ivme kazanmıştır (1).
Hacettepe Üniversitesi kapsamında 1960’larda bilgi işlem merkezi kurulmuş, ardından 1967’de “Hacettepe Üniversitesi ve Hastanesi Bütünleşik Bilgi Sistemi Projesi” hazırlanmıştır. Aynı yıl uygulamaya konulan bu proje hekimlerin direnci ile karşılaşmış ve hastane bilişim sistemi uygulamalarına ara verilmek durumunda kalınmıştır. 1985 yılında Yüksek İhtisas Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi kliniğinde ayrıntılı olarak veri işleme, girilmiş verileri sorgulama, raporlama ve istatistiksel değerlendirme özelliklerine sahip “Hastane Veri Tabanı Uygulaması” kullanılmaya başlanmıştır (1).
Sağlık hizmetlerinin sunumu kapsamındaki veriler, ülkelerin gelişmişlik düzeyini belirleyen en önemli göstergelerden birisidir. Türkiye’de 1990’lardan itibaren sağlık hizmet kalitesini yükseltmek, kaliteli hizmet alımını sağlamak, koruyucu sağlık hizmetlerini geliştirmek ve bu sayede toplumun yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla sağlık projeleri yapılmaya başlanmıştır. Birinci Sağlık Projesini gerçekleştirmek, sağlık projelerinin hazırlanması ve uygulanması amacıyla Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü (SPGK) kurulmuş, 1996 yılında Sağlık Bakanlığı (SB) Bilgi İşlem Daire Başkanlığının kurulması ile birlikte Sağlık Bakanlığı’na bağlı kurum ve kuruluşlarda elektronik veri tabanları ve personel takip sistemleri geliştirilmiştir. Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri’nin ilk temellerinin atılmasıyla 1997 yılında hastane bilişim sistemi özel sektöre yaptırılmaya başlanmıştır (1).
Stratejik Plan 2013–2017 kapsamında SBSGM tarafından gerçekleştirilen ve gerçekleştirilecek olan dijital hastane projeleri, Sağlık Bilişim Ağı (SBA) adı altında toplanmaktadır. SBA; sağlık sektöründe yer alan kurum ve kuruluşların kaynakları ve sağlık bilgisi verilerini ortak çatı altında kullanabilmeleri, veri iletişimini güvenilir ve hızlı bir kanal üzerinden yapabilmeleri amacıyla oluşturulan özel sağlık ağını ifade etmektedir. SB merkez ve bağlı birimleri, hastaneler, il sağlık ve halk sağlığı müdürlükleri, aile sağlığı merkezleri ve diğer tüm kamu ve özel sağlık kurum ve kuruluşları SBA üzerinden birbirine bağlanmış durumdadır (1).
SBA kapsamında yer alan uygulamalar (1):
· Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü (USVS)
· Aile Hekimi Bilgi Sistemi (AHBS)
· Elektronik Belge Yönetim Sistemi (EBYS)
· Engelsiz Sağlık İletişim Merkezi (ESİM)
· İlaç Karar Destek Sistemi (İKDS)
· Kişisel Sağlık Sistemi (e-Nabız)
· Klinik Karar Destek Sistemleri (KKDS)
· MEDULA (Medikal Ulak)
· Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS)
· Sağlık Kodlama Referans Sunucusu (SKRS
· Sağlık Yönetim Sistemi (SYS)
· Sporcu Sağlığı Bilgi Sistemi (SSBS)
· Tele-tıp Sistem
KAYNAKÇA
1. Vermişli Peker, S; Yavuz Van Gierbergen, M. ve Biçersoy, G. (2018), Sağlık Bilişimi ve Türkiye’de Hastanelerin Dijitalleşmesi, Kastamonu Sağlık Akademisi, 3 (3): 228–267. Daha kolay erişiminiz için; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/529396 ‘den 29.10.2021 tarihinde esinlenilmiştir.
2. Ülke, Refika (Temmuz 2020), Sağlık Hizmetlerinde Bilişim Uygulamaları Ve İnternet Bilgi Kaynaklarının Hastalar Tarafından Kullanım Düzeyinin Belirlenmesi: Ankara İli Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Daha kolay erişiminiz için; http://79.123.136.100/xmlui/bitstream/handle/20.500.12432/4287/SA%c4%9eLIK%20H%c4%b0ZMETLER%c4%b0NDE%20B%c4%b0L%c4%b0%c5%9e%c4%b0M%20UYGULAMALARI.pdf?sequence=1&isAllowed=y ‘den 29.10.2021 tarihinde esinlenilmiştir.
