SAĞLIK HİZMETLERİ KALİTE STANDARTLARININ ÇATISINI OLUŞTURAN DR. AVEDIS DONABEDIAN MODELİ
Dr. Avedis Donabedian Kimdir?
Dr. Avedis Donabedian 7 Ocak 1919–9 Kasım 2000 yılları arsında yaşamış “Donabedian Bakım Modeli” nin kurucusu olan Lübnan asıllı Amerikalı bir doktordur.
Babası da kendisi gibi doktor olan Donabedian, tıp eğitimini Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde aldı. Aynı üniversitede dersler veren Donabedian aynı zamanda tüm üniversitenin sağlık yöneticisi oldu. Bu dönemde yöneticiliği sırasında sağlık hizmetinin standart ve kalitesinin halk sağlığı açısından ne kadar önemeli olduğunun farkına vardı.
Harvard Üniversitesi’nde Epidemiyoloji ve Sağlık Hizmetleri Yönetimi eğitimi alan Donabedian daha sonra Michigan Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu’nda çalıştı.1966 yılında 1950 den 1960’ lı yıllara kadar yayınlanmış olan sağlık hizmetleri hakkındaki literatürü bir araya getirdiği bir makale yazdı. Bundan sonra da sağlık hizmetlerinde kalite standartları hakkında pek çok yazı ve 11 kitap yazdı. Yayınlarında sağlık hizmetleri kalite ölçülerini her kapsamıyla tarif etti ve sağlık hizmetini yapı, süreç ve hedeflenen sonuçlar bağlamında tüm detayıyla ortaya koydu.
Donabedian’ ın Sağlıkta Kalite Modeli
Donabedian öncelikle sağlık hizmetlerinin üzerine kurulması gereken 7 önemli yapı taşının “etkinlik, etkililik, verimlilik, optimallik, kabul edilebilirlik, yasallık ve hakkaniyet” olduğunu tespit etti ve oluşturduğu yapı-süreç-sonuç modelini bu temel ilkeler üzerine inşa etti.
John Hopkins Üniversitesi’nin araştırmalarına göre Amerika’da hastanelerle ilgili hatalardan her yıl ortalama 220.000 ölüm vakası kayda geçmektedir ve bu sayı kalp hastalıklarından sonra üçüncü en fazla ölüm oranı nedenidir. Alınacak basit önlemler ve uygulanacak kesin kurallar sayesinde bu ölümlerin önüne geçmek mümkündür. Donabedian’ın ortaya koyduğu bu yedi yapı taşı bu kuralların kapsamının belirlenmesine rehber olmuştur.
Donabedian’ın Yedi Yapı Taşı
Sağlık hizmetinin verilmesi esnasında öncelik hastaya zarar vermemektir ki Hipokrat yemini içinde “önce zarar verme” (primum non nocere) olarak geçmektedir. Öncelikle bu yedi ilkenin tek tek içeriğinin ne olduğunu anlamak modeli anlamamızı da kolaylaştıracaktır.
1-Faydalılık: Bu ilke hastanın mevcut durumunda olası en iyi iyileşmenin sağlanmasını amaçlar. Mevcut olanaklar yardımıyla hastada elde edilebilecek en yüksek refah seviyesine ulaşılmasını hedefler.
2-Etkililik: Sağlık hizmetlerinin ne derece ulaşılabilir olduğunu ölçmeyi hedefler. Amaç sağlık hizmetinin mümkün olan en yüksek mertebede ulaşılabilirliğinin sağlanmasıdır.
3-Verimlilik: Günden güne artan sağlık giderleri neredeyse tüm dünya ülke yönetimlerinin üstesinden gelmesi gereken öncelikli sorunlardan biri haline gelmiştir. Sağlık hizmetinde olabilecek en düşük maliyetle en yüksek verimi almayı hedefler.
4-Optimallik: Sağlık hizmetinin verilmesi esnasında maliyetleri en aza indirirken hizmetin kalitesinin düşmesi hem etkililik hem de verimlilik ilkelerinin zarar görmesi demektir. Optimallik ilkesi verimlilik sağlanırken etkililik ilkesinin negatif yönde etkilenmesinin önüne geçmeyi, aralarındaki dengenin bozulmamasını hedefler.
5-Kabul Edilebilirlik: Hastanın sağlık hizmetine ulaşımı esnasında erişilebilirliğini, doktor-hasta ilişkisinin ne ölçüde beklentilerinin gerçekleştiği ve ihtiyacının karşılandığını ölçer.
6-Eşitlik: Sağlık hizmetinin adil bir şekilde verilip verilmediğini ölçer. Her hastanın ihtiyacı bulunduğu özel duruma göre de farklılık gösterir. Örneğin hamile olan iki kadından biri aynı zamanda kronik bir hastalığa sahipse durumu diğerine göre hassasiyet içerir ve öncelik verilmesi icap eder.
7-Meşrutiyet: Sağlık hizmetini sosyal açıdan ele alan bir unsurdur. Sağlık hizmetinin diğer tüm unsurlarının sağlanmasının sosyal alandaki karşılığını ölçer. Tek tek bireylerin refahının yükselmesini, toplum refahının yükselmesi için birer basamak olarak görür.
Yapı → Süreç → Sonuç
Donabedian’ın kendi adıyla anılan bu model sağlık hizmetinin her aşaması ve duruma uygulanacak esneklikte olması açısından sağlık hizmetlerinin kalite standartlarının çatısını oluşturduğunu söyleyebiliriz. Donabedian ancak doğru bir şekilde oluşturulmuş bir yapının doğru bir süreci yürütebileceğini, ancak böylelikle doğru sonuçlara varılacağını savunmuştur. Sağlık hizmetinde yapı oldukça geniş bir içeriğe sahip olduğundan; yapının doğru ve eksiksiz oluşturulması planın en yoğun, en zahmetli kısmıdır. İçerisinde ekipmandan insan gücüne, teknolojiden eğitim kalitesine kadar çok fazla çeşitliliği barındırır. Tüm bu geniş yelpazenin eksiksiz ve sağlam bir şekilde yapılandırılması sonraki adımların işleyişini kolaylaştırır ve mümkün olan en iyi sonucu da bir anlamda garanti etmiş olur.
Kaynaklar
https://www.123helpme.com/essay/The-seven-Pillars-of-Quality-in-Health-266617
