SAĞLIK HUKUKU
Sağlık Hukuku anlam olarak kişilerin sağlık bakım hizmetlerinden yararlanma haklarını, sağlık bakım hizmetlerinin düzenlenmesini, önleyici sağlık hizmetlerini, toplum ve aile sağlığının korunmasını, sağlık hizmeti verenlerle sağlık hizmeti alanların arasındaki ilişkileri, hak, sorumluluk ve yükümlülükleri düzenleyen hukuk dalı olarak ifade edilir.
Haberlerde gördüğümüz, internette okuduğumuz “doktor gazlı bez unuttu, röntgeni ters tuttuğu için yanlış böbreği aldı, yanlış müdahalelerde bulunuldu, hastalara kötü davranıldı” ya da “doktora şiddet, hasta yakınları doktora-sağlık çalışanlarına saldırdı" gibi durumlar maalesef birçok insanın başına geliyor. Peki karşılıkları olarak hakları ne? Hukukta bir yeri var mı? Sırasıyla hasta hakları ve hekim haklarını inceleyeceğiz.
‘İnsan sosyal bir varlıktır’ sözünden hareketle sosyal bir varlık olan insanın güven içinde yaşaması önemlidir. Temel haklarından biri olan sağlık hakkında da insanların güvenli tıbbi hizmetleri alması her zaman önemli bir husus olmuştur. Devlet tarafından bu hak sağlık hukuku adı altında güvenceye alınmıştır. İnsan Hakları Beyannamesi’nin 25.maddesi “Herkesin kendisi ve ailesinin sağlık ve güvenci için beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. Herkes işsizlik, sakatlık, hastalık, yaşlılık ve kendi denetimi dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir” diyerek sağlık hakkını evrensel bir güvence olarak belirtmiştir. İnsan hakları temelde kişilerin mutluluğuna ve memnuniyetine önem verir. Sağlıklı olan insan hem mutlu hem memnun olur.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 17/2. Maddesinde yaşama hakkının en temel unsurlarından olan sağlık hakkını güvenceye almıştır. “Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haklar dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Hasta hakları, hastanın sağlık hizmeti aldığı kurum, doktor ya da diğer sağlık çalışanlarına karşı, müdahalenin hukuka ve verilen hizmetin kurallara uygun olarak yapılmasını sağlamak için kanunlarla-yönetmeliklerle korunan haklardır. Türkiye mevzuatına 1998’de Hasta Hakları Yönetmeliği ile girmiştir.
Hasta Hakları Tarihçesi
İlk çalışmaların ABD’de başladığı kabul edilir. 1981’de Dünya Tıp Birliği’nce yayınlanan Lizbon Bildirgesi,
-> 1994’de Dünya Sağlık Örgütü Avrupa biriminin yayınladığı Amsterdam Bildirgesi,
-> 1995’de Dünya Tıp Birliği’nin yayınladığı Lizbon Bildirgesi 2,
-> 1997’de Avrupa Konseyi’nin yayınladığı İnsan Hakları BiyoTıp Sözleşmesi,
-> 11 Ağustos 1998’de yayınlanan Hasta Hakları Yönetmeliği ile ülkemizde uygulanmaya başlamıştır.
Hasta haklarına ilişkin hukuksal yaklaşımlar bulunmaktadır. Bunlar;
1. Hizmet Sözleşmesi Yaklaşımı; Alman Hukukunca esas alınan yaklaşım, hasta ile hekim arasındaki ilişkinin yerine getirilmesi. Hasta tedavi boyunca hekimin yönlendirmelerini uygulama veya itiraz etmeme sorumluluğu altındadır. Aksi durumda hekim sorumlu olmayacaktır.
2. Vekalet Sözleşmesi Yaklaşımı; Hasta ile hekim arasında vekalet ilişkisi vardır. Hekime vekalet veren hasta hekimin yönlendirmelerine uyarak ya da uymayarak hekimi yönlendirebilecek, hekim de bu yönlendirmelere karşı hasta için en iyisini yapacaktır.
3.Eser Sözleşmesi Yaklaşımı; Sözleşme gereği bir eserin meydana gelmesi ve bunun karşılığında ücret ödenmesinden ibaret özel hukuk sözleşmesidir. Hekim hizmet sonucunda ortaya çıkacağı sonucu taahhüt ederek üstlenir.
Aldığı hizmet hakkında bilgilendirilmesi, hizmet boyunca ya da süresince nelerle karşılaşacağını bilmesi, mevzuatın izin verdiği kadar sağlık kuruluşunu seçebilmesi, sağlık kuruluşları, hekim ya da diğer sağlık çalışanlarını seçme ve değiştirme hakkını kullanmalarını sağlayacak kadar bilgi verilmesi hastanın haklarındandır. Hastaların tedavi sırası tıbbi kritere ve objektif olarak yapılmalı, tıbbi gereklilikler dışında müdahale yapılmamalı , hastanın güvenliği ve sağlığını korumak için çalışılmalı ,ötenazi yapılması yasaktır. Hastaların özel yaşamına saygı gösterilmeli, tıbbi müdahalelerde hastanın rızası alınmalı.
Hakları ihlal edilen hastalar 1982 Anayasası’nın 36.maddesinde 4709 sayılı kanunca yapılan değişiklikle; yargı mercileri önünde davalı ya da davacı olabilme, iddia ve savunmalarda bulunabilecek adil yargılanma hakkına sahip olabilmektedirler. Hasta Hakları Uygulama Yönergesinin düzenlenmesi ile hakkının ihlal edildiğini düşünen hasta, hasta yakını hastanelerde kurulan hasta hakları biriminde bulunan ya da Sağlık Bakanlığı’nın resmi internet sayfalarında bulunan Hasta Şikayet Başvuru Formu’ nu doldurarak müracaat edebilirler. Herhangi bir işlem yapılmazsa ya da tatmin olunmazsa Cumhuriyet Savcılıklarına başvurabilirler. Buraya kadar hasta haklarında bahsettik. Hekim haklarını da söylemek gerekirse;
Yeterli eğitim alma ve sürekli mesleki gelişim, yeterli ücret alma hakkı, mesleğini serbestçe icra etme hakkı bu hakta hekimin kendi iş etiğine ters düşen durumlar talep edilemez. Modern teknoloji ve birimi kullanma hakkı, hastayı reddetme hakkı, konsültasyon isteme hakkı bu hakta da başka hekim ya da hekimlerden hukuki, etik değerler çerçevesinde yardım alabilir. Sağlığını koruma ve mesleki risklerden korunma hakkı, iyileşme garantisi vermeme hakkı, tanıklıktan korunma hakkı ancak hastalarının muvafakat ettiği durumlarda tanıklıktan çekilemezler. Tedaviyi belirleme hakkı, bilgi alma hakkı, tavsiye ve tedavisine uyumu isteme hakkı, cezalandırma eylemlerinde bulunmama hakkı. Hekime şiddete yönelik ihbarlar Beyaz Kod altında toplanır.
Dileriz ki hastanın da hekimin de mağdur olduğu hiçbir durum olmasın. Bu zor zamanlarda en önde duran durmaya devam eden de sağlık çalışanlarına daha anlayışlı olmalı, karşılıklı olarak empati kurmaya çalışmalıyız. Hastane Yönetimi hasta ile hekim arasındaki hassas bağa dikkat etmeli.
#saygel #sağlıkhukuku #sağlıkyönetimi
KAYNAKÇA
AYDIN, Nizamettin- Hasta Haklarının Hukuki Boyutları ve Korunma Yolları
İstanbul Barosu Sağlık Hukuku Merkezi “ Sağlık Hukuku Makaleleri” 10/17 Eylül 2011 Orhan Apaydın Konferans Salonu
Prof.Dr. Faruk AŞICIOĞLU Yrd.Doç.Dr. Tunç DEMİRCAN, Sağlık Hukuku ve Mevzuatı
TTD Etik Kurulu Hekim Hakları
