SAĞLIKTA DİJİTALLEŞME
Teknolojideki gelişmeler ve maliyetlerin düşmesi bireylerin teknolojik araçlara ve uygulamalara olan erişimini artırmıştır. Teknolojiye olan bu kolay erişim insanların, fiziki olarak bir yerde bulunmadan bilgisayarlar, akıllı cep telefonları, tabletler, gerekli hizmetlere erişim sağlamaya yardımcı diğer sistemler ve araçlarla dijital ortamda faaliyetlerini yerine getirmesini sağlamıştır. Dijital teknolojiler insanları birçok şekilde etkisi altına almış durumdadır. Sağlık ve sağlık hizmetlerini de etkisi altına alan bu teknolojilerin, iş verimliliğini artırmak, hizmet kalitesini yükseltmek ve güvenli bir hizmet çevresi oluşturmak gibi etkileri bulunmaktadır. Bu teknolojiler veri yönetimi ve analizi, mobil teknolojiler, sosyal ağlar, internet, e-mail, giyilebilir veya vücuda yerleştirilebilir yüksek düzeyli uygulamaları ve araçları kullanarak insan sağlığının geliştirilmesini amaçlamaktadır. Bu teknoloji ve uygulamalar bireyin sağlık durumu hakkında doktora ya da ilgili diğer sağlık çalışanına gerçek zamanlı veriler sağlayarak bireyin sağlık durumunun sürekli kontrol altında tutulmasına imkan sağlamaktadır. Çevresel, davranışsal, psikolojik ve fiziki açıdan bireyin sağlık durumunu izlemeye imkan veren bu teknolojiler daha kontrol edilebilir, verimli ve etkili bir sağlık sisteminin oluşumuna öncülük etmektedir (1).
Dijital sağlık teknolojileri ve uygulamaları, kişinin kendi sağlık durumunu kendisinin kontrol ettiği, uygulanan tedavi protokollerine uyum göstermesini sağlayan, koruyucu sağlık faaliyetlerini teşvik eden; birey ve sağlık çalışanı arasında iletişimi sağlayan sistemler ve araçlar bütünü olarak tanımlanmaktadır. Dijital sağlık çevresi, karmaşık ekipmanların bulunduğu, hizmetin mevcudiyetinin ve erişiminin bazı zamanlarda ve yerlerde zor olduğu sağlık çevrelerinden tamamen farklıdır. Bu teknolojiler veri yönetimi ve analizi, mobil teknolojiler, sosyal ağlar, internet, e-mail, giyilebilir veya vücuda yerleştirilebilir yüksek düzeyli uygulamaları ve araçları kullanarak insan sağlığının geliştirilmesini amaçlamaktadır (1), (2).
Türk Sağlık Sisteminde Dijitalleşme
Türkiye’ de sağlıkta dijitalleşme denemeleri 1960’ lı yılların ortalarında başlamış ancak kısa sürede sekteye uğramıştır. Modern anlamda ilk dijitalleşme çalışmaları 1990’ lı yıllarda başlamakla birlikte sistemli bir atılım için 2000’ li yılları beklemek gerekmiştir. Türkiye’ de sağlık sisteminin dijitalleşmesinin temelleri 2002 yılında Sağlık Bakanlığı’ nın “Sağlıkta Dönüşüm Programı” ile atılmıştır. Söz konusu programın sekiz ana bileşeni arasında “Karar sürecinde etkili bilgiye erişim; Sağlık Bilgi Sistemi” de bulunmaktadır. Program kapsamında yukarıda çeşitli başlıklar altında sıralanan çok sayıda e-Sağlık uygulaması hayata geçirilmiştir. Türkiye’de sağlık sisteminin dijitalleşmesi yönünde ikinci önemli adım 2012’ de 2013–2017 Stratejik Hedefleri’ nin kabul edilmesiyle atılmıştır. Planda dört ayrı amaç üzerinde yoğunlaşılmıştır. Stratejik Amaç 2’de, WHO’ nun ‘Evrensel Sağlık Kapsayıcılığı’ amacına paralel olarak, “Birey ve topluma erişilebilir, uygun, etkili ve etkin sağlık hizmetleri sunmak” ifadesi yer almaktadır. Ayrıca bu amaca yönelik 11 tane stratejik hedef bulunmaktadır. Hastane Bilgi Sistemleri’yle ilgili bu alt hedeflerden bazıları şunlardır:
Ø Sağlık altyapısının ve teknolojilerinin kapasitesini, kalitesini ve dağılımını iyileştirmek ve sürdürülebilirliğini sağlamak.
Ø Sağlık hizmet sunumunun izlenmesi, değerlendirilmesi ve kanıta dayalı karar almak için sağlık bilgi sistemlerini geliştirmek.
Ø Sağlık verilerini ortak bir veri tabanında toplamak ve güvenli bir ortamda paylaşmak amacıyla kurulan Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi’ ni iyileştirmek.
Ø Bireylerin kişisel sağlık kayıtlarının toplanması, izlenmesi ve güvenli bir ortamda erişimini sağlamak ve paylaşmak üzere Elektronik Sağlık Kayıtları (ESK) sistemi ve portalı geliştirmek.
Ø Sağlık hizmetlerini planlamak amacıyla oluşturulan “Karar Destek Sistemi” için veri ambarları kurmak ve veri madenciliği uygulamalarını iyileştirmek.
Ø Sağlık hizmeti sunan ve kullananların e-sağlık uygulamalarına erişiminin artırılması ve e-sağlık uygulamalarının yaygınlaştırılması için, sağlık bilişim standartlarını iyileştirmek ve yaygınlaştırmak.
Ø Sağlık hizmetine erişimi, hizmet sunumunun kalitesini ve etkinliğini artırmak için sağlık bilgi sistemlerinin Sağlık.NET ile entegre çalışmasını sağlamak ve yaygınlaştırmak.
Ø Bakanlığa ve Bakanlığa bağlı kuruluşlara ait tesislerde dijital hastane kavramı oluşturmak ve yaygınlaştırmak.
Ø İnternet üzerinden tıbbi danışmanlık hizmeti vermek, e-randevu sistemi oluşturmak, giyilebilir ya da takılabilir kablosuz sensörler yardımıyla uzaktan hasta takiplerini geliştirmek, hekimler arasında bilgi ve iletişim platformu kurmak, tele-tıp ve tele sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak.
Türkiye’ nin bu adımlarla sağlıkta dijitalleşmede, dünyada ileri olgunluk aşamasına doğru ilerleyen bir ülke konumuna ulaştığını söylemek mümkündür. Nitekim WHO’ nun 2016’ da yayınladığı, “e-Sağlık Atlası Ülke Profilleri” (Atlas of eHealth country profiles) adlı belge incelendiğinde Türkiye’nin e-sağlık alanında attığı adımların olumlu bir tablo oluşturduğu anlaşılmaktadır. 2015’ te yapılan küresel e-sağlık araştırmasına dayanan belgede, ulusal çapta elektronik sağlık kayıtları sisteminin 2008’ de hayata geçirildiği belirtilmektedir. Belgede ayrıca Türkiye’ nin Evrensel Sağlık Kapsayıcılığı Strateji Planını 2013’ te yürürlüğe koyduğu belirtilmektedir. Türkiye’ de tele-sağlık ve e-sağlık uygulamalarının ya hayata geçirildiği ya da pilot projelerinin devam ettiği belirtilirken, sağlık hizmetlerinde sosyal medya kullanımı ve büyük veri uygulamalarında eksiklerin bulunduğunun altı çizilmektedir. Türkiye sağlıkta dijitalleşmenin bir sonraki aşamasına ilişkin de bir programa sahiptir. Sağlık Bakanlığı, kamu ve özel sektör hastanelerinin uluslararası standartlarda dijitalleşme olgunluğunu derecelendiren “Dijital Hastane” projesini 2012 yılında başlatmıştır. Dijital hastane programına başvuran hastanelerin dijitalleşme seviyeleri Sağlık Bilgi ve Yönetim Sistemleri Topluluğu’ nun 7 seviyeden oluşan EMRAM standardı ile derecelendirilmektedir. Dijital sürecini altıncı ve yedinci seviyeye kadar tamamlamış hastaneler belgelendirilmektedir.
Seviye 7 hastanelerinin ise 6’ ncı seviyedeki koşulları yerine getirmesinin yanı sıra;
Ø Tümüyle kâğıtsız hastane olması;
Ø Elektronik sağlık kayıt sisteminde gizli bilgi, doküman, görüntü ve tıbbi görüntülerden oluşan bir veri bileşkesine sahip olması;
Ø Klinik veri depoları kullanıyor olması ve tüm kurumsal hizmetleri için veri devamlılığını sağlaması;
Ø Klinik bilgiyi, standart elektronik işlemlerle tüm birimler ve hastalarla paylaşıyor olması beklenmektedir (3).
Türkiye’deki kamu hastanelerinin 2013–2018 yılları arasında EMRAM değerlendirmesinin yapılması amacıyla yılda birkaç kez Sağlık Bilgi ve Yönetim Sistemleri Topluluğu, Türkiye Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü ortaklığında yapılan EMRAM Çalıştayları düzenlenmiştir. Bugüne kadar altı çalıştay dönemi geçirilmiştir. Bu çalıştaylarda 709 hastaneye EMRAM anketi uygulanmış olup sağlıklı veri gönderen hastanelerden 665 tanesi derecelendirilmiştir. Türkiye’ de 3 adet EMRAM seviye 7, 175 adet EMRAM seviye 6 hastane mevcuttur (4).
KAYNAKÇA:
(1) https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/612611
(2) https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1452754
(3) https://thinktech.stm.com.tr/uploads/docs/1608905064_stm-ileri-saglik-teknolojileri-2.pdf?
(4) https://kilinclaw.com.tr/turkiyede-saglik-hizmetlerinin-dijitallesmesi/
