Eşitsizlik
Eşitsizlik Kavramı, insanlık tarihi boyunca meydana gelen hak ihlalleri sonucunda, hakların ve yükümlülüklerin sorgulanmaya başlanmasıyla birlikte ortaya çıkmış bir kavramdır. Tarihsel sürecine baktığımız zaman daha çok 16- 18.yy’lar içerisinde gündeme geldiği söylenebilir. Ancak temel anlamda kavramın doğuşu 1789 Fransız Devrimi’ne ve bu devrimin bir simgesi haline gelen “Liberté (Özgürlük), Egalité (Eşitlik), Fraternité (Kardeşlik)” üçlemesine dayanır.
Bu zamanda dünyanın pek çok yerinde mevcut sınıfsal farklılıklar sebebiyle ortaya çıkan eşitsizlikler, insanları hak ve adalet arayışına itmiş ve tarihsel olarak insanlığı eşitliğe götüren yolu aydınlatmıştır.
‘Eşitsizlik etik boyutları olan, gereksiz, adil olmayan aynı zamanda önlenebilir farklılıklar anlamına gelmektedir. Eşitsizlik sadece günümüze özgü olmayıp insanlık tarihinin her döneminde yaşanmıştır. Eşitsizlikler, eğitim, hukuk gibi alanlarda olduğu kadar sağlık alanında da görülmektedir’ (1).
Sağlıkta Eşitsizlik
Bireylerin ve içinde yaşadıkları toplumların tam sağlık potansiyeline erişebilmeleri, büyük oranda çeşitli ve karmaşık kişisel, sosyal, çevresel ve ekonomik birtakım sağlığın sosyal belirleyicileri olarak adlandırdığımız faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin kombinasyonları ve birbirleriyle olan etkileşimleri bireylerin ve toplumun sağlık durumlarında farklılıklara sebep olur.
Bu değişkenlerin, insanların yaşam sürelerine, hastalık ve sakatlıkla ilgili verilerine, gerek ülkeler arası karşılaştırmalarda gerekse de aynı ülke içinde belirgin olarak yansıdığı çok sayıda çalışma ile gösterilmiştir. İnsanların yaşam şartları, çalışma alanları, gelir ve eğitim durumları hem beklenen yaşam sürelerine hem de yaşam kalitelerine etki eder.
Ölçülebilen ve ‘önlenebilir’ bu farklılıklar sağlıkta eşitsizlik olarak kabul edilir (2).
‘Sağlıkta eşitsizlik; bireyler ve toplumun değişik kesimleri arasında ekonomik, siyasal, sınıfsal, mesleksel, dinsel, kültürel veya benzeri sosyal nedenlerle ve sağlık hizmetlerine ulaşımdaki yetersizlik nedeniyle sağlıkla ilgili önlenebilir ve kabul edilemez farklılıklardır’ (3).
‘Ne yazık ki henüz toplumlarda sağlığın tıp biliminin tedavi edici çalışmaları dışında belirleyicileri olduğu konusunda yeterli farkındalık yoktur. Sağlık hizmetlerinin hasta bakımı ve ilaç tüketiminden ibaret olduğu ve bunun sağlığı yüksek oranda belirlediği düşünülmektedir’ (4).
Ancak yapılan çalışmalar toplum sağlığının %15’inin biyoloji ve genetik faktörlere, %10’unun fiziki çevreye, %25’inin sağlık hizmetlerinin tedavi edici çalışmalarına, fakat %50’sinin tümüyle sosyal ve ekonomik çevreye bağlı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, sağlığın, sağlık hizmetlerinden çok daha fazla ve öte bir şey olduğunu, sağlığın tüm sosyal belirleyicileri arasında sosyo-ekonomik çevrenin sağlığın en önemli belirleyicisi olduğunu göstermektedir (5–7).
Eşitsizliğin Aşılması
‘Son 200 yıldır serbest pazar ekonomisi ile giderek artan, fakat 1970’li yıllardan sonra neoliberal politikalar nedeniyle büyük ivme kazanan sağlıkta eşitsizlik sorunu, mevcut ekonomik ve politik sistem üzerinde büyük bir yük oluşturmakta ve sistem kendi varlığını tehdit eden bu gelişmeyi varlığına zarar vermeden aşmaya çalışmaktadır (4).
Sağlıkta eşitliği ve adaleti sağlamaya yönelik politikaların temel amacı, sağlıktaki farklılıkları gidererek herkesin aynı düzeyde ve kalitede sağlık hizmeti almasını sağlamak değil, önlenebilir ve adaletsiz olarak kabul edilen etkenler sonucu oluşan farklılıkları azaltmaktır.
Dolayısıyla şu çok önemlidir ki, eşitsizliğin aşılması, yalnızca sağlık hizmetlerine yapılan yatırım ve hizmetleri geliştirme çalışmaları ile gerçekleşemez. Bunun için eşitsizliğe yol açan ve sağlığı ya da sağlık hizmetinden yararlanmayı olumsuz yönde etkileyen tüm etkenler dikkate alınmalıdır.
KAYNAKÇA
1. Ayfer TEZER, “Sosyal Eşitsizlikler ve Hemşirelik, Ankara Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Ders Notu, s1–11
2. KOCABAŞ, A. (nd-b). Sağlıkta Eşitsizlik . Sağlıkta Eşitsizlik. https://toraks.org.tr/site/news/2222
3.Kılıç B. Sağlıkta eşitsizlikler. In: Kocabaş A (Edit): Gögüs Hastalıklarında Son Gelişmeler. Akademisyen Tıp Kitabevi, Ankara 2014, sah: 569–574
4.KOCABAŞ, A. (t-a). Küresel ve Ulusal Akciğer Sağlığına En Büyük Tehdit Sağlıkta Eşitsizlik. Toraks .
5. McGinnis JM, Williams-Russo P, Knickman JR. The case for more active policy attention to health promotion. Health Affairs 2012;21:78- 93.
6. Canadian Institute of Advanced Research, Health Canada, Population and Public Health Branch. AB/NWT 2002, quoted in Kuznetsova, D. (2012) Healthy places: Councils leading on public health. London: New Local Government Network. Available fromNew Local Government Network website
7. Bunker JP, Frazier HS, Mosteller F. The role of medical care in determining health: Creating an inventory of benefits. In, Society and Health ed Amick III et al. New York: Oxford
