SAĞLIKTA METAVERSE: YENİ DÜNYANIN FIRSATLARI VE TEHDİTLERİ
Sağlık hizmeti sunumu, tarih boyunca teşhis, tıbbi tedavi veya cerrahi işlem aracı olarak hasta ve doktorun fiziksel etkileşimini gerektirmiştir. Bu durum sağlık teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler ile zamanla değişmiş ve farklı bir hasta-hekim ilişkisini (telesağlık) gündeme getirmiştir (1).
Metaverse kelimesi ötesinde anlamına gelen “meta” eki ile evren anlamına gelen “universe” sözcüğünün birleşiminden meydana gelmektedir (2). Türkçe’ye ise “evren ötesi” veya “öte evren” olarak çevrilmiştir.
Metaverse’ün gelişimi, (I) dijital ikizler, (II) dijital yerliler ve (III) fiziksel-sanal gerçekliğin diğer bir ifadeyle gerçeküstülüğün birlikte varoluşu olmak üzere birbirini izleyen üç aşamayı içermektedir. Buna göre öncelikle sanal ortamlarda çoğaltılan büyük ölçekli ve yüksek kaliteli dijital modeller ve varlıklar olan dijital ikizler, fiziksel gerçekliğin dijital bir kopyası olarak oluşturulur. İkinci aşamada içerik oluşturucular avatarlar tarafından temsil edilebilecek dijital dünyalar içindeki dijital oluşumlara dahil olurlar. Bu oluşumlar fiziksel benzerleri ile ilişkilendirilebileceği gibi yalnızca dijital dünyada da var olabilir. Son aşamada Metaverse bağımsız ancak fiziksel dünya ile entegre kendi kendini idame ettiren kalıcı bir sanal dünya haline gelir (2).
Sanal ve fiziksel dünya arasındaki sınır, gelişen teknoloji ile birlikte daha bulanık hale gelmiştir. Bu sınırı daha geniş ölçüde kaldıracak olan Metaverse’ün oluşturulması kapsamlı teknoloji geliştirme çabalarını gerektirmektedir (2). Metaverse, onun gerçekleştirilmesini mümkün kılacak teknolojilerin etkin kullanımı ile birlikte sağlık hizmetlerinin geleceğine yeni yönler kazandırmada yüksek bir potansiyele sahiptir (3). Örneğin, uzaktan tedavi ve danışmanlık hizmetleri, sanal gerçeklikle desteklenen cerrahi eğitim, artırılmış gerçeklikle desteklenen ameliyat öncesi planlama ve hastaların tedavilerini daha iyi anlamalarını sağlamak için sanal gerçeklikle desteklenen eğitim materyalleri gibi uygulamalar mümkündür.
Fırsatlar:
Metaverse teknolojileri sağlık hizmetleri için birçok fırsat sunar. Sanal, artırılmış ve karma gerçeklikler içeren XR teknolojileri, sağlık eğitiminin kalitesini ve sunumunu artırma potansiyeline sahiptir. Bu teknolojileri kullanmak tıp uzmanlarına bir tür kayıp veya olumsuz sonuçla karşılaşma korkusu olmadan güvenli bir alanda pratik yapma imkanı sağlamakta ve daha düşük bir maliyetle yüksek düzeyde etkileşimli öğrenme sağlayabilmektedir (4).
Eğitim alanında sağladığı diğer bir avantaj, insan kadavralarının ve fiziksel modellerin yalnızca sınırlı sayıda hastalıklı patolojiyi temsil edebilmesi ve tıp fakültelerinde bireysel varyasyonun gerçek aralığının yetersiz ölçümü gibi konularda çözüm olarak kullanılmasıdır. Bu çözüm sayesinde Metaverse teknolojileri ile sanal kadavra temsillerine çoklu patolojiler ve ince anatomik varyasyonlar kolayca eklenebilmektedir (5).
Metaverse’de fiziksel varlıkların gerçek hayattaki dinamik işlevselliğini kapsayan sanal kopyaları olarak dijital ikizler önemli bir yere sahiptir. Sağlık sektöründe dijital ikizlerin cerrahi bakım, araştırma ve eğitimde köklü değişimlere yol açacak bir potansiyele sahip olduğu düşünülmektedir. İnsan vücudunun dinamik gerçek zamanlı dijital bir kopyasının oluşturulması, dijital ikiz üzerinde yeni tekniklerin, aletlerin veya terapilerin hasta için riski en aza indirecek klinik denemeler ile uygulanmasını sağlayabilecektir (6). Bu konudaki teknik ve etik zorlukların aşılması ile sağlık hizmetlerinin geleceğinde önemli bir potansiyel barındıracağı açıktır (3).
Tehditler:
Sağlık hizmetleri geleceğinde mevcut teknolojilerin Metaverse entegrasyonu ile birlikte sağlayacağı avantaj ve fırsatlar yanında bazı zorlukları beraberinde getirmesi söz konusudur. Metaverse’ün hayatımıza yerleşip yaygınlaşması ile birlikte herkes tarafından güvenilir bir kaynaktan erişilebilir olması gerekmektedir. Ancak bu gerekliliğin sağlanması için sistem alt yapısında kullanılan teknolojinin süreklilik arz eden bir şekilde geliştirilmesi elzemdir (7).
Sanal ve gerçek dünya arasındaki ayrım bulanıklaştıkça, kullanıcıların “gerçek ben” kimlikleriyle ilgili kafa karışıklığı yaşayabileceği özellikle kişi, sanal gerçeklikte yaşadığı sosyal ilişkilerinden memnunsa gerçek dünyadaki ilişkilerini ihmal etme veya ilişki kurmak istememe gibi problemlere yol açabileceği düşünülmektedir (8). Metaverse’ün sanal ve fiziksel dünya ayrımını ortadan kaldıracak bir yöne sahip olması XR uygulamaları ile yaşanan bu sorunların daha da derinleşebileceği endişesini ortaya çıkarmaktadır.
Metaverse evreninin insanları cezbederek zaman algılarını yitirmelerine yol açacağı; sonuç olarak fiziksel sağlıklarını ve sorumluluklarında bulunan aile bireylerini ihmal edebilecekleri hatta taklit yoluyla gerçek dünyada yapmayacakları eylemlerde bulunarak birtakım davranış bozuklukları geliştirebilecekleri düşünülmektedir. İnsanların, sanal gerçeklik dünyasında beklenmeyen ve öncesinde uyarılmadıkları şekilde korku yaratabilecek manzaralara maruz bırakılması travmalara dayalı birtakım stres bozukluklarına yol açabilecektir (9). Ayrıca daha önce yapılan çalışmalarda tıpta yapay zeka uygulamalarının insanlarda işini kaybetme endişesi yaratması ve sistemlerin insan dokunuşundan, empati ve duygusal zekadan yoksun olması gibi olumsuzluklara yol açtığı da bilinmektedir (10).
Sonuç olarak, Büyük fırsatları ve zorlukları bir arada barındıran Metaverse’ün sağlık hizmetleri geleceğinde yer edineceği açıktır. Ancak bu zorlukların aşılması ve fırsatların doğru yönde değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu teknolojiler, sağlık hizmetlerinin daha erişilebilir, daha etkili ve daha verimli hale gelmesine yardımcı olabilir. Bu nedenle, metaverse teknolojileri sağlık hizmetleri alanında kullanılmadan önce dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.
KAYNAKÇA:
1. Balasubramanian, S. (2021). The next frontier for healthcare: Augmented reality, virtual reality, and the metaverse. Forbes. https://www.forbes.com/sites/saibala/2021/11/29/the-next-frontier-for-healthcareaugmented-reality-virtual-reality-and-the-metaverse/?sh=11b7f67c2894, Erişim Tarihi: 07.02.2022.
2. Lee, L.-H., Braud, T., Zhou, P., Wang, L., Xu, D., Lin, Z., et al. (2021). All one needs to know about metaverse: A complete survey on technological singularity, virtual ecosystem, and research agenda. Journal of Latex Class Files. 14(8), 1–66. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.11200.05124/8
3. YILMAZ, F., METE, A. H., TÜRKÖN, B. F., & Özgür, İ. N. C. E. (2022). Sağlık Hizmetlerinin Geleceğinde Metaverse Ekosistemi ve Teknolojileri: Uygulamalar, Fırsatlar ve Zorluklar. Eurasian Journal of Health Technology Assessment, 6(1), 12–34.
4. Logeswaran, A., Munsch, C., Yu Jeat Chong, C., Neil RalphD, N., McCrossnan, J. (2021). Education and training the role of extended reality technology in healthcare education: Towards a learner-centred approach. .Future Healthcare Journal. 8(1), e79–8. https://doi.org/10.7861/fhj.2020-0112.
5. Sheikh, A.H., Barry, D.S., Gutierrez, H., Cryan, J.F., O’Keeffe, G.W. (2016). Cadaveric anatomy in the future of medical education: What is the surgeons view?. Anatomical Sciences Education. 9(2), 203–208. https://doi.org/10.1002/ase.1560.
6. Ahmed, H., Devoto, L. (2021). The potential of a digital twin in surgery. Surgical Innovation. 28(4), 509- 510. https://doi.org/10.1177/1553350620975896.
7. Nalbant, K.G., Uyanık, Ş. (2021). Computer vision in the metaverse. Journal of Metaverse. 1(1), 9–12
8. Kye, B., Han, N., Kim, E., Park, Y., Jo, S. (2021). Educational applications of metaverse: possibilities and limitations. Journal of Educational Evaluation for Health Professions. 18, 32. https://doi.org/10.3352/jeehp.2021.18.32.
9. Slater, M., Gonzalez-Liencres, C., Haggard, P., Vinkers, C., Gregory-Clarke, R., Jelley, S., et al. (2020). The ethics of realism in virtual and augmented reality. Frontiers in Virtual Reality. 1(1), 1–13. https://doi.org/10.3389/frvir.2020.00001.
10. 1. Amisha, P.M., Pathania, M., Rathaur, V.K. (2019). Overview of artificial intelligence in medicine. Journal of Family Medicine and Primary Care. 8(7), 2328–2331.
