TÜRKİYE'DE SAĞLIK POLİTİKALARI
Şeyh Edebali’nin, Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’ ye verdiği “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın!” nasihati, yüzyıllar sonra bile devletin ayakta kalmasının en önemli unsurunun vatandaşına verdiği önem olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda, devletlerin temel görevlerinden biri vatandaşlarını daha uzun ve daha kaliteli yaşatmaktır. Bu hedefe ulaşmada en önemli faktörlerden biri de etkili sağlık politikalarının geliştirilmesidir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ne olursa olsun, sağlık ile ilgili gelecek planları belli bir sağlık politikası çerçevesinde şekillenmektedir (1).
Sağlık kavramı; Dünya Sağlık Örgütü tarafından bir toplum için sağlık politikalarının oluşturulması, insanın yaşadığı toplumda daha üretken bir birey olması, ekonomik açıdan ilerleme gösteren bir örnek sergilemesi ve geleceği mutlu nesillere bırakmasındaki rolü açısından açık bir şekilde tanımlanmaktadır. Bunun için “Sağlık politikası” kavramı sadece bir hastalık veya sakatlık durumu ile ilgili değildir. Aynı zamanda insanın ruhen ve psikolojik açıdan yeterli olması durumudur.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 60. maddesi kapsamında her vatandaşın sağlık hakkının olduğu kanun ile açık bir şekilde belirtilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti sağlık politikasının gelişimine bakıldığı zaman bu sürecin Cumhuriyet’ in ilanından önceye dayandığı görülmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ nin açılışından kısa bir süre önce 3 Mayıs 1920 tarihinde ilk kez Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’ nın kurulduğu görülmektedir (2).
Atılmış olan bu ilk adım ile toplum içerisinde sağlık alanındaki eksiklikleri saptamayı, sağlık alanında kazanımları elde etmeyi ve elde edilmiş kaynakların en doğru şekilde kullanılması amaçlanmıştır. Cumhuriyet’ in ilanından sonraki döneme bakıldığında (1923–1946), ilk sağlık bakanı olarak Dr. Refik Saydam göreve gelmiş olup sağlık politikası alanında iki önemli kanun uygulamaya konulmuş ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele konusunda önemli adımlar atılmasına olanak sağlamıştır.
Cumhuriyet döneminin 1946–1960 yılları arasına bakıldığında ise ilk yazılı sağlık planı olarak bilinen “Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı” oluşturulmuştur. Aynı zamanda bu yıllar arasında hastanelerin ve sağlık kuruluşların yatak sayılarının ve personel sayılarının artırılması yönünde birçok adım atıldığı da görülmektedir. 1945 yılında 8 adet olan Sağlık Merkezi sayısı 1950 yılında 22’ ye, 1955’de 181’ e, 1960 yılında 283’ e ulaşmıştır. Bu çalışmaların yanı sıra ülke çapında anne-bebek ölümlerinin azaltılması ve enfeksiyonların minimum düzeye düşürülmesi için çalışmalara başlanılmıştır. Bebek ölüm hızı 1950 yılında binde 233 iken, 1960 yılında binde 176’ ya düşürülmüştür. Yine bu çerçevede İşçi Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar Kurumu) 1946 yılında kurulmuştur. 1952 yılından itibaren sigortalı işçiler için sağlık kuruluşları ve hastaneler açılmaya başlanmıştır (2),(3).
1960’ lı yıllara gelindiğinde sağlık politikaları, anayasa bünyesinde yer alıp kanun hükmü altında vatandaşların sağlık hakları güvence altına alınmıştır. 1980’ li yılların başında ise sağlık politikalarına yönelik yeni düşüncelerin belirgin bir hal almaya başladığı görülmüştür. Koruyucu sağlık hizmetlerinin sağlanması, aile planlanması alanında çalışmalara başlanması, koruyucu sağlık hizmetlerinin hızlandırılması ve anne-bebek sağlığının korunması alanında geniş kapsamlı çalışmalar ortaya konulmuştur. Bu alandaki çalışmalara hız vermek ve vatandaşların temel haklarına dikkat çekmek adına 1992 ve 1993 yıllarında Birincisi ve İkincisi düzenlenen Ulusal Sağlık Kongreleri toplumda yer almaya başlamıştır.
Bu dönemde oluşturulmuş sağlık politikalarının ana bileşenleri; sağlık hizmetlerinin aile hekimliği çerçevesinde birleştirilmesi, kurulmuş olan hastanelerin özerk işletmelere dönüştürülmesi, Genel Sağlık Sigortası oluşturularak sosyal güvenliğin tek çatı altında toplanması ve Sağlık Bakanlığı’nın hastaneleri, sağlık merkezlerini denetleyen bir yapı olması şeklinde söylemek mümkündür. 2000’ li yılların başına gelindiğinde ise ilk göze çarpan gelişmenin aile hekimlerinin sağlık politikası alanında önemli bir rol alması olmuştur (4).
2003 yılında başlatılmış olan “ Sağlık Dönüşüm Programı” ile sekiz ana tema etrafında ilerleyerek sağlık politikaları alanında gelişme kaydedilmiştir. Bu adımlar;
▪️ Sağlık Bakanlığı tarafınca bir denetimin olması,
▪️ Genel Sağlık Sigortasının oluşturulması,
▪️ En iyi şekilde sağlık hizmetinin sağlanması,
▪️ İyi hizmet vermek adına donanımlı kişilerin yetiştirilmesi ve çalıştırılması,
▪️ Sağlık alanında eğitim modüllerinin geliştirilmesi,
▪️ Kalite ve akreditasyona önem verilmesi,
▪️ Kurumsal yapılanma,
▪️ Sağlık Bilgi Sistemi’nin geliştirilip çalışmalara hız verilmesi şeklinde planlanmıştır.
“Sağlık Dönüşüm Programı” adı altında bu sekiz bileşenin insan merkezli, sürdürülebilirlik, kalite gelişimine açık, katılımcılığa ve uzlaşmacılığa önem veren ilkeler kapsamında olduğunu söylemek mümkündür.
2003–2008 yılları sağlıkta önemli değişikliklerin olduğu bir dönem olmuştur. 2003 yılı başında hazırlanarak kamuoyuna duyurulan program, sosyalizasyon başta olmak üzere geçmiş birikimler ve tecrübelerden, son dönemlerde yürütülen sağlık reformu çalışmalarından ve dünyadaki başarılı örneklerden faydalanılarak hazırlanmıştır. 2007 yılında 60. Cumhuriyet Hükümeti’ nin kurulmasını müteakip Sağlıkta Dönüşüm Programına, edindiğimiz 5 yıllık tecrübe ve attığımız başarılı adımlar ışığında, 3 yeni başlık ilave edilmiştir:
1- Daha iyi bir gelecek için sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı hayat programları,
2- Tarafların harekete geçirilmesi ve sektörler arası işbirliği için çok yönlü sağlık sorumluluğu,
3- Uluslararası alanda ülkenin gücünü artıracak sınır ötesi sağlık hizmetleri.
KAYNAKÇA
- https://www.dr.com.tr/Kitap/Saglik-Politikasi-ve-Planlamasi/Ders-Sinav-Kitaplari/Universite-Ders-Kitaplari/Tip/urunno=0001803963001
- https://www.labmedya.com/turkiyede-saglik-politikasi-kavraminin-tarihsel-sureci-ve-gelisimi
- https://www.saglik.gov.tr/TR,11492/tarihce.html
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166
