TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ VE HATA ÖNLEYİCİ POKA YOKELER

Günümüzde birçok işletme yalın üretime, üretim performansının artması için geçmektedir. İstatistiksel proses kontrol gibi araçlar hatayı göstermekte ancak önleme gibi faydaları bulunmamaktadır. Poka-Yoke’nin altında yatan temel düşünce ise çalışanların dikkatsizliklerini önleme çabasıdır. Tekrar eden işlemlerde çalışanları serbest bırakarak daha yaratıcı ve katma değer katan faaliyetlerde bulunmasını sağlayarak böylece fazla para harcanmadan çalışanlar üzerinde gelişme sağlar.

Poka Yoke işletmelerde üretim esnasında meydana gelebilecek arızaların, hataların, kurulumu ve kullanımı kolay, çok basit yapıdaki düzenekler yardımıyla önceden tespit edilerek elimine edilmesini amaçlayan bir sistemdir.

Geleneksel kalite kontrol, bir üretim sürecinin belli aşamalarında ve /veya sonunda üretilen ürünün muayenesi ve hatalı ürünlerin ayıklanarak müşteriye ulaşmasının önlenmesi esasına dayanır. Dolayısıyla ayrılan her ürünün maliyeti, sağlam ürünlerin üzerine yüklenmektedir. Toplam kalite bir ürün veya hizmetin ilk aşamasından müşteriye teslim edilene kadar geçen süreçte yapılacak tüm işlemlerin hatasız olmasını sağlamayı hedefler. Dolayısıyla hatalı ürünlerin üretilmesi önlene bildiğinden maliyetlerde düşmektedir. İşletmelerde üretilen hatalı ürünler, o işletmenin maliyetlerine düzeltme veya hurda maliyeti olarak etki etmektedir. Yükselen maliyetlerle şirketin rekabet gücünde azalmalar meydana gelebilecektir.

Hızla gelişen teknolojiye ayak uydurmak ve müşteri memnuniyetini sağlamak için müşterilerin kaliteli ve hatasız ürün / hizmet taleplerini yerine getirmek, işletmelerin en önemli amacıdır. Sıfır Hata Programı, işletmelerin bu amaca ulaşabilmeleri için izlemeleri gereken yöntemlerden biridir. Şirketler Sıfır Hata Programını uygulayarak, hem maliyetleri düşürürler, hem de müşterilerin istedikleri kalitedeki mamulleri ilk sefer de hatasız olarak yaparlar. Sıfır hata programı gerçekte hataları bulmak yerine onları önlemeyi amaçlayan kalite teminat metodudur. Önem, üründeki hataları bulmak yerine üretim sırasında hataların önlenmesine verilir.

Bir işletmede çalışanların fiziksel, psikolojik ya da fizyolojik nedenlerden dolayı hata yapmaları olasıdır. Poka Yoke ile bu tür küçük dikkatsizlikler sonucu, fark edilmeden diğer prosese geçen hataların minimize edilmesi sağlanmaktadır. Hataları ortaya çıkmadan önlemeyi hedefleyen Poka Yoke, hataları azaltarak fire oranlarını düşürür ve sonuç olarak da verimliliği arttırır. Poka Yoke üretim, satış, pazarlama, dağıtım ve müşteri hizmetleri gibi üretimin birçok alanında kullanılabilir.

Hata önleme kullanımının iyi olduğu yerler;

1. Manuel operasyonlarda,
2. Kötü pozisyonun olduğu yerde
3. Takımların tamire ihtiyaç duyduğu yerde,
4. İstatistiksel proses kontrol uygulamalarının zor olduğu yerde,
5. Ölçülmeyen yerlerin önemli olduğu bölümde,
6. Üretim maliyetlerinin ve işçilik maliyetlerinin yüksek olduğu yerde,
7. Karışık model üretiminin olduğu yerde,
8. Müşterilerin hata yaptığı yerde,
9. Özel nedenlerin olması durumunda.

Hata önleyicisinin kullanılmadığı yerler;

1. Yıkıcı testlerin yapıldığı yerde,
2. Üretimin hızlı olduğu yerde,
3. Kontrol diyagramlarının etkin olarak kullanıldığı yerde.

Poka Yoke Sisteminin Kurulmasını Gerektirecek Hatalar

Mal ve hizmet üretimi sırasında insan temelli birçok hata oluşabilir. Günlük hayatın çeşitli bölümlerinde karşılaşılabilecek bu hatalardan bir kısmı aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Unutkanlık
• Alışkanlıklardan kaynaklanan hatalar
• Tanımlama ve teşhis hataları
• Amatör hatalar
• Farkında olunan hatalar
• Kasti olmayan dikkatsizliğe dayalı hatalar
• Yavaş davranma ve kararsızlığa bağlı hatalar
• Standart eksikliğinden kaynaklanan hatalar
• Sürpriz hatalar
• Kasti hatalar

Kusursuz üretim tüm işletmelerin hedeflediği bir durumdur. Ancak insan faktörünün bulunduğu sistemlerde hataları tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmamaktadır. Hataları en aza indirmek daha rasyonel bir hedef oluşturmaktadır. Üretim sürecinde çeşitli nedenlerle hata ve kusurlar ortaya çıkabilir. Poka Yokeyi geliştiren Shigeo Shingo hata ile kusurun birbirinden farklı kavramlar olduğu belirtmiştir.

‘’Hataların kaçınılmaz olduğunu, kusurların ise engellenebileceği görüşünü savunmuştur.’’

Toplam Kalite Yönetimi uygulamalarında üretim konusunda sıklıkla uygulanan ve küçük düzeltmelerle hataları (Muda) ya da ortaya çıkan kullanım zorluklarının çözülmesinde Poka Yoke sistemi kullanılmaktadır. Poka Yoke sistemleri kurumsal iletişim alanında uygulanarak daha verimli ve etkin iletişim sağlanması söz konusu olabilecektir.

Japonların Poka Yoke olarak adlandırdıkları, iş ve donanımın, karşılaşılabilecek olası sorunları dikkate alarak ve ürünlerin hatalı üretilmesini önleyecek şekilde tasarlanmalarıdır. Hatalı ürün üretimine yol açabilecek unsurları daha başlangıçta yok etmeye çalışan bu yaklaşım, iyileştirme çabalarının önemli bir ayağını oluşturmaktadır. Poka Yoke işletim sistemlerinde oluşabilecek hataları kendiliğinden belirleyip giderme amacıyla kullanılmaktadır.

http://teknikyaz.blogspot.com/2016/01/poka-yoke.html

Poka-Yoke Kelime Anlamı

• Poka: Hata, dalgınlık, dikkatsizlik anlamlarına gelmektedir.
• Yoke: Japonca “Yokeru” kelimesi elimine edilmesi, düzeltilmesi, önlenmesi anlamlarına gelmektedir.
• Poka-Yoke: Japonca’da “Hata Yalıtımı” anlamına gelir

“Poka-Yoke insan hatalarını telafi etmek için otomatik cihazları kullanan hata önleyici proseslerin bir metodudur. Ek olarak Poka-Yoke %100 kontrol gibi gerekenden fazla görevleri elimine eder ve personeli daha tecrübeli ve verimli kılma konusunda serbest bırakır.” (1).

Poka-Yoke Yöntemlerinin Çeşitleri

Poka-Yoke yöntemleri, önlemeye yönelik ve bulmaya yönelik olmak üzere ikiye ayrılır. Önlemeye yönelik Poka-Yoke hata olmadan önce, uygun yöntemlerle veya hata olacağını fark etmeyi ve hata olmadan önlemeyi hedeflemektedir. Bulmaya yönelik Poka-Yoke ise hata olduktan sonra hatanın farkına varıp veya hatalı ürün bulup devamını önlemeyi hedeflemektedir. Ayrıca Poka-Yoke teknikleri, kaizen tekniklerinin de bir parçasıdır.

• Bir hataya neden olabilecek birçok faktör vardır. Bunları bir bütün halinde çözmek oldukça zor, zaman alan ve maliyeti yüksek bir çalışmadır. Bu nedenle büyük hataları “Küçük Sıfır Hata Yaklaşımı” ile çözüme gidilerek sıfır hataya ulaşmada aşağıdaki 2 ana unsur dikkate alınır. Hataların her hangi bir probleme neden olmadan kaynağında çözüme ulaştırılması.
• Hataların % 100 kontrol edilebilmesi için duyarlı ve ucuz yöntemlerin kullanılması.
• Herhangi bir problem oluştuğu zaman operasyonu acilen durdurulması durumlarında Poka Yoke metotları kullanılmaktadır. Yukarıda bahsedilen yöntemlerden en iyisi tabi ki hata olmadan hatanın kaynağında düzeltilmesidir. Fakat bunun yanı sıra hatanın olduğunda bunun tespit edilmesi ve acilen sistemin durdurulması en az onun kadar önemlidir.

Önlemeye Yönelik Poka-Yoke (Önleme)

Hata olmadan önce, uygun yöntemlerle hata olacağını fark etmek ve hata olmadan önlemek.

• Durdurma Fonksiyonu: Hataya neden olacak faktörlerin belirlenip prosesin durdurulması.
• Kontrol Fonksiyonu: Hataya neden olacak parçaların, malzemelerin kontrolü ve ayrılması.
• Alarm Fonksiyonu: Hata durumunda, hata henüz hatalı ürüne dönüşmeden uyarının yapılması. Bu fonksiyonlarla hatayı henüz olmadan veya hatalı ürüne dönüşmeden önce önlemek mümkündür.

Bulmaya Yönelik Poka- Yoke (Bulma)

Hata olduktan sonra hatanın farkına varıp veya hatalı ürün bulup, devamını önlemek ve minimum hata ile sorunun önüne geçmektir. Bir önleme aleti hata yapmanın imkansız olduğu bir proses gerçekleştirir. Önleme aleti için klasik örnek 3.5 inçlik bilgisayar disketidir. Disket doğru olandan başka yönelmeler için disket sürücüye oturmayacak şekilde asimetrik olarak düzenlenmiştir. Önleme aletleri hataları düzeltme ihtiyacını kaldırırlar.

• Durdurma Fonksiyonu: Hata sonucu hatalı ürünlerin tespit edilip devamını önlemek için prosesin durdurulması.
• Kontrol Fonksiyonu: Uygun yöntemlerle hatalı ürünlerin belirlenmesi, ayrılması ve bir sonraki prosese gitmesinin önlenmesi.
• Alarm Fonksiyonu: Hatalı ürünler fark edildiğinde uyarıcı nitelikte sinyal verilmesi ve devamının önlenmesi.

Bir keşfetme aleti bir hata yapıldığında kullanıcıya işaret verir ve kullanıcı problemi hızlı bir şekilde düzeltir. Yamada Elektrik fabrikasında kullanılan küçük tabak bir keşfetme aletidir. Keşfetme aletleri genellikle kullanıcıyı bir problem hakkında uyarırlar fakat onları düzeltmeyi sağlamazlar.

Poka- Yoke’ nin ve Sıfır Hatanın Prensipleri

İşletmede Poka-Yoke sistemini uygulamak için takip edilmesi gereken bazı prensipler vardır.

• Prensiplerde kaliteyi oluşturmak; Hiçbir hatanın göz ardı edilmemesi için uğraş verilmeli. Hatalar tek tek incelenip sebepleri üzerinde çalışmalar yapılmalı. Tüm çalışanların hatalara önem verilmesi sağlanmalı.
• Beklenmedik hataların hepsi çözülebilir; Hatalar çözümsüz olmadıklarına inanmalı ve bütün hatalar çözmek için bir yol bulunacağı umudu taşınmalıdır.
• Artık yanlış yapmayı bırakıp doğruyu yapmalı; “Ama” kelimesini atıp çözüm üzerinde düşünmeli.
• %51 ihtimali iyidir, fikrinizi deneyin; Başarısız dahi olsanız bu fikirden bir şeyler öğrenmişsinizdir.
• Hatalar ve yanlışlar eğer herkes beraber çalışırsa sıfır düzeyine iner.
• Daha fazla kişinin fikri tek kişininkinden iyidir; Beyin fırtınası yöntemi önemlidir. Takım çalışması fikirlerin gelişmesi adına faydalıdır.
• Bahaneler hakkında düşünmek yerine çözümler üzerinde düşünülmeli.
• Sorunun sebebi üzerine yoğunlaşılmalı; Defalarca “Neden?” sorusu sorularak sorunun kaynağına inilmelidir.

Poka-Yoke Sistemleri

Hataları düzeltmede iki tür Poka-Yoke kullanılır. Bunlar;

• Kontrol Tipi: Poka Yoke aktif hale geldiğinde makine veya proses hattı kapanır bu sayede problem düzelmiş olur.
• Uyarı Tipi: Poka Yoke aktif hale geldiğinde bir zil sesi veya bir ampul ışığı işçiyi uyarır.

Kontrol Poka-Yokeleri en güçlü düzeltici aletlerdir. Çünkü bunlar kusurlu durum düzeltilinceye kadar prosesi durdururlar. Kontrol sistemleri sistemi durdurur ve işlemin kaldığı yerden işleyebilmesi için feedback’e ve harekete gereksinimi vardır. Uyarı sistemleri ise operatörü sistemin geri beslemeye ve harekete ihtiyacı olduğuna ait sinyaller kullanarak uyarır. Sıfır hatalı kalite kontrol sistemlerinde kontrol aşamasıyla feedback yürütümü arasında oldukça uzun zaman periyotları bulunur. Genelde ara sıra ortaya çıkan hatalar otomatik olarak düzeltilir

Daha sık ortaya çıkan hatalar genelde Poka-Yoke kontrolü gerektirir. Mekanik veya insan müdahalesi oluncaya kadar devam eden hatalarda kontrol Poka-Yokesi en etkin olanıdır. Durum ne olursa olsun Poka-Yoke uygulamasına karar verilirken en başta fayda-maliyet analizi yapılmalıdır. Kontrol Poka-Yokesi bir çok durumda en etkin yöntem olarak kabul edilir.

Poka-Yoke de hata bulma yöntemleri üç türlüdür. Bunlar;

1. Temas Metotları
2. Sabit Değer Metotları
3. Hareket Adım Metotları

ÖZETLE

“Poka-Yoke yöntemleri, önlemeye yönelik ve bulmaya yönelik olmak üzere ikiye ayrılır. Önlemeye yönelik Poka Yoke, hata olmadan önce, uygun yöntemlerle veya hata olacağını fark etmeyi ve hata olmadan önlemeyi hedeflemektedir. Bulmaya yönelik Poka Yoke ise hata olduktan sonra hatanın farkına varıp veya hatalı ürün bulup devamını önlemeyi hedeflemektedir. Ayrıca Poka-Yoke teknikleri, kaizen tekniklerinin de bir parçasıdır. Kaizen performansta sürekli geliştirme, fayda-maliyet analizleri ve kalite ile ilgilidir. Görüldüğü gibi, Poka Yoke yöntemi, yalnızca üretim hatlarında uygulanan bir yöntem değildir. Çevremize baktığımızda pek çok Poka Yoke uygulamasına rastlamak mümkündür. Poka Yoke sistemi incelendiğinde görülecektir ki, bugüne kadar işletmelerimizin birçok noktasındaki hatalar ve arızalar bu basit ve düşük maliyetli sistemle elimine edilecek, arızalar ve bakım için hattın durdurulmasıyla kaybedilen zaman tekrar kazanılacaktır.” (2).

KAYNAKÇA

• (1) www.newslettersonly.com
• (2) https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/107488
• httpacikerisim.deu.edu.tr8080xmluibitstreamhandle20.500.1239711767189672.pdf
• https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423868363.pdf