İnsanlık tarihinde ipe dizilmiş boncuklara, ibadet aracı olarak kullanılmadan çok önce de çeşitli “anlamlar” yüklenmişti. Yaşanılan dönemin koşullarına göre avda şans getirmesi, savaşta düşmandan koruması, zaman zaman hastalıktan korunmak için muska ya da nazarlık niyetiyle kullanıldığı bilinmekteydi. Ancak, tespihlerin en kalıcı şekilde insan hayatına girişi din aracılığıyla oldu. Gündelik yaşamımızla bütünleşmiş, kimisi için vazgeçilmez bir stres atma aracı, kimisi için fiyakalı bir simge, kimisi için ise şifalı bir aksesuar olan tespih, yüzyıllara dayanan köklü bir geçmişe sahip.
Doğru tespih çekimi
Tespih çekmek, yaygın anlamıyla namaz ibadeti sonrasında Allah’ın adını zikretmek amacıyla taneleri çekmektir. Baş ve işaret parmaklarının orta parmak üzerine yerleştirilen tespih tanelerinin, bileğe doğru hareket ettirilirken, bununla eş zamanlı olarak da sesli ya da içten, Allah’ın adını her bir tanede tekrar etmektir. Toplumsal hayatın farklı alanlarında çeşitli şekillerde karşımıza çıksa da, dini ibadet esnasında tespih, bu esasa uygun olarak çekiliyor. Bunun yanında, çeşitli parçalarının tornada çekilerek yapılmasından dolayı, tespihin üretim sürecine de “tespih çekmek” deniyor.
Tespih yapılan malzemeler çok zengin
Tane, nişane, durak, imame, pul, hatime, çivi gibi değişik ad ve işlevleri olan parçalardan oluşan tespih, işlenebilen her türlü malzemeden üretilebiliyor. İşlenebilen malzemeler ise büyük çeşitlilik gösteriyor. Ağaçtan, fosilden, değerli ve yarı değerli taşların yanı sıra hayvansal malzemelerden de yapılabiliyor. Kullanılan malzeme de tespihi yapan ustanın sanatı, el işlemeleri ya da özgünlüğü kadar tesbihin değerinin belirlenmesinde önemli rol oynuyor.
Günümüzde birçok kişinin ibadet aracı olarak gördüğü tespih; aynı zamanda yapımı, alım-satımı, kullanımı ve koleksiyonculuğu olmak üzere birçok alanda kendi uzmanlarını yaratmış, değerli bir sanat eseri ve aksesuar olarak kültürümüzde yerini alıyor.
Tespihin de bir adabı var
Tespih, ipe dizilmiş tane boncuktan çok ötede bir anlayışı ifade ettiğinden, taşıması, çekmesi, bir başkasına verilmesi, alınması derin bir görgü gerektiren bir objedir. Tespih adabında cepten çıkarılıp çekilmeye başlanmaz. Cepten çıkarılan tespihin imamesi sol elin avcu içerisinde tutulur ve sağ elle tesbih sıvazlanır. Sağ elle sıvazlanırken bittiği yerden tutulur sol elle imameye doğru sıvazlanır. Bu tespihi sevmenin bir göstergesidir. Birkaç kez yinelenir. Sonrasında usulca çekmeye başlanır. İnsanoğlunun yaşamında hem tarihi hem de manevi değeri ile hatırı sayılır bir yeri olan tespihe atfedilen “adap kuralları” da bunun en önemli göstergesi. Ancak bugüne kadar hakkında birçok eser verilen tespihin adap kuralları pek bilinmiyor.
Kullanıcısından dinleyelim
30 yıldır tespihi elinden düşürmeyen 75 yaşındaki Mehmet Çakır tutkusunu şöyle dillendiriyor; “Bir arkadaşım vasıtası ile iyice tutulduğum objedir. Birçok farklı karakter birçok farklı sebepten ötürü kullanırım. Felsefesiyle beni çoktan içine almış, çok değerli bir olguyu temsil ettiğine inandırmıştır. Çekildikçe rengi değişir, görüntüsü çok daha hoş bir hal alır. Şu dünyada insanın en değerli şeyi olan zamanının somut bir örneğidir bence. Sanki çekildikçe aşınmazda, insanın mutluluğunu, hüznünü, geçip giden hayatını, üzerine nakşeder.
Şahsen düşünürken, karar verirken, kendime ayırdığım her vakitte elimden düşürmem. Baktıkça geçen zamanı, hayatı, fani dünyayı hatırlarım.
“Tespihe tane tane dokunacaksın efendi. Dokunma duygusunu tel tel duyacaksın teninde. Tenin etine verecek bu duyguyu, etin sinirlerine aktaracak, sinirlerinin de beynine götürecek. Yoksa dokunmayı o kadar kolay mı sanıyorsunuz, hepimiz hasret çekmiyor muyuz dokunmaya, dokunulmaya, yayları bozuk yataklardan, kirli çarşaflardan, plastik kaplardan ve beton duvarlardan başka nelere dokunabiliyoruz. Güzel bir resme, sıcak bir simite, diri bir çiçeğe, minik bir çocuk yüzüne ve daha birçok şeye dokunmayı yüzlerce, binlerce kez düşlemiyor muyuz?”
Şimdilerde de tespihler bir uğraş, stres atma aracı, erkek aksesuarı ve zikir aracı olarak kullanılabiliyor.
Editör Notu: “Kullanıcısından dinleyelim” başlığı altında “bir amcamız” kim? İsmi eklenmesi daha uygun olur.
Birkaç imla hatası düzeltildi.
