Projektowanie innowacji społecznych

Od kilku lat z ogromną przyjemnością angażuję się w działania, których celem jest rozwój innowacji społecznych. Od projektowania właśnie tego typu działań rozpoczęła się zresztą moja przygoda z service designem. W ciagu ostatnich lat miałam więc okazję zarówno sama opracowywać i wdrażać innowacje, jak również wspierać innowatorów w ich zmaganiach. Także w 2019 będę miała przyjemność działać w tym obszarze.Przygotowują się do spotkań z innowatorami zadałam sobie pytanie: jaka jest specyfika wykorzystywania podejścia service design w zakresie innowacji społecznych? Poniżej kilka przemyśleń w tym temacie.

Zacznijmy jednak od definicji innowacji społecznych.

Innowacje społeczne określane są jako„nowe działania społeczne, mające na celu polepszenie jakość życia osób, narodów, społeczności. Owa nowość może wynikać z wprowadzania unikalnych rozwiązań, ale także z faktu wdrożenia już znanego rozwiązania, występującego w nowym kontekście społecznym.”(źrodło: Innowacje społeczne w kreowaniu atrakcyjności miast)

Definicja ta jest o tyle istotna i warta przytoczenia, że wiele osób realizujących nowatorskie działania na rzecz społeczności wcale je za takie nie uważa, nie określając samych siebie mianem innowatorów, a tym samym nie próbując nawet skorzystać z coraz liczniejszych programów wspierających rozwój tego typu inicjatyw.

Z punktu widzenia service design: innowacje społeczne traktować można jako specyficzny typ usług. Jak miałam okazję wielokrotnie się przekonać metodyka service design sprawdza się przy pracy nad nimi o ile nie zapomni się o kilku kwestiach.

Poniżej cztery elementy, które według mnie w istotny sposób wpływają na specyfikę pracy nad innowacjami społecznymi.

Zysk zyskowi nie równy

Projektując usługi komercyjne przed przystąpieniem do prac zastanawiamy się, jakie cele biznesowe mają być dzięki nim zrealizowane, a w efekcie, jaki zysk chcemy osiągnąć. Określamy czy wzrost nastąpi przez zwiększenie liczby klientów, zachęcenie do częstszego korzystania z naszych usług, zakup dodatkowych usług, wzrost liczby poleceń itp.

Myśląc o innowacjach społecznych mówienie o zysku ma jednak zupełnie inny wymiar. Bezpośrednim sukcesem innowacji społecznych nie jest bowiem zysk finansowy a rozwiązanie problemu społecznego.

Z drugiej strony dla uzasadnienia projektu coraz częsciej konieczne jest wskazanie także jego efektywności finansowej. Często dochodzi do konfrontacji pomysłodawców myślących często wyłącznie przez pryzmat dobra osób korzystających z projektowanej oferty z inwestorami/grantodawcami, dla których ważne jest także rozpoznanie wymiernych korzyści.

Podejmując próby określenia zysków uwzględnia się np. koszty zaniechania tzn. koszty, jakie poniesiemy nie rozwiązując problemu np. poprzez konieczność wypłacania zasiłków, pokrywanie kosztów terapii itp.

Opracowany został także model Social Return of Investment, który wpływ społeczny przekłada na wartość finansową.

Jak miałam okazję przekonać się w jednym z projektów, w którym uczestniczyłam, wyliczenie wpływu wymaga zaangażowania interdyscyplinarnego grona ekspertów i jest przedmiotem burzliwych dyskusji. Jest nie tylko zdecydowanie trudniejsze niż w przypadku usług komercyjnych, lecz także często niedoceniane przez samych pomysłodawców.

Z i dla kogo

Identyfikacja interesariuszy stanowi integralny element większości procesów projektowych. Wskazanie kto może wpływać na projekt i na kogo my możemy wywierać wpływ, stanowi jeden z pierwszych etapów analizy obecnej sytuacji.

Przy projektowaniu innowacji społecznych waga tego elementu wydaje się jednak jeszcze większa. Często, aby zapewnić odpowiednie oddziaływanie innowacji, nie można zrealizować jej samemu: konieczne jest np. pozyskanie partnera instytucjonalnego lub wpisanie się w szerszy kontekst działań pomocowych. Nie bez znaczenia jest także fakt, że wielokrotnie samo zaangażowanie “nieoczywistych” partnerów jest źródłem innowacji.

Co jednak szczególnie istotne, innowacje społeczne oparte są często na zapewnienie nie punktowego, a kompleksowego wsparcia. W efekcie często odbiorcami naszego rozwiązania nie są tylko przedstawiciele danej grupy np. seniorzy, lecz także osoby z ich otoczenia: rodzina, sąsiedzi itp.

Od początku globalnie

Jednym z wyznaczników dobrej innowacji społecznej jest możliwość jej skalowania tzn. możliwość wdrożenia przez inny niezależny podmiot. Skalowalność powinna zostać uwzględniona już od początku pracy nad rozwiązaniem. Myślenie w ten sposób pozwala także w sposób bardziej kompleksowy spojrzeć na projektowane rozwiązanie.

W praktyce oznacza to konieczność zaprojektowania artefaktów, mechanizmów, które pozwolą przygotować się samodzielnie osobom chcącym wdrożyć dane rozwiązanie do zadania. Aspekt ten zmusza nas do zastanowienia się jakie materiały, elementy rozwiązania mogą zostać ustandaryzowane, aby mogły zostać wykorzystane także przez innych.

Proces pełen emocji

Emocjonalny stosunek do tematu, na którym pracujemy jest czymś naturalnym. Z moich obserwacji wynika, że w przypadku osób decydujących się na realizację innowacji społecznych jest on szczególnie silny.

Wielu innowatorów przystępuje bowiem do pracy z nadzieją, że realnie poprawią swoje życie, życie swoich bliskich lub osób, mających trudną sytuację, z którymi mają częsty kontakt.

Proces pracy nad innowacją zakłada zaś iteracyjne podejście, wymaga otwartości na zmiany. Szczególnie istotne wydaje się w tym kontekscie zmiana optyki z myślenia o konkretnym rozwiązaniu na myślenie o tym do jakiej zmiany chcemy doprowadzić. Takie podejście pozwala powiem zdecydowanie elastycznie podejść do wyzwania i modyfikować pomysł w odpowiedzi na pozyskiwane informacje.

Kilka inspiracji

Na koniec przykłady innowacji społecznych wypracowanych w ramach projektu Inkubatora Pomysłów realizowanego przez Laboratorium Innowacji Społecznych, w którym miałam okazje przez blisko dwa lata wspierać nowatorskie rozwiązania: https://www.innowacjespoleczne.org.pl/