Συνέντευξη με τον Φωτορεπόρτερ Άγγελο Μπαράι
Εμείς οι φωτογράφοι δεν χορταίνουμε με τίποτα. Θέλουμε να γυρνάμε όλο τον κόσμο, να κάνουμε συνέχεια ρεπορτάζ. Δεν το κάνουμε για το κέρδος. Είναι στάση ζωής και μέχρι να πεθάνουμε θα φωτογραφίζουμε.
Ο Άγγελος Μπαράι είναι Αλβανός φωτορεπόρτερ και ζει στην Αθήνα. Έχει εργαστεί στο πλευρό πολλών γνωστών φωτογράφων και έχει υπάρξει φωτογράφος σε ΜΚΟ, διαφόρων κοινωνικών συλλογικοτήτων και πρωτοβουλιών. Σήμερα εργάζεται ως ανξάρτητος φωτογράφος στο τομέα του φωτορεπορτάζ και της φωτογραφίας ντοκουμέντο για διάφορες διαδικτυακές πηγές πληροφόρησης. Έχει συνεργαστεί με ελληνικά και ξένα πρακτορεία. Η δουλειά του επικεντρώνεται σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα, στο προσφυγικό μεταναστευτικό θέμα στην Ευρώπη αλλά και στις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ελληνική κοινωνία.
*Η συνέντευξη αυτή πραγματοποιήθηκε το 2017*
Από πότε ξεκίνησε η ενασχόληση σου με τη φωτογραφία;
Η φωτογραφία ήταν κομμάτι της ζωής μου από μικρή ηλικία. Ο μπαμπάς μου ασχολούταν, απλά του μπαμπά μου του άρεσε περισσότερο να τον βγάζουν παρά να βγάζει. Έτσι, μου έδινε την φωτογραφική του κάμερα και τον τράβαγα. Στα δεκαέξι μου άρχισα να μπαίνω στο χώρο του φωτορεπορτάζ σαν βοηθός σε διάφορους φωτογράφους. Στα δεκαοκτώ ξεκίνησα επαγγελματικά πλέον με την φωτογραφία.
Οπότε, από μικρός, θα μπορούσες να πεις ότι η φωτογραφία αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της ζωής σου.
Υπήρξε πολύ σημαντικό. Με τους φίλους μου είχα πάρα πολλές φωτογραφίες. Ήθελα πάντα να αποτυπώνω τα πάντα.
Νιώθεις πως σε έχει πλάσει σαν άνθρωπο η φωτογραφία;
Φυσικά και με έχει. Ζώντας καθημερινά με αυτό και έχοντας το ως βασικό κομμάτι του τρόπου που εκφράζεσαι σε πλάθει.
Σε ποια φάση της ζωής σου έφτασες στο σημείο να προσδιορίσεις το φωτογραφικό σου θέμα;
Όταν ο πατέρας μου, μου έδινε την κάμερα για να φωτογραφίζω μου την έδινε σε στιγμές που είχαν κάποια αξία. Δηλαδή, μαζευόμασταν όλοι μαζί στο σπίτι και τρώγαμε ή σε γλέντια ή ακόμα και σε στιγμές που μπορεί να χιόνιζε στην Αθήνα. Αυτό το κομμάτι της αληθινής στιγμής, των αληθινών συναισθημάτων, μιας αξίας εγώ ήθελα να το συνεχίσω και να ασχοληθώ με το κομμάτι των συναισθημάτων του ανθρώπου. Έτσι, αποκαλύφθηκε ότι αυτό που με άγγιζε και με ενδιέφερε ήταν το κομμάτι του φωτορεπορτάζ, να μπορώ να φωτογραφίζω ανθρώπινες στιγμές, ανθρώπινα προβλήματα και αξίες.
To φωτορεπορτάζ όπως το διδάσκουν στις σχολές Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι ένα πιο απρόσωπο είδος φωτογραφίας, πιο αντικειμενικό. Από την άλλη η καλλιτεχνική φωτογραφία έχει καθαρά το υποκειμενικό στοιχείο μέσα και το συναισθηματικό. Εσύ φαίνεται να τα παντρεύεις αυτά τα δύο. Πως έχει αλλάξει το φωτορεπορτάζ σήμερα;
Από τότε που οι εικαστικοί άρχισαν να ασχολούνται με την φωτογραφία, η φωτογραφία έχει πάει σε ένα άλλο επίπεδο. Η φωτογραφία γενικά έχει γίνει πιο εικαστική ακόμα και το φωτορεπορτάζ. Μια εικόνα που κάποτε δημιουργούταν για να εξυπηρετήσει αποκλειστικά την ενημέρωση σήμερα είναι ένα κομμάτι της σύνθεσης, των χρωμάτων. Ο φωτογράφος δίνει έμφαση σε πολλά σημεία, δεν δίνει μόνο στην στιγμή. Η φωτογραφία έτσι, πιστεύω, έχει πάει σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο.
Νιώθεις κάποια συναισθηματική σύνδεση με το θέμα σου; Για παράδειγμα, επιλέγεις πολύ συχνά να καταπιάνεσαι με το προσφυγικό ζήτημα, νιώθεις κάποια προσωπική σύνδεση με αυτό το θέμα για να έχεις επιλέξει να ασχοληθείς με αυτό;
Πολλές φορές απαγορεύεται να υπάρχει συναισθηματική σύνδεση με το θέμα. Όμως φυσικά και έχουμε συναισθηματική σύνδεση όταν ζεις πράγματα με τους ανθρώπους αυτούς. Ακόμα και σε άλλα ήδη ρεπορτάζ, που δεν έχουν να κάνουν με το προσφυγικό, πάντα υπάρχει η σύνδεση με το θέμα. Εάν είναι ειδησεογραφικό, προφανώς δεν μπορεί να υπάρχει σύνδεση συναισθηματική. Το κάθε τι όμως φαίνεται αντίστοιχα στη φωτογραφία.
Όντας άτομο που δεν γεννήθηκε στην Ελλάδα και έχοντας ζήσει και το προσφυγικό από κοντά, πως βλέπεις τους Έλληνες να αντιμετωπίζουν τη διαφορετικότητα. Τι έχεις να πεις γενικά για τον ρατσισμό στην Ελλάδα; Υπάρχει;
Εντάξει, εγώ προέρχομαι από την Αλβανία, ήρθα από πολύ μικρή ηλικία στην Ελλάδα, Οι γονείς μου έχουν ζήσει πολύ έντονα τον ρατσισμό. Εγώ προσωπικά, σαν Άγγελος, δεν έχω ζήσει έντονες καταστάσεις γιατί δεν έδειχνα ποτέ ότι είμαι διαφορετικό από τους άλλους. Δεν τύχαινε να έλεγα ότι είμαι από την Αλβανία, έτσι δεν φαινόταν κιόλας. Έχει μεγάλη σημασία το να θέλει κάποιος να λέει στους υπόλοιπους: «εγώ είμαι διαφορετικός από εσάς», τελικά δεν είναι καλό αυτό.
Από την άλλη το προσφυγικό, δεν νομίζω ότι το δέχθηκαν με δυσκολία. Οι μετανάστες και η προσφυγιά υπήρχε στην Ελλάδα. Πιστεύω πως στις μεγάλες εισερχόμενες ροές οι Έλληνες βοήθησαν πολύ. Φυσικά υπήρχαν και από την άλλη πλευρά εκείνοι που δεν το δέχθηκαν με ευχαρίστηση. Πάντως δεν υπήρχε έντονος ρατσισμός από τους Έλληνες, είναι αρκετά φιλόξενοι.
Πες μας κάποιες αξιόλογες στιγμές και εμπειρίες που έχεις ζήσει και αποκομίσει, αντίστοιχα, κατά τη διάρκεια του φωτογραφικού σου έργου.
Υπήρξαν δύσκολες στιγμές σε πολλά σημεία. Για παράδειγμα, στην Ειδωμένη οι καταστάσεις ήταν πολύ απάνθρωπες. Χιλιάδες άνθρωποι ζούσαν σε σκηνές και οι ΜΚΟ δεν έφθαναν για να τους ταΐσουν όλους αυτούς τους ανθρώπους. Ήταν τόσοι πολλοί αυτοί οι άνθρωποι. Μιλάμε για αριθμούς όπως δέκα χιλιάδες άνθρωποι στο ίδιο μέρος, τουλάχιστον μέχρι να κλείσουν τα σύνορα οριστικά. Με ωρίμασε πολύ αυτό το κομμάτι του προσφυγικού. Είδα πράγματα που μπορεί να μην έβλεπα ποτέ ή να μην πίστευα ότι θα έβλεπα ποτέ. Σήμερα αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να ενσωματωθούν μέσα στην κοινωνία, τους αρέσει η Ελλάδα, τους αρέσουν οι Έλληνες. Δεν νομίζω ότι έχουν μεγάλο πρόβλημα με τους Έλληνες. Βλέπουμε σήμερα πολλά προσφυγόπουλα να ενσωματώνονται μέσα στα σχολεία και να μαθαίνουν ελληνικά.
Μίλησε μας για την παρουσία των άλλων φωτογράφων στα προσφυγικά hotspots.
Εντάξει, το προσφυγικό ήταν λίγο τσίρκο τον τελευταίο καιρό. Υπήρχαν άπειροι φωτογράφοι από όλο τον κόσμο. Το προσφυγικό είχε γίνει θέαμα σε όλο τον κόσμο. Φωτογραφίες παραγόντουσαν καθημερινά και είχαν καταντήσει να μην έχουν κάποια αξία. Φαινόταν μπορώ να πω η διαφορά στη παιδεία των φωτογράφων της Ελλάδας με των φωτογράφων του εξωτερικού. Οι φωτογράφοι του εξωτερικού είχαν πιο ανθρώπινη και επαγγελματική προσέγγιση.
Πιστεύεις όμως τελικά ότι είναι καλή η προβολή που έγινε σε αυτό το θέμα;
Αυτή τη συζήτηση την έχουμε κάνει πάρα πολλές φορές μεταξύ μας οι φωτογράφοι, το αν τελικά οι δημοσιογράφοι και οι φωτορεπόρτερ βοήθησαν το προσφυγικό. Από τη μία, φυσικά και βοήθησε αυτό που έκανα οι φωτορεπόρτερ. Κάποιοι είχαν φτάσει και σε σημείο να μπαίνουν μέσα, από οικονομικής απόψεως, για να μπορέσουν να καλύψουν άρτια το θέμα. Πάρα πολλοί, με δικά τους χρήματα έτρεξαν και ακολούθησαν ανθρώπους για να αναδείξουν την ιστορία τους και τα προβλήματά τους.
Υπήρχαν όμως και εκείνοι που δεν ήξεραν πώς να προσεγγίσουν το προσφυγικό ή το προσέγγιζαν με ένα τρόπο που δεν ήταν ανθρώπινος. Το αντιμετώπιζαν σαν ένα αξιοθέατο.
Πιστεύεις πως ένας σωστό φωτογράφος πρέπει να ταυτίσει το φωτογραφικό του έργο με ένα μόνο θέμα ή πρέπει να είναι σε θέση να φωτογραφίσει άρτια το οτιδήποτε ανά πάσα στιγμή;
Ο φωτογράφος πρέπει να είναι καλός φωτογράφος ανά πάσα στιγμή. Ένας καλός φωτογράφος πρέπει να ανταπεξέρχεται σε ποικίλες καταστάσεις και εκεί φαίνεται το αληθινό ταλέντο, να μπορεί να φωτογραφίσει τα πάντα. Φυσικά και θα μπεις στη διαδικασία κατά καιρούς να ασχοληθείς με μεμονωμένα θέματα και το κάθε θέμα προϋποθέτει και την δική του έρευνα και προετοιμασία. Όμως φωτογραφικά πριν γίνει αυτό πρέπει να έχεις μια εμπειρία. Εάν δεν έχεις την εμπειρία να φωτογραφίζεις διάφορα πράγματα, να πειραματιστείς, δεν μπορείς να ξεκινήσεις με ένα δύσκολο θέμα. Το φωτορεπορτάζ, πιστεύω, θέλει αρκετή εμπειρία και θέλει και πάρα πολύ δουλειά και κόπο.
Εσύ πως προσεγγίζεις τους ανθρώπου που θες να φωτογραφίσεις; Πρόκειται ένα δύσκολο εγχείρημα να σου παραχωρήσει κάποιος την άδεια να τους φωτογραφίσεις σε μια στιγμή αδυναμίας και όχι μόνο.
Η διαίσθηση μου καταλαβαίνει ποιοι θέλουν να φωτογραφηθούν και ποιοι όχι. Αυτή την διαίσθηση την αποκτάς με την εμπειρία. Όταν ξεκίνησα στην αρχή να φωτογραφίζω νόμιζα ότι μπορώ να τα κάνω όλα. Η προσέγγιση στους ανθρώπου όμως χρειάζεται εμπειρία, τριβή. Η δική μου προσέγγιση είναι αρκετά ανθρώπινη, είμαι τίμιος απέναντί τους, τους λέω τι θέλω να κάνω ή πολλές φορές μπαίνω στη διαδικασία να τους γνωρίσω. Προφανώς υπάρχουν και στιγμές που δεν υπάρχει ο χρόνο για να γνωριστούμε αλλά πρέπει να βγουν οι φωτογραφίες. Σε τέτοιες περιπτώσεις αλλάζει η προσέγγιση αλλά πάντα με σεβασμό και τρόπο. Εκεί φαίνεται η εμπειρία του φωτογράφου.
Η εμπειρία εσύ πως πιστεύεις ότι αποκτάται, όταν φωτογραφίζεις τα πάντα γύρω σου ή όταν φωτογραφίζεις πολύ προσεκτικά και επιλεκτικά; Έχουν ακουστεί πολλές απόψεις περί του θέματος αυτού.
Εγώ όταν πρωτοξεκίνησα φωτογράφιζα τα πάντα σχεδόν. Νομίζω αυτό με βοήθησε να καταλάβω αργότερα τι σου αρέσει. Όταν αρχίζεις να φωτογραφίζεις με αυτό τον τρόπο αρχίζεις να καταλαβαίνεις τι πραγματικά έχει αξία για εσένα. Έτσι καταλαβαίνεις που θέλεις να στρέψεις το βλέμμα σου.
Το μέσο παίζει ρόλο στο αποτέλεσμα; Το αν θα έχεις δηλαδή μια πολύ καλή DSLR κάμερα, μια απλή compact, ή μια κάμερα με film. Μήπως η ματιά είναι πιο σημαντική από το μέσο. Τι πιστεύεις εσύ;
Φυσικά και δεν παίζει. Μπορεί να έχεις την πιο ακριβή κάμερα αλλά άμα δεν έχεις αντίληψη, η αντίληψη στη φωτογραφία παίζει μεγάλο ρόλο, δε γίνεται τίποτα. Οι δάσκαλοι μου, στη φωτογραφία, μου έλεγαν πάντα: «πριν φωτογραφίσεις πρέπει να σκέφτεσαι». Πρέπει να ξέρεις τι είναι αυτό που φωτογραφίζεις και γιατί το φωτογραφίζεις. Χωρίς αυτή την αντίληψη δεν μπορείς να κάνεις καλή φωτογραφία, ακόμα και με την πιο ακριβή κάμερα.
Ποια διαδικασία ακολουθείς στο μυαλό σου μέχρι να χτίσεις το κάδρο σου;
Εμένα η αντίληψή μου είναι πολύ κινηματογραφική. Θέλω το κάδρο μου να είναι πολύ αυστηρό, να έχει σωστή σύνθεση. Δίνω πολύ μεγάλη σημασία στα άκρα των ανθρώπων, στα χέρια ή στις εκφράσεις πάρα πολύ. Πάνω κάτω, πριν φωτογραφίσω κάτι, το φαντάζομαι. Είναι πάρα πολύ ωραίο να φαντάζεται ο φωτογράφος πριν φωτογραφίσει κάτι.
Με ποιον φωτογράφο θα ήθελες πάρα πολύ να συνεργαστείς σε κάποιο project στο μέλλον;
Θα ήθελα να συμμετάσχω σε κοινές εκθέσεις με μεγάλα ονόματα φωτογράφων όπως είναι ο Pellegrini που είναι ένας από τους φωτογράφους της Magnum. Θα ήθελα επίσης με τον Ένρι Τσανάι που είναι συνάδελφος και έχουμε την ίδια καταγωγή και μπήκε στους νέους του Magnum. Υπάρχουν σπουδαίοι φωτογράφοι που θα ήθελα να τους γνωρίσω από κοντά όπως ο Salgado.
Θα ήθελες να μας μιλήσεις για το πιο πρόσφατο project σου;
Τον τελευταίο καιρό ασχολούμαι με τους Αλβανούς του 1990. Η ιδέα αυτή προήλθε από τη σχέση μου με τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου ήρθε το 1990 με τα πόδια για να εργαστεί στην Ελλάδα. Δεν είμασταν τόσο κοντά με τον πατέρα μου, δεν είχα την ευκαιρία να μάθω πάρα πολλά πράγματα για το συγκεκριμένο θέμα. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω ένα Project Που θα περιέχει μια σειρά από ανθρώπους που ήρθαν εκείνη την εποχή. Αυτό που με ενδιαφέρει να μάθω είναι το πώς ήταν εκείνη την εποχή που ήρθαν αλλά και το πώς ζουν σήμερα. Παράλληλα θέλω να δείξω, δηλαδή, και πως είναι η Ελλάδα του σήμερα. Ο πρώτος χαρακτήρας που είχα φωτογραφίσει είναι ένας άνθρωπος που δουλεύει στα ΚΤΕΛ και ονομάζεται Παναγιώτης.
Ο Παναγιώτης δουλεύει εκεί από τις οκτώ το πρωί μέχρι τις δέκα το βράδυ. Έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον η περίπτωσή του γιατί αυτός ο άνθρωπος ήρθα με τα πόδια από την Αλβανία, προσπάθησε επτά φορές για να περάσει τα σύνορα και αυτό τον κάνει πραγματικά ήρωα για εμένα. Γιατί όταν παλεύεις να μεταναστεύσεις είναι για να βρεις ένα καλύτερο μέλλον και όσες φορές και να απορριφθείς προσπαθείς ξανά. Πραγματικά, αυτή η γενιά του πατέρα μου πέρασε πάρα πολύ δύσκολα και πάρα πολύ εκμετάλλευση και ρατσισμό. Δεν νομίζω όμως ότι κράτησε κακία. Προχώρησε. Και αν νομίζουν οι Έλληνες ότι οι Αλβανοί κέρδισαν από την Ελλάδα, μέσα από το project μου αποδεικνύεται πως οι Αλβανοί τελικά δεν κέρδισαν πάρα πολλά πράγματα. Ίσως και να έχουν μείνει στα ίδια δεδομένα που βρισκόντουσαν και τότε. Κάποιοι σίγουρα προχώρησαν πάρα πολύ αλλά δεν είναι ο κανόνας.
Τι καθιστά κάποιον φωτογράφο τον 21ο αιώνα. Ο καθένας σήμερα μπορεί να αγοράσει μια DSLR και να λέει ότι κάνει φωτογραφία. Αυτό όμως δεν τον καθιστά φωτογράφο. Ποια είναι τα σωστά κριτήρια;
Φυσικά δεν είναι μόνο μια μηχανή. Αν δεν έχεις την αντίληψη πάνω στα πράγματα και βιώματα δεν μπορείς να κατακτήσεις ωραίες εικόνες. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι με κάμερες DSLR . Πολλές φορές μας αρέσει να βάζουμε τίτλους στους εαυτούς μας που δεν τους καταλαβαίνουμε όμως τελικά. Έλεγα εγώ μικρός όταν πρωτάρχισα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία ότι είμαι φωτορεπόρτερ, είμαι πολεμικός ανταποκριτής. Όταν με τα χρόνια που δουλεύεις και αγωνίζεσαι αποκτήσεις και την κατάλληλη εμπειρία, κουράζεσαι και ιδρώνεις για αυτήν, τότε καταλαβαίνεις αν πραγματικά αυτό που κάνεις έχει αξία φωτογραφική.
Το να βγάζεις μια καλή φωτογραφία τη μέρα δεν λέει τίποτα. Εγώ λέω ότι ωραίες φωτογραφίες μπορούν να βγάλουν όλοι, ενδιαφέρουσες φωτογραφίες δεν βγάζουν πολλοί. Τον φωτογράφο τον δημιουργεί η στάση ζωή τους και αυτά που κάνει και δεν είναι απλά κάποιος που υπάρχει με μια κάμερα στο χέρι. Αν κάποιοι το βλέπουν έτσι , ότι ένα φωτογράφος είναι κάποιος που του αρέσει να κάνει τον τουρίστα δεν καταλαβαίνει ότι η κάμερα του είναι το μέσο για να επικοινωνήσει αυτά που τον προβληματίζουν. Με την φωτογραφία μπαίνεις μέσα στο θέμα, βιώνεις συναισθήματα. Εμένα πραγματικά με έχει ολοκληρώσει σαν άνθρωπο η φωτογραφία. Ενώ είμαι μόνο εικοσιτριών χρονών, νιώθω πραγματικά γεμάτος από αυτό. Βίωσα πράγματα που αν δεν ασχολούμουν με την φωτογραφία μπορεί να μην τα βίωνα.
Επειδή αναφέρθηκες στην ιδιότητα του πολεμικού ανταποκριτή, θα σκεφτόσουν να πήγαινες σε κάποια εμπόλεμη ζώνη να φωτογραφίσεις;
Όταν ήμουν μικρός και με ρώταγαν τι θέλω να γίνω στη ζωή απάνταγα όλο χαρά: «Πολεμικός ανταποκριτής». Και μου έλεγαν οι άλλοι: « Θέλεις να γίνονται πόλεμοι;». Θέλω να πάω να καλύψω έναν πόλεμο αλλά δεν χρειάζεται να γίνονται πόλεμοι. Αν θα το έκανα, θα το έκανα για να ευαισθητοποιήσω τον κόσμο για να αλλάξει κάτι. Πρέπει να αντιστρέφουμε το χάος μέσα από τη δουλειά μας. Και τελικά αυτό έκαναν και οι φωτορεπόρτερ μέσα από το προσφυγικό, βοήθησαν να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι άνθρωποι, να περάσουν ένα μήνυμα.
Αυτό που σε κινητοποιεί δηλαδή στο τέλος της ημέρας για να φωτογραφίζεις δηλαδή είναι η αποστολή ενός πολύτιμου μηνύματος στους αποδέκτες των φωτογραφιών σου;
Όταν ασχολούμαι με ένα θέμα ασχολούμαι πρώτα από όλα για τον εαυτό μου, για τον δικό μου προβληματισμό, για την δική μου πορεία και μετά φυσικά μπαίνω στη διαδικασία αν σκεφτώ εάν αυτό που κάνω θα βοηθήσει και όσους περιλαμβάνει αυτό το θέμα. Έτσι επιλέγω και τα θέματά μου.
Η φωτογραφία είναι ένα επάγγελμα με το οποίο μπορεί κάποιος σήμερα να βιοποριστεί; Η φωτογραφία περνάει σαν επάγγελμα μια κρίση σήμερα έτσι;
Ναι, ναι…Φυσικά περνάει μια κρίση, στην Ελλάδα δεν νομίζω ότι μπορεί ένας άνθρωπος να ζήσει από τη φωτογραφία. Πρέπει συνέχεια να τρέχει και να εργάζεται πάνω σε θέματα. Εμείς οι φωτορεπόρτερ δεν κάνουμε μόνο τα ρεπορτάζ για να ζήσουμε αλλά και άλλα πράγματα. Τα δύο τελευταία χρόνια αυτό που πραγματικά μας ζητάνε είναι βίντεο. Στο βίντεο κρύβεται το μέλλον της εικόνας. Εμείς οι νέοι φωτορεπόρτερ προσπαθούμε να μάθουμε και βίντεο.
Πως μας βλέπεις εδώ στην Ελλάδα; Δίνουμε στο φωτορεπορτάζ τη σωστή έμφαση που πρέπει;
Κοιτάξτε, υπάρχουν πάρα πολλοί καλοί φωτορεπόρτερ στην Ελλάδα. Το πρόβλημα δεν είναι οι φωτογράφοι στην Ελλάδα αλλά τα μέσα ενημέρωσης. Εκεί λείπει και το κομμάτι της παιδείας και της εκπαίδευσης στον τομέα της φωτογραφίας. Τα μέσα, οι διάφορες ιστοσελίδες ας πούμε, δεν επιλέγουν τις σωστές φωτογραφίες, δεν ζητάνε πολλές φορές φωτογραφίες που ταιριάζουν στα κείμενα. Έτσι πολλές φορές η καλή φωτογραφία μπορεί να χάνεται μέσα από τους δημοσιογράφους. Στην Ελλάδα δεν τους ενδιαφέρει η καλή εικόνα αλλά θέλουν να έχουν το θέμα!
Υπάρχουν όμως πολλοί καλοί Έλληνες φωτογράφοι. Στο κομμάτι της παιδείας στη φωτογραφία, στην Ελλάδα, ακόμα θέλουμε δουλειά. Υπάρχουν σχολές φωτογραφίας, ελάχιστες στην Αθήνα, όμως δεν υπάρχει σχολή για τον τομέα του φωτορεπορτάζ. Σε άλλες χώρες, όπως στην Ιταλία, στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αμερική υπάρχουν σχολές που εξειδικεύονται επάνω σε αυτό. Εδώ ο φωτορεπόρτερ πρέπει να μάθει μόνος του διαβάζοντας, μιλώντας με άλλους φωτορεπόρτερ ή και βλέποντας βίντεο. Βοηθάει το να δουλεύει προσωπικά με τον εαυτό του για να μάθει πως δουλεύει ένα φωτορεπόρτερ.
Σε κάποιον που μένει στην Ελλάδα, εσύ τι θα συνιστούσες. Ποια θα ήταν πιο συγκεκριμένα η διαδικασία εκμάθησης για έναν αυτοδίδακτο φωτορεπόρτερ.
Εγώ όταν ήμουν 16 χρονών και πήρα την πρώτη μου κάμερα, πήγα σε μία διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Εγώ αυτό που προτείνω σε αυτούς που προσπαθούν να καταπιαστούν με το φωτορεπορτάζ είναι το να πηγαίνουν στο θέμα. Θέλεις να φωτογραφίσεις ένα θέμα; Πήγαινε να το βρεις. Πρέπει να έχεις θάρρος, να έχεις υπομονή, να έχεις πολλή δύναμη να θέλεις να ασχοληθείς με αυτό που θέλεις να φωτογραφίσεις. Όχι απλά να πηγαίνεις για βόλτα. Να μπεις μέσα στον κίνδυνο.
Σε έχουν καλέσει να κάνεις διάφορες ομιλίες. Πως νιώθεις όταν σου γίνονται τέτοιες προσκλήσεις.
Στις ομιλίες μου συνήθως νομίζουν ότι είμαι καμιά τριανταριά χρονών. Όταν ακούν την ηλικία μου παθαίνουν ένα σοκ.
Λόγω της ωριμότητας που κατέχεις και την αντιμετώπιση του αντικειμένου της φωτογραφίας.
Ναι, λόγω της ωριμότητας και φωτογραφικά όμως. Δεν περιμένουν από έναν εικοσιτριάχρονο τέτοιες εικόνες. Αυτό ήρθε μέσα από τη τριβή. Ξεκίνησα από πολύ μικρή ηλικία να φωτογραφίζω ανθρώπους. Αυτό, και η συναναστροφή μου με άλλους καλούς φωτογράφους, με βοήθησε πάρα πολύ να μάθω τι θα πει καλή φωτογραφία. Αυτό που έχω προσέξει από μαθητές που σπουδάζουν σε σχολές ή από ανθρώπους που θέλουν να ασχοληθούν με το φωτορεπορτάζ, φοβούνται πάρα πολύ να φωτογραφίσουν τους ανθρώπους. Υπάρχει ένα κοινωνικό πρόβλημα σχετικά με αυτό το θέμα. Ενώ όλοι φωτογραφίζουν σχεδόν όλοι φοβούνται να φωτογραφίζουν ανθρώπους.
Δεν είναι πάντα εύκολο όμως να προσεγγίσεις κάποιον και να ξέρεις αν πραγματικά θέλει να φωτογραφηθεί.
Το να φωτογραφίζεις ανθρώπους θέλει θάρρος. Αυτό που πραγματικά φοβάσαι είναι η απόρριψη. Δεν πρέπει να φοβάσαι την απόρριψη. Όταν είσαι σε έναν δημόσιο χώρο κάποιοι θα θέλουν και κάποιοι δεν θα θέλουν. Κάποιοι μπορεί καν να μην δώσουν σημασία ενώ κάποιοι μπορεί να ασχοληθούν. Δεν πρέπει να μπαίνεις σε αυτή τη διαδικασία και να βάζεις όλα αυτά στο μυαλό σου. Πρέπει να φωτογραφίζεις και αν σου πει όχι τότε εντάξει. Θέλει και εκεί τον τρόπο του ίσως του αλλάξεις τη γνώμη του εάν του εξηγήσεις τα κίνητρά σου.
Έχει σημασία το πώς μιλάμε στους ανθρώπους όταν αισθάνονται ότι εμείς τους κάνουμε κακό. Θέλει θάρρος και πρέπει να μπαίνεις στη διαδικασία να φωτογραφίζεις ανθρώπους. Και φυσικά υπάρχουν στιγμές που άνθρωποι θέλουν φωτογραφία. Σε μια διαδήλωση δύσκολα θα σου πει κάποιος όχι ή σε μία γιορτή, σε ένα φεστιβάλ που όλοι θέλουν να χορέψουν, να γελάσουν. Στην Ελλάδα γίνονται πολλά φεστιβάλ. Κανείς δεν θα σου πει όχι νομίζω. Θέλει να εκπαιδεύσεις και λίγο τονε αυτό σου. Εγώ εκπαιδεύω τον εαυτό μου με τους φίλους μου. Αφού είχε φτάσει σε ένα σημείο να μην με καλούν πια για καφέ με τις τόσες φωτογραφίες.
Θα σκεφτόσουν να πειραματιστείς και να καταπιαστείς με κάποιο άλλο είδος φωτογραφίας; Ας πούμε, φωτογραφία τοπίου, studio, conseptual κλπ.
Όχι, όχι. Αυτό εγώ θέλω να κάνω μέχρι να κλείσω τα μάτια μου είναι να ασχολούμαι με τα ανθρώπινα δικαιώματα, να δείχνω ζωές ανθρώπων και να προβληματίζω τον κόσμο προβάλλοντας καταστάσεις που ταλανίζουν μία κοινωνία.
Για εσένα η φωτογραφία δεν είναι απλά ένα επάγγελμα αλλά τρόπος ζωής.
Φυσικά. Είναι τρόπος ζωής, είναι στάση ζωής για εμένα. Ζω και αναπνέω με αυτό, κοιμάμαι με αυτό. Ακόμα και στα όνειρά μου βλέπω αυτά που θέλω να κάνω στη φωτογραφία. Είναι λίγο περίεργο αλλά έχει μεγάλη αξία να αγαπάς αυτό που κάνεις. Ό,τι και να είναι αυτό.
Πιστεύεις ότι υφίσταται ο όρος street photography; Υπάρχουν φωτογράφοι που δεν τους αρέσει αυτή η κατηγοριοποίηση. Υπάρχει πολύ σαν μόδα και ονομάζουμε πιο παλιούς φωτογράφους ως street photographers όταν οι ίδιοι δεν είχαν ταυτιστεί με έναν τέτοιο όρο.
Πολλές φορές οι άνθρωποι όταν αναφέρονται στον όρο δεν ξέρουν τι θα πει street photography. Η street φωτογραφία εμπλέκεται και στο κομμάτι του φωτορεπορτάζ. Δηλαδή, μας ρωτάνε και εμάς που κάνουμε φωτορεπορτάζ εάν κάνουμε street photography. Η street photography είναι κάτι πολύ εξειδικευμένο. Έχει να κάνει με την αντίληψη στο χώρο, την αντίληψη των ανθρώπων . Υπάρχουν φυσικά φωτογράφοι που ασχολούνται αποκλειστικά με αυτή τη κατηγορία. Συνδέεται άμεσα με την αντίληψη του χώρου μπορώ να πω. Πως ο φωτογράφος αντιλαμβάνεται το χώρο.
Ποιες είναι οι βασικές διαφορές της street photography με το φωτορεπορταζ. Είναι πολύ λεπτή η γραμμή που χωρίζει αυτά τα δύο είδη;
Ο φωτορεπόρτερ δίνει σημασία στα συναισθήματα και στις καταστάσεις, στη δύναμη του θέματος. Ο φωτογράφος του δρόμου δίνει στη σύνθεση και όχι στο συναίσθημα. Τον ενδιαφέρει η σύνθεση μίας εικόνας με βάση το χώρο.
Ποιο ήταν το πρώτο σου σοβαρό project;
Όταν ξεκίνησα το πρώτο μου project ήμουν περίπου δεκαέξι χρονών. Δημοσιεύθηκε στο Greca, ένα περιοδικό που έβγαινε τότε στα περίπτερα. Είχε κλείσει αλλά άνοιξε ξανά πρόσφατα. Είχα χαρεί πάρα πολύ και δεν περίμενα το αποτέλεσμα να έβγαινε τόσο ενδιαφέρον όσο βγήκε. Θυμάμαι ότι είχα να πάω δύο χρόνια στην Αλβανία και εκείνη τη περίοδο ασχολούμουν με τη φωτογραφία και πιο έντονα. Έτσι, πήγα στην Αλβανία με σκοπό να φωτογραφίσω την οικογένειά μου: τον παππού μου, τη γιαγιά μου, τη θεία μου, τον θείο μου, τα ξαδέρφια μου και πως ζουν αυτοί οι άνθρωποι. Με ενδιέφερ να δω πως εργάζονται και ποιες είναι οι συνθήκες ζωής τους γενικότερα.
Για εμένα είχε πολύ ενδιαφέρον γιατί θα έδινα χρόνο σε αυτούς και εκείνοι σε εμένα. Έτσι έφτιαξα το “My Albania” και όταν κλείσει ο κύκλος της οικογένειας μέσα από τον παππού μου θα το κάνω βιβλίο, το πρώτο μου βιβλίο. Η φωτογραφία είναι πολύ όμορφο πράγμα όταν χρησιμοποιείται για να μάθεις τον εαυτό σου μέσα από αυτήν. Να είναι το μέσο μέσω του οποίου μαθαίνεις πράγματα που δεν ήξερες για εσένα και γενικότερα. Για αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο και για αυτό ξεκίνησα αυτό το project.
Εσύ σαν φωτογράφος τραβάς και ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες. Προτιμάς κάτι περισσότερο από τα δύο;
Υπάρχουν φωτογράφοι που λένε ότι θέλουν να κάνουν μόνο ασπρόμαυρο ή και το αντίθετο. Στη δική μου περίπτωση, πολλές φορές, υπάρχουν θέματα που ταιριάζει πιο πολύ το ασπρόμαυρο. Αυτό είναι επιλογή του φωτογράφου και έχει να κάνει με την αισθητική. Υπάρχουν θέματα που όταν τα φωτογραφίζω το μυαλό μου τα σκέφτεται ασπρόμαυρα. Υπάρχουν άλλες στιγμές που το σκέφτομαι εξαρχής έγχρωμο. Δεν έχει να κάνει. Είναι ένα παιχνίδι που συμβαίνει μέσα στο μυαλό σου. Πολλά Project που έχω κάνει έχουν γίνει ασπρόμαυρα, γιατί είναι ο τρόπο που τα προσεγγίζω, ο τρόπος που προσεγγίζω το φως. Το φως έχει μεγάλη σημασία όταν φωτογραφίζεις ασπρόμαυρο.
Χρειάζεται άλλη ματιά για το ασπρόμαυρο και άλλη για το έγχρωμο.
Σίγουρα πρέπει να φαντάζεσαι τη φωτογραφία συ από πριν ασπρόμαυρη ή έγχρωμη. Για να φωτογραφίσεις ασπρόμαυρο, πρέπει να έχεις μία λογική επάνω στη σύνθεση, στα χρώματα. Πολλοί λένε ότι αυτοί που δεν είναι καλοί στο χρώμα γυρίζουν στο ασπρόμαυρο τις φωτογραφίες τους. Δεν ισχύει αυτό. Ισχύει μέχρι ένα βαθμό καθώς το χρώμα είναι πιο δύσκολο από το ασπρόμαυρο. Όταν φωτογραφίζει έγχρωμο πρέπει να συνδέσεις σωστά τις χρωματικές συνθέσεις. Όταν ήμουν μικρός, όταν ένα θέμα δεν ήταν καλό σε έγχρωμο το γύρναγα σε ασπρόμαυρο. Το ασπρόμαυρο έχει πολλές φορές την ιδιότητα να κάνει το θέμα σου πιο ενδιαφέρον. Του δίνει πιο πολύ αισθητική.
Πολύς κόσμος, όμως, απλά κάνει ασπρόμαυρες τις φωτογραφίες τους γιατί θεωρούν ότι ανεβαίνουν αισθητικά και μόνο για αυτό. Θεωρούν ότι είναι πιο «κουλτουριάρες».
Εάν είναι ασπρόμαυρες επειδή ο φωτογράφος τις φαντάστηκε εξαρχής ασπρόμαυρες τότε δεν έχω πρόβλημα. Εάν το κάνεις γιατί η έγχρωμη σου εικόνα ήταν χάλια από θέμα χρώματος, δεν ξέρω. Κάποια μέσα για να μην χάσουν το θέμα τους γυρνάνε τις φωτογραφίες του σε ασπρόμαυρες για να μην χάσουν το θέμα, σε περίπτωση που οι έγχρωμες δεν ήταν καλές. Είναι πολύ προσωπικό όλο αυτό και διαφέρει ανάλογα με τον φωτογράφο.
Κάποιοι επιλέγουν να φωτογραφίσουν ένα ευαίσθητο θέμα, να το κάνουν ασπρόμαυρο και να πατήσουν ένα έντονο contrast ώστε να βγάλουν μία «συγκινητική» φωτογραφία που θα αγγίξει τον κόσμο. Έχει γίνει όμως μόδα και ίσως έχει χαθεί το αληθινό νόημα της ευαισθητοποίησης μέσα από αυτή τη πρακτική. Τι πιστεύεις για αυτό;
Εάν η φωτογραφία δεν αγγίζει τη καρδιά και το μυαλό μου δεν είναι φωτογραφία. Είναι απλά μία ωραία εικόνα. Μία ωραία εικόνα την βγάζουν πάρα πολλοί άνθρωποι. Το να βγάλεις φωτογραφία έναν άστεγο ή ένα πρόσφυγα, με σκοπό να τρομοκρατήσεις τον κόσμο και να του πεις: «και εσύ φταις για αυτό», ούτε αυτό είναι ηθικό από έναν φωτογράφο. Πρέπει να υπάρχει ηθική στη φωτογραφία, ειδικά όταν προσεγγίζουμε ευαίσθητα θέματα. Είναι πολύ σημαντικό. Εκεί φαίνεται η προσωπικότητα του φωτογράφου, πως προσεγγίζεις ένα θέμα. Δεν πρέπει, φυσικά να επεμβαίνεις στη ζωή ενός ανθρώπου.
Για παράδειγμα, το 2009, που υπήρχαν πολλοί άστεγοι, πολλοί άνθρωποι που ασχολούνταν με τη φωτογραφία, φωτογράφιζαν άστεγους με πολύ χυδαίο τρόπο. Ένα πράγμα που με πειράζει στη φωτογραφία είναι ο χυδαίος τρόπος που μπορεί κάποιος να φωτογραφίσει κάποιον άλλο. Η φωτογραφία που δεν έχει καρδιά και συναίσθημα. Αυτή τη φωτογραφία εγώ την πετάω στα σκουπίδια, δεν έχει καμία αξία. Εάν θέλεις να δείξεις πραγματικά το πρόβλημα ενός άστεγου, προσέγγισέ τον και πες του τίμια ότι θέλεις να απαθανατίσεις τη ζωή του, που πάει το πρωί, τα βράδια, που τρώει, που κοιμάται. Αυτός είναι ο πραγματικός τρόπος να δείξεις ότι νοιάζεσαι για κάποιον. Το να μου βγάλεις μία φωτογραφία με έναν άστεγο δεν μου λέει τίποτα.
Πως αισθάνεσαι όταν βλέπεις ένα έργο σου δημοσιευμένο;
Τώρα πια έχουν δημοσιευθεί πολλές φωτογραφίες μου. Η πιο όμορφη στιγμή είναι όταν μου έρχεται κάποιο προσωπικό μήνυμα από κάποιον άνθρωπο που τον γοήτευσε και τον ενέπνευσε το θέμα. Εκεί είναι που χαίρομαι πάρα πολύ. Με πολλούς ανθρώπους που με γνώρισαν μέσα από δημοσιεύσεις γίναμε και φίλοι. Αυτή είναι από τις πιο όμορφες στιγμές για έναν φωτογράφο.
Πως ήταν οι συνεργασίες σου με τα διάφορα μέσα με τα οποία έχεις δουλέψει.
Έχω συνεργαστεί με πολλά μέσα. Αξιομνημόνευτη ήταν η συνεργασία με το Greca αλλά και με την Lifo. Γενικά, μου γεννιόταν η ανάγκη να κάνω ρεπορτάζ για θέματα που με προβλημάτιζαν και κανένας δεν μου έλεγε όχι σε αυτό. Πάντα τα θέματα που έκανα άγγιζαν την ψυχή και την καρδιά των ανθρώπων. Και με πρακτορεία που έχω δουλέψει γενικά δεν έχω συναντήσει κάποιο πρόβλημα.
Μελλοντικοί στόχοι και όνειρα;
Πάρα πολλοί στόχοι. Αυτό που θέλω να συνεχίσω είναι κάποια project που δουλεύω. Κάποιες συνεργασίες που θέλω να πετύχω. Εμείς οι φωτογράφοι δεν χορταίνουμε με τίποτα. Θέλουμε να γυρνάμε όλο τον κόσμο, να κάνουμε συνέχεια ρεπορτάζ. Δεν το κάνουμε για το κέρδος. Είναι στάση ζωής και μέχρι να πεθάνουμε θα φωτογραφίζουμε. Αν έχω ένα όνειρο, είναι μην σταματήσω ποτέ να φωτογραφίζω, να κάνω αυτό που μου αρέσει και αγαπάω. Αυτό το λέω σε όλους, όχι μόνο σε αυτούς που ασχολούνται με τη φωτογραφία: να μην αφήνουν ποτέ αυτό που αγαπούν. Να παλεύουν για αυτό.
Ευχαριστούμε πολύ τον Άγγελο Μπαράι για την παραχώρηση αυτής της συνέντευξης.
