Ucuz Hesaplamanın Kullanım Alanlarının Keşfi

Starknet’in sağladığı yeni kullanım alanları neler ve geliştiriciler bunu nasıl kullanabilir?

• Yüksek hesaplama maliyetleri, blok zincirlerinin daha geniş çapta benimsenmesini ve kullanım alanlarını sınırlamıştır.
• Starknet, Ethereum’un Katman 2’si olarak ucuz hesaplama sağlar
• Starknet, Mainnet’te faaliyet göstermekte ve milyonlarca işlemi gerçekleştirmiştir
• Doğrulanabilir çıkarımla AI/ML entegrasyonu olasılıkları, zincir üzerinde model toplulukları ve doğrulanabilir eğitim
• Geliştiriciler, Starknet dökümantasyonunu kullanarak Cairo hakkında bilgi edinebilir ve Starknet üzerinde projeler inşa edebilir.

2021'in boğa piyasalarında (veya 2023 Mayıs’taki Pepe sezonunda) herkesin kripto hakkında konuştuğu ve Ethereum’da milyonlarca işlem yaptığı zamanlarda, gaz fiyatları 200 Gwei veya daha yüksek seviyelere ulaşabilirdi. Bu, Ethereum’da birine 10 USDC göndermek istediğinizde, bu işlemin size 50 dolar veya daha fazla mal olacağı anlamına gelmektedir. Çok iyi bir durum sayılmaz.

Blok zinciri teknolojisine olan talep, birçok yeni kullanıcının katılımıyla hızla artmıştır. Ethereum’da (ve diğer zincirlerde) bu gaz fiyatlarındaki artış, monolitik blok zincirlerinin sınırlarını ortaya çıkardı. Kamu hazırdı — fakat teknoloji hazır değildi.

Bu sorunu çözmek için, “layer 2” çözümleri ile modüler tasarıma bir geçiş görüldü. Bu teknolojiler, temel bir blok zinciri üzerine inşa edilmiş ve ölçeklenebilirliği ve maliyet etkinliği artırmıştır. Polynya’nın makalesine göre, “tuzunun hakkını veren tüm blok zincirleri, bir şekilde veya başka bir şekilde, gelecek yıllarda tamamen monolitikten uzaklaşacak (ölçek gerektirmezse, Bitcoin gibi).”

Starknet — bir Validity (sıfır bilgi) rollup — bu Layer 2 çözümleri arasında bir liderdir ve hesaplama maliyetini büyük ölçüde azaltmıştır. Bu makalede, yüksek hesaplama maliyetlerinin blok zinciri nasıl geride bıraktığını inceleyeceğiz ve sonra Starknet’in ucuz hesaplama maliyetleri aracılığıyla şimdi mümkün olan birkaç yeni kullanım alanını ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Ethereum L2'ler

Ethereum’da, genellikle üç çözüm kategorisinde geliştirilen bir dizi L2 bulunmaktadır: Optimistic Rolluplar, Zero-Knowledge Rolluplar, ve “State Channel”lar.

Rollup’ların harika bir yanı, güvenliğini Ethereum L1'den almasıdır (böylece 600 binden fazla doğrulayıcıdan oluşan merkeziyetsiz bir ağı kullanır). Ancak, aynı zamanda Mainnet’teki bir işlemden çok daha hızlı ve ucuz bir uygulama sunarlar. Bu işlemi, hesaplamaları L1 dışında (hesaplamanın daha ucuz olduğu yerde) gerçekleştirerek, ancak periyodik olarak L2 durumunu Mainnet’te (Mainnet’in güvenliğini korumak için) bir paket olarak yayınlayarak (bu nedenle işlemleri “roll up” ederek) başarırlar.

Starknet Nedir?

Starknet, StarkWare tarafından geliştirilen ve hesaplama maliyetini azaltmayı hedefleyen STARKs adı verilen kriptografik sistemleri kullanan bir Validity Rollup’ıdır (genellikle zero-knowledge rollup olarak bilinir).

Günümüzde, Starknet’in Mainnet versiyonu Ethereum’a kıyasla çok daha düşük işlem ücretlerine sahip. 0.13.0 versiyonunda (2023'ün 3. çeyreğinde çıkması bekleniyor), Volition (veya off-chain veri erişilebilirliği) adı verilen özelliğin tanıtılması ile Starknet’in işlem maliyetlerinin daha da düşmesi bekleniyor. Şu anda Starknet’teki işlem ücretlerinin %95'i Ethereum Mainnet’teki işlem maliyetlerinden kaynaklanıyor (%5'i ise hesaplama maliyeti). Dahası, EIP 4844, Layer 1'de uygulandığında, ekip bunu en kısa sürede uyarlamak için güncellemeleri hayata geçirecek. Bu iki güncelleme sonucunda, işlem maliyetlerinin önemli ölçüde düşeceği beklenmektedir.

Yüksek Hesaplama Maliyetlerinin Kısıtlamaları

Token göndermek için aşırı yüksek ücretlerin yanı sıra, yüksek hesaplama maliyetleri ile ilgili diğer sorunlar da vardır. Hâlâ birçok uygulama, bu yüksek hesaplama maliyeti nedeniyle kullanım durumlarında sınırlıdır. Ve blockchain teknolojisi geliştikçe, karmaşık hesaplamalar için talep artacak. Yüksek hesaplama maliyetleri, merkezi olmayan uygulamaların büyüme ve benimsenmesinde sınırlamalar oluşturuyor. Örneğin:

Günlük işlemler. “Kripto para birimi olarak nakit” vaadi henüz gerçekleşmedi (kripto para birimi üzerinde “hayatta kalabileceğiniz” bazı istisnalar hariç). Düzenleyici belirsizlikle birlikte, ana akım günlük benimsemenin olmamasının başlıca nedenlerinden biri pahalı işlemler oldu. Kimse 2 dolarlık bir kahve için 1 dolar işlem ücreti ödemek istemez.

“Oracle”lar. Doğası gereği ve prensipleri nedeniyle, blockchains off-chain gerçek yaşam verilerini alamaz. Hisse senedi fiyatları, hava durumu verileri, spor maçı sonuçları vb. verilere ulaşmak için oracle adı verilen özel uygulamalar kullanılır. Bu oracle, akıllı kontratların alabileceği şekilde periyodik olarak verileri zincir üstü yayınlar. Ancak, işlem maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle, oracle verileri zincir üstüne düzenli olarak yayınlayamaz, genellikle sadece uzun aralıklarla yayınlar. Sonuç olarak, zincir üstü verileri güncel olmaktan çıkar ve bu da akıllı kontratlar tarafından kötü kararlar alınmasına potansiyel olarak neden olabilir. Bu, Web 2 ile eşdeğer ticaret deneyimleri sunabilmek için özellikle önemlidir. Bunun üzerine, pahalı uygulama nedeniyle, her türlü veri toplama veya ek hesaplama uygulanabilir olmaktan çıkar.

Yönetişim. Zincir üstü yönetişim veya zincir üstü oylama, karar alma süreçlerini şeffaf ve merkezi olmayan hale getirmenin etkili bir yoludur. Şimdiye kadar, zincir üstü oylamanın gerçekleşmesi için, seçmenlerin oylarını (X tokeni miktarına veya oy gücü elde etmek için başka bir mekanizmaya dayalı olarak) bir işlem göndererek kullanmaları gerekiyordu. Ancak, yönetimin merkezi olmayan olması için, etkili kararlar hızlı ve sıkça alınmalıdır. Yüksek hesaplama maliyetleri sonucunda, zincir üstü oylama verimsiz bir oylama sistemi haline gelmiştir. Oy vermek çok pahalıdır — bu yüzden insanlar basitçe oy vermez. Sonuç olarak, birçok proje, blockchain’in amacını zayıflatan off-chain (zincir dışı) yönetişim seçeneğini tercih etmiştir.

Oyunlar. Zincir üstü oyunları duyduğumuzda, bir zamanlar viral olan Axie Infinity oyunu akla gelir. Sky Mavis tarafından geliştirilen bu oyunda, Axies adı verilen oyun karakterleri NFT’ler tarafından temsil ediliyordu. Ancak, oyun mantığı diğer tüm geleneksel oyunlara benzer şekilde — merkezi bir sunucuda çalışıyordu. Oyunlar, oyuncuların kısa bir süre içinde birçok karar vermesini gerektirir, her biri bir çeşit işlemi temsil eder. Oyuncunun aldığı kararlara bağlı olarak, oyunun gidişatı değişebilir ve bu durum büyük miktarda hesaplama gerektirir. Bu pahalı hesaplama kısıtlaması, CryptoKitties ve Axie Infinity gibi oyunların sadece sınırlı zincir üstü bileşenlere sahip olmasına neden oldu. Ancak, kendilerini “Web3” oyunları olarak pazarlayarak, zirvede birkaç milyar dolarlık piyasa değerine ulaştılar, gerçekte blockchain oyunlarını tam olarak temsil etmemiş olsalar bile.

Ucuz Hesaplama ile Yeni Kullanım Durumlarına Kapı Açılması

Ancak, ucuz hesaplama sağlayabilirsek, yeni bir dizi blockchain kullanım durumunu açarız. Starknet zaten Mainnet’te canlı ve her gün on binlerce işlem gerçekleştiriyor (bugüne kadar 7 milyondan fazla işlem gerçekleştirildi). Daha önce belirtildiği gibi, EIP-4844 entegre edildiğinde, işlem maliyetleri büyük ölçüde düşecek.

Ucuz hesaplamanın Starknet’te etkinleştirdiği bazı kullanım durumlarına bakalım.

Uygun fiyatlı işlemler ve Hesap Soyutlaması (Account Abstraction)

En basit olanı, ucuz işlemlerle günlük kullanımın mümkün olmasıdır. Kahvenizi artık sadece birkaç kuruşa (veya belki bir kuruşun bile bir kısmına) ödeyebilirsiniz. Ayrıca, hesap soyutlaması sayesinde, kripto cüzdanınız geleneksel bir cüzdan gibi işlev görür. Tıpkı çoğu paranızı güvenli bir tasarruf hesabında tutmak gibi, varlıklarınızın çoğunu birden fazla güvenlik katmanına sahip bir cüzdanında saklarsınız (örneğin, büyük transferleri güvendiğiniz bir bireyin imzalaması gerekiyor veya benzersiz bir özel anahtar kullanılıyor).

Uygun fiyatlı zincir üstü hesaplama ile veri beslemelerini dönüştürmek

Uygun fiyatlı zincir üstü hesaplamanın tanıtılmasıyla, oracle’lar bugünkünden çok farklı görünecektir.

Öncelikle, bireysel işlemler çok daha az maliyetli olduğundan, oracle beslemelerinin sık güncellenmesi mümkün hale gelir. Bu, daha doğru veri beslemelerine ve kullanıcıların bu verilere dayalı pazarlar oluşturabileceği daha fazla kullanım durumuna yol açacaktır (karmaşık opsiyon protokolleri, tahmin piyasaları vb.).

Starknet bir rollup olduğundan, rollup’un durumunu güncellemek için periyodik olarak Ethereum mainnet’te bir taahhüt göndermesi gerekmektedir (genellikle taahhütler arasındaki boşluk birkaç dakikadan birkaç saate kadar olabilir). Bu taahhüt, bir kullanıcının bir L2'deki işlem ücretlerini öderken ödediği önemli maliyetlerden biridir. Ancak, rollup’lar sadece en son durumu L1'e taahhüt etmelidir. Aynı depolama yuvasının tek bir blokta birden çok kez üzerine yazılması yüksek depolama maliyetlerine neden olmaz. Oracle durumunda, eğer bazı değişkenler (örneğin, bir varlığın fiyatı) aynı taahhüt süresi içinde sıklıkla güncellenirse, L1'e sadece en son durum taahhüt edilir, bu da hesaplama maliyetlerini büyük ölçüde azaltır.

Son olarak, ucuz hesaplama, off-chain veri işleme ve hesaplama ile yeni kullanım durumları sağlar. Bunun bir örneği, oracle’ların daha karmaşık veri işlemeye dayanan bir protokol kullanmasıdır. Örneğin, bir oracle, belirli bir süre boyunca ortalama bir varlık fiyatını hesaplayabilir veya fiyatların bir çeşit volatilite endeksini oluşturabilir. Bu, bazı finansal ürünler için çok daha doğru ve güvenilir bir fiyat beslemesi sağlar.

Daha karmaşık akıllı kontratlar

Uygun fiyatlı hesaplama, karmaşık akıllı kontratların gelişmesini mümkün kılar. Örneğin, bir DAO, her bir üyenin ağırlıklı bir oyu olduğu, birçok durumda oylama tabanını gerektirecek bir zincir üstü yönetim sistemi oluşturabilir. Yönetim protokollerinin karmaşıklığı, bir DAO’nun yönetimini gerçek bir şirketin yönetimine çok daha yakın hale getirebilir.

Bir başka örnek, bir tokenin bir veri beslemesine göre nasıl yanıt verdiği üzerine kurulu otomatik olarak düzenleyici bir tokendir. Bu, bir fiyat oracle’ı ve karmaşık bir token ekonomisi gerektirir. Bu tür bir token, kendi token ekonomisini kontrol etmek ve belirli bir hedefe (örneğin, sabit bir fiyat) ulaşmayı kolaylaştırmak için uygun bir araç olabilir.

Bütün bunlar, bugünkü Ethereum’da mümkün değildir, çünkü bu hesaplamalar için gerekli olan gaz ücretleri astronomik olurdu. Ancak Starknet, bu karmaşık hesaplamaları yapmayı mümkün kılacak şekilde tasarlanmıştır. Ucuz zincir üstü hesaplama sağlayarak, Starknet, akıllı kontratların gelecekte nasıl görüneceği konusunda öncülük yapmayı hedeflemektedir.

Sonuç olarak, Starknet, ucuz hesaplamanın sağladığı yepyeni kullanım durumlarını keşfederken Ethereum Mainnet’inde devam eden bir süreçtir.

Zincir Üstü Oyun Mantığına Geçiş

Oyun dünyası oldukça büyüktür. En büyük oyun pazarı olan ABD, oyunlardan yılda 54 milyar dolarlık devasa bir gelir elde edilmektedir. Blockchain oyunları son zamanlarda gündemde, ancak daha önce tartışıldığı gibi, bu oyunların çoğu aslında “Web3” oyunları olmaktan ziyade “Web2.5” kategorisine giriyor.

Oyunların gerçek anlamda bir blockchain oyunu olarak kabul edilmesi için şu şartlar gerekmektedir:

Oyun mantığının tamamen zincir üstü olabilmesi için ucuz işlem yürütme esastır.

Oyunun bir Web3 oyunu olarak kabul edilmesi için, temel bir “litmus testi” yani oyunun geliştiricilerinin aniden ortadan kaybolması durumunda oyunun hayatta kalıp kalamayacağı olabilir. Bu, bir akıllı kontratın zincir üstü yaşamasına çok benzer; akıllı kontratın geliştiricisi hala aktif olup olmadığına bakılmaksızın, oyun devam etmelidir. Temel oyun mekanikleri ve kurallar zincir üstü ise, oyun mantığı üzerine farklı arayüzler inşa edilebilir. Diğer yandan, geliştiriciler, oyun özelindeki tokenlerle inşa etmeye teşvik edilir. Şu anda hiçbir önemli oyun tamamen zincir üstü olarak inşa edilmiş olmasa da, Starknet’teki birçok proje, Realms ve Influence dahil olmak üzere doğru yönde ilerlemektedir.

Ekosistem geliştiricilerinden Dojo, Starknet ekosistemi için bir ECS (Entity-Component-System) çerçevesi sunmayı hedefleyen açık kaynaklı bir projedir. Bir ECS çerçevesi, oyunları modüler bir şekilde inşa etmek için kullanılan temel bir tasarım modelidir. Örneğin, Mario Kart oyununda, Mario ve arabası varlıklar olurken, arabaların konumu ve hızı bileşenler olur ve araba çarpışmaları için mantık bir sistem olarak uygulanır. Oyun geliştiricisi daha sonra bu bileşenleri oyunu inşa etmek için kullanır. Ekosistem büyüdükçe ve daha fazla oyun geliştiricisi Starknet’te oyun inşa etmeye katıldıkça bu tür projelere ihtiyaç duyulmaktadır.

Şeffaf AI (Yapay Zeka) Uygulamaları

Son dönemdeki yapay zeka heyecanıyla, AI’nın yakında dijital varlığımıza entegre edileceği görünüyor. AI modellerinin zincir üstü olarak konumlandırılacağı kesin değilken, bunun faydalı olabileceği birkaç sebep var. Ve bu kullanım durumları için ucuz hesaplama bir zorunluluktur.

Doğrulanabilir çıkarım, modellerin merkezi sunucularda önceden eğitilmesi anlamına gelir. Ancak eğitim tamamlandıktan sonra, model ağırlıkları zincir üstü olarak yayınlanabilir. Bu yapıldıktan sonra, girişler modeli zincir üstü olarak geçirebilir ve çıktılar, modelin belirli bir çıktıyı ürettiğine dair kullanıcının kanıtıyla şeffaflığını korur.

Zincir üstü model toplulukları, hesaplama, modellerin çıktıları zincir üstü oluşturacak kadar ucuzsa mümkün olabilir. Birden çok modelden gelen çıktılar daha sonra, ML uygulamalarında yaygın olarak kullanılan bir “ensemble” modeli oluşturmak üzere toplanabilir.

Doğrulanabilir eğitim, modellerin zincir üstü eğitilebileceği, dış önyargıları tanıtmadan iyi niyetli eğitim için doğrulanabilir kanıtların korunduğu anlamına gelir. Bu, yukarıdaki uygulamanın en hesaplama yoğun olanı olabilir ve ayrıca en kısa sürede canlı getirilmesi muhtemel olanıdır. Bu günlerde, büyük AI/ML modelleri, devasa kaynaklara sahip GPU’lar üzerinde günler (veya yıllar) boyunca eğitilir. Bunun üzerine, eğitim sırasında yapılan hesaplamalar için S[N/T]ARK kanıtlarının oluşturulması şu anda bir yük olacaktır. Ayrıca, Cairo özellikle CPU’lar üzerinde çalışır (ki bu, GPU’lardan çok daha yavaştır).

Kaynak: https://www.moduluslabs.xyz

Giza ve Modulus Labs (ML olarak da kısaltılır), ZK kanıtlarını kullanarak AI’yı zincir üstü getirmek için çalışan önde gelen araştırma ekiplerinden bazılarıdır.

Starknet’in Geleceği Nedir?

Yakın gelecekte, Starknet’in yol haritası, performans ve daha iyi bir kullanıcı deneyimine odaklanıyor. 2023'ün 3. çeyreğine kadar artan verimlilik, azalan gecikme süreleri ve daha düşük işlem ücretleri beklenmektedir. Geliştirme planlarına ilişkin daha fazla detay için burada verilen yol haritasına başvurabilirsiniz.

Cairo, STARK kanıtlaması için özellikle tasarlanmıştır, bu da onu cebirsel kanıt sistemlerinin avantajlarından yararlanmak ve etkili hesaplama ve doğrulama süreçlerini sağlamak için optimal hale getirir.

Starknet, güvenliği veya merkeziyetsizliği feda etmeden, patlayıcı büyümeyi barındırabilecek şekilde tasarlanmıştır.

Sonuç

“Modüler blockchain” alanındaki yoğun araştırmalarla, “bir milyar kullanıcıyı getirme” hedefi gittikçe daha yakınlaşıyor ve Starknet ile ucuz hesaplama burada ve sadece daha da ucuzluyor.

Gelişen Starknet dökümantasyonu, Cairo yolculuğuna çıkan geliştiriciler için mükemmel bir başlangıç noktası sunuyor; 0'dan 2'ye kadar olan bölümler çeşitli konulara bir giriş sağlıyor.

Yazının orijinal metnine aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

https://starkware.medium.com/exploring-the-use-cases-of-cheap-computation-1ab6254e7895