Hayat Teorisi

Gözlerimizi açıp güne başladığımız andan tekrar uyuduğumuz ana kadar birçok karar veririz. Peki, bir karar verirken belirsizlikle karşılaştığımızda, bize birey olarak en çok faydayı sağlayacak olanı seçmek her zaman en doğru olan mıdır? Buna net olarak hayır cevabını verebiliriz. Dahası bu cevabı ekonomi, psikoloji, biyoloji, teknoloji, politika hatta savaşlara kadar çeşitli konularda oyun teorisi ile modelleyebiliriz.

Oyun teorisinin somut bir örneği sürekli gündemimizde olan seçim konusunda karşımıza çıkar. Oy verirken kimi istediğimizden çok kimi istemediğimiz baskınsa diğer insanların kararlarını baz alarak oy veririz. Favori adayımız olsa dahi istemediğimiz kişiye karşı en güçlü adayı desteklemek bize daha mantıklı gelir.

Oyun teorisi, öncesinde bazı gelişmeler olsa da, John von Neumann ve Oskar Morgenstern tarafından 1944 yılında yazılmış olan “Theory of Games and Economic Behavior” adlı kitapla ortaya çıkmıştır. Daha sonra ise çeşitli alanlarda kullanılmış ve ekonomi alanında 8 oyun kuramcısı Nobel ödülü almıştır. Biyolojide ise John Maynard Smith Crafoord Ödülüne sahip olmuştur (Roger B. Myerson, Oyun Teorisi: Çatışma Analizi).

Modern ekonominin kurucusu olarak bilinen Adam Smith’e göre rekabet durumunda en iyi sonucu elde etmek istiyorsak gruptaki herkes kendisi için en iyi olanı yapmalı ve bu durumun gerçekleşmesi ortak çıkarlara hizmet etmelidir. Bu teorinin doğru olduğu vakalar olsa da bize en verimli senaryoları verecek olan durum oyun teorisinin bir parçası olan Nash dengesidir. Nash dengesi ünlü matematikçi John Nash’in hayatını ele alan “A Beautiful Mind” filmi ile popülerleşmiştir. Nash dengesi, hayatımızın her anında bir şekilde karşımıza çıkma potansiyeline sahiptir. Bir karar verirken yalnız kendimiz için değil, her iki taraf için de en doğru olanı karşımızdaki kişinin de seçimini göz önüne alarak seçmeliyiz. Bu duruma verebileceğimiz en iyi örneklerden birisi mahkum ikilemidir (Prisoner’s Dilemma).

Bu ikilemde iki zanlı bir soruşturma kapsamında gözaltına alınmıştır. Polis yeterli kanıta sahip olmadığından iki zanlıyı birbirlerinden haberleri olmadan sorgulamaya başlamıştır. Eğer bir taraf itiraf eder, diğer taraf reddederse itiraf eden polisle anlaşma sağladığı için serbest kalacak ve reddeden ise 10 yıl ceza alacaktır. Eğer ikisi de reddederse birer yıl, ikisi de kabul ederse beşer yıl ceza alacaklardır. Bu durumda birbirinin cevabından haberi olmayan zanlıların vermesi gereken cevap nedir? Eğer ikisi de reddederse 1 yıl cezanın ardından serbest kalacaklar ve bu onlar için en uygun senaryo olacaktır. Ancak iki zanlı arasında bir iletişim olmadığından karşı tarafın da cevabını hesaplayarak cevap vermeleri gerekmektedir. A zanlısının reddettiği senaryoda 1 yıl veya 10 yıl ceza alması söz konusuyken kabul ettiği senaryoda 0 veya 5 yıl alacaktır. Bu yüzden kabul etmek en mantıklı seçenek olacaktır iki taraf için de en iyisi olmamasına rağmen.

İki rakibin de sadece kendi çıkarları peşinde koşması, iş birliği yapmalarından daha verimsizdir. Bu da aslında bir pazardaki dev rakiplerin neden iş birliği yapmak zorunda olduğunu gösterir. Örneğin alkolsüz içecek sektöründeki en büyük iki şirket olan Coca-Cola ve PepsiCo’yu ele alalım. Eğer birisi fiyatını düşürür, diğeri sabit tutarsa fiyatını düşüren daha kârlı çıkar. Bu yüzden diğeri de fiyatını düşürmek zorundadır. Bu durum pazardaki toplam kârı azaltacağından şirketlerin birlikte hareket etmeleri gerekir. Ya da birisi satışlarını arttırmak adına reklam bütçesini arttırırsa diğerinin de arttırması gerekir. Bu da iki taraf için gereksiz gider olur. İki taraf da birbirini takip etmeli ve birbiriyle anlaşma içerisinde kârı bölüşmelidir. Bu bağlamda farklı sektörlerdeki firmalar her ne kadar rakip gibi görünseler de bir bakıma sıkı birer dostturlar. Sürekli birbirlerini takip edip kendilerinden önce diğerinin hamlelerini hesaplarlar.

Bir girişimi kurmak ve büyütmek konusunda da oyun teorisi bize fazlasıyla bilgi verir. Hedeflerimizi gerçekleştirmek için öncelikle rakiplerimizin motivasyon ve hedeflerini anlayıp benimseyecekleri stratejilere göre kendi yol haritamızı oluşturmamız gereklidir. Bir girişim; müşteriler, rakipler, piyasayı düzenleyici kurumlar ve hükümetlerle etkileşime girer. Bu da esasında hamlesini öngörmemiz gereken insan sayısının yüksek olduğunu gösterir. Girişimlerimiz için yapmamız gereken temel şey ise müşteriler söz konusuyken değer yaratmak, rakipler söz konusu olduğunda ise pazarı birlikte büyütmektir. Kâr maksimizasyonunun önerilen yöntemi budur.

Öte yandan günümüzün hızlı tüketim ve rekabet dünyası çevreye fazlasıyla zarar vermektedir. Şirketlerin tamamen kâr odaklı çalışması sürdürülebilirliğe uygun değildir. Bu yüzden atacakları adımlarda çevreyi de düşünmek zorundalardır. Aksi takdirde kısa ve uzun vadede birçok sorunla karşılaşacağız. Bu konuda farkındalık yetersiz olsa da günümüzde önemli gelişmeler mevcut. Sadece Bill Gates’in kurduğu iklim teknolojileri fonunun büyüklüğü bile 1 milyar dolar ve bu alandaki fonların sayısı her geçen gün artıyor. Wall Street’de de “Less carbon, more cash” daha az karbon daha fazla yatırım bakış açısının hakim olduğunu söyleyebiliriz. (Webrazzi, Girişim i̇ş birlikleri İle Değer yaratmak — Nash Dengesi 2022).

Sonuç olarak oyun teorisinin hayatın kendisi olduğunu söylemek yanlış olmaz. Oyun teorisi günlük hayatta çalışabileceğimiz çeşitli departmanlarda karar verirken kullanılabilecek yegane yöntemdir. Hatta geçmişi okurken ve geleceğe hazırlanırken de çok önemli bir dayanak noktasıdır. Rakiplerimizi en iyi şekilde analiz edip onların stratejilerini öngörerek yapacağımız hamleler bizi başarıya götürecektir. Tabii onların da bizi izlediğinin farkında olup her zaman bekleneni yapmamak da önemli bir noktadır. Sonuç olarak yaşanabilecek başarısızlıklar acı olsa da rekabet, doğaya karşı olmadığı sürece kuralları her an değişebilen eğlenceli bir oyundur.

Kaynakça

Dyke, J. (2016, April 13). Can game theory help solve the problem of climate change? The Guardian; The Guardian. https://www.theguardian.com/science/blog/2016/apr/13/can-game-theory-help-solve-the-problem-of-climate-change

Girişim İş Birlikleri ile Değer Yaratmak — Nash Dengesi. (2022, January 16). Webrazzi. https://webrazzi.com/2022/01/16/girisim-is-birlikleri-ile-deger-yaratmak-nash-dengesi/

Making game theory work for managers. (2009). McKinsey & Company. https://www.mckinsey.com/business-functions/strategy-and-corporate-finance/our-insights/making-game-theory-work-for-managers

Menon, A. R. (2016, November 16). How Game Theory Can Help In Your Startup’s Growth ! TechStory. https://techstory.in/game-theory-startups/

Oklap, C. (n.d.). Oyun Teorisi ve Girişimcilik | girisimle.com. Retrieved April 30, 2022, from https://girisimle.com/oyun-teorisi-ve-girisimcilik/

Oyun Teorisi — 2: “‘En İyi Cevap’” Konsepti ve Nash Dengesi. (n.d.). Evrim Ağacı. Retrieved April 30, 2022, from https://evrimagaci.org/oyun-teorisi-2-en-iyi-cevap-konsepti-ve-nash-dengesi-446

Picardo, E. (2019). How Game Theory Strategy Improves Decision Making. Investopedia. https://www.investopedia.com/articles/investing/111113/advanced-game-theory-strategies-decisionmaking.asp

Rana, K. (2018, December 16). Startups & Game Theory: What You Need To Know! Feedough. https://www.feedough.com/startups-game-theory-what-you-need-to-know/

Strategies for Startups Inspired by Game Theory. (n.d.). Www.netguru.com. Retrieved April 30, 2022, from https://www.netguru.com/blog/strategies-for-startups-inspired-by-game-theory

Tutuklu İkilemi Üzerinden Nash Dengesi’ne Kısa Bir Bakış. (n.d.). Evrim Ağacı. Retrieved April 30, 2022, from https://evrimagaci.org/tutuklu-ikilemi-uzerinden-nash-dengesine-kisa-bir-bakis-4179