Çözüm Geri Dönüşüm Mü?

Published in

Türkçe Yayın

4 min readAug 2, 2021

İnsanların teknolojik ve sosyal gelişmelerine bağlı olarak kullanılmış, daha fazla kullanılmak istemeyen ve çevre için tehlike oluşturan maddelere atık denir. Atıkları karton, cam, metal, plastik gibi çeşitli kategorilere ayırabiliriz. Ve bu atıkları tekrar kazanmak için fiziksel ve kimyasal işlemlere tabi tutarak geri dönüştürür ve ikinci hammadde denilen ürünü elde ederiz. Bu elde edilen hammadde ilk ürüne göre daha kalitesiz olur. Geri dönüşümde hedeflediğimiz şey kaynakların kullanımının önüne geçmek, enerjiden tasarruf etmek ve atık miktarımızı azaltmaktır diyebiliriz. Geri dönüşümle birlikte çevre kirliliğinin büyük bir miktarda önüne geçebiliriz. Ayrıca sera gazı emisyonunu gözle görülür bir şekilde düşürmemize de yardımcı olur.

Fakat geri dönüşüm tüm sorunlarımızı çözer mi?

Yanıtım çok net, üzülerek söylüyorum ama çözmez. Geri dönüşüm ilk düşünmemiz gereken seçenek değil, aksine en son basamak olmalı. Güncel ekonomik modelimizde, kaynakları çıkarıyor, ürüne çeviriyor ve tüketiyoruz. Tek odaklandığımız nokta daha fazla tüketmek. Ve geri dönüşüm bu tükettiklerimizden sıkılıp, çöpe attığımız anda başlıyor. Yani hammaddenin değerini ne arttırıyor ne de koruyor. Gerçek bir döngüsel ekonomi modeline geçebilmemiz için geri dönüşümü sorunlarımızın çözümü olarak görmeyi bırakmalıyız. Önceliğimiz tabii ki, her zaman en azı tüketmektir. Tekrar kullanmak, tamir etmek ve yeniden üretmek seçeneklerini eledikten sonra geri dönüşümü değerlendirmemiz gerekiyor. Örneğin kulağa ne kadar masum gelse de kağıt bardaklar geri dönüştürülemiyor. Bir kere kullandıktan sonra dünyamıza yeni bir çöp hediye etmiş oluyoruz. Yani, kağıt bardakları geri dönüşüm kutularına atmanızın bir anlamı yok, aksine onları ayıklayan insanlar için ekstra bir iş gücü oluyor. Fakat geri dönüştürülebilir olsaydı bile hepimiz termos kullanarak böyle bir atık oluşumunun önüne en başından geçebiliriz. Ne hammadde kullanılır, ne enerji harcanır ne de su israf edilir ve sıfır atık yaşamaya çok büyük bir adım atmış olursunuz.

İlk adımımız olan ‘Azalt’ seçeneğini hayatımıza adapte ettikten sonra sıra ikinci adıma geliyor; ‘Yeniden Kullan’. Yeniden kullanmak ve geri dönüştürmek bazen karıştırılsa da aslında birbirinden çok farklı iki tanım. Yeniden kullanırken ürünümüzün değerini koruruz, hatta bazı durumlarda arttırıyor olmamız bile oldukça yüksek ihtimal. Yeniden kullan seçeneği, istihdam sağlarken toplum ve çevre de pozitif sosyal etki bırakır, karbon emisyonunu azaltır. Örneğin yırtılan pantolonunuzu yamalayıp kullanmak geri dönüşüme vermekten önce gelmeli. Kot pantolon kiralayan bir start-up olduğunu biliyor muydunuz? Bu girişimde kot pantolonlar size ait değil, belli bir süre için kiralıyorsunuz ve daha sonra başkaları kullanmaya devam ediyor. Ayrıca kullanmaktan başka hiçbir şeyden sorumlu değilsiniz, şirket temizlik, bakım ve onarım gibi tam kapsamlı bir kiralama hizmeti sunuyor ve bu şekilde tüketimin önüne geçiyor. Bu aynı zamanda ‘ters lojistik’ adımını alan bir yöntem.

‘Yeniden üretmek’ bir sonraki adımımız olarak karşımıza çıkıyor. Bu da geri dönüşüm kavramıyla sık sık karıştırılsa da yeniden üreterek eski ürününüze değer kattığınız adımdır bu. Kalite de bir düşüş gerçekleşmesi beklenmez. Döngüsel ekonomiyi benimsemiş, sıfır atık politikasıyla üretim yapan ve bunu destekleyen birçok ülke ve firma İngilizce anlamı ‘remanufacturing’ olan ‘yeniden üretmek’ terimini ‘re’ ekini atarak direkt ‘üretmek’ olarak değerlendirmeye başladı bile.

İşte tüm bu adımları uyguladıktan ve artık daha fazla bir seçenek kalmadığı zaman geri dönüşümü bir seçenek olarak görmeliyiz. Mevcut lineer ekonomide daha ucuza daha çok üretmeye ve tüketmeye odaklıyız ve bunu bu kadar bencilce yaparken kapımıza dayanan iklim krizini görmezden gelmeye devam edemeyiz. İnsan odaklı üretim ve tasarım yapmayı sonlandırmalı ve doğa dostu teknolojileri desteklemeye başlamalıyız.

Yazımın sonuna gelirken bize pazarlanan başka bir yalana daha değinmek istiyorum. 1900lerden beri plastiklerin %90’ı geri dönüştürülmedi. Geri dönüştürüldüğü iddia edilen plastikler ise aslında geri dönüşümü olan başka bir ürüne ‘aşağı dönüştürüldü’. Örneğin yüksek yoğunluklu plastiklerden halı üretmek gibi. Maalesef geri dönüşüm hiçbir zaman bir çözüm olmadı. Önce bireysel adımlar atmalı ve bunu talep etmeliyiz. Biz daha basit görünen seçeneğe yöneldikçe kimse dünyamızı umursamayacak. Biyoplastik, biyobozunur veya kompost edilebilir tercih etmek de hiçbir zaman bir çözüm olmayacak. Çoğunlukla bize yalanlar pazarlanıyor ve bunları araştırıp, öğrenmek, daha az tüketmek ve bunu yaygınlaştırıp talep oluşturmak bizim elimizde.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile ilgilenmeye başladıktan sonra artık hiçbir şeyi atık olarak göremiyorum. Örneğin bir süre sonra evde bir yemek yaparken çöpe giden domates kabuklarına üzülmeye başlıyorsunuz çünkü onların atık olmadığını, aslında çok zengin olduğunu fark ediyorsunuz.

Siz de küçük adımlar atarak büyük etkiler bırakabilirsiniz. Artık bunları çok sık duysak da tekrarlamak da fayda var, çünkü etkisi oldukça büyük. Tek kullanımlık pipetleri tercih etmeyin, termosunuzu, mataranızı ve bez çantanızı yanınızdan ayırmayın. Deterjan, şampuan kutusu gibi plastik atıkları geri dönüşüm kutularına atın. Yeni saksılar almak yerine evinizdeki ürünü değerlendirin. ‘İleri dönüşüm’ üzerine internette o kadar çok yaratıcı seçenek var ki, ihtiyacınız olan birçok şeyi evde atıklarınızdan yapabilirsiniz. Benim bir laptop yükselticiye ihtiyacım vardı ve bunu evdeki karton atıklarından yaptım. Bu şekilde üretim, lojistik, ambalaj gibi adımların çevreye zararlarına katkıda bulunmadım ve mevcut bir atığı değerlendirerek işime yarayan, daha değerli bir ürün ortaya çıkardım. Başka bir dünya yok, zaten var olan dünyamız çok güzel. Dünyamızın değerini bilip, korumalıyız ve onunla birlikte zenginleşmeliyiz.

Atıksız bir hayat ile ilgili olarak, Plastiksiz Temmuz yazımı linke tıklayarak okuyabilirsiniz.