Afyon Savaşları Nedir? I ve II. Afyon Savaşı

Afyon Savaşları, 1839–1842 ve 1956–1960 yılları arasında İngiltere ile Çin arasında meydana gelen iki savaşa verilen isim. 1830'lu yılların sonlarında Sanayi Devrimini tamamlayan İngiltere yeni pazarlar ve ham maddeler bulmak umuduyla Uzak Doğu’ya kadar geliyor ve emperyalizm(sömürgecilik) hareketini başlatıyor. Doğu’da birçok ülkeye yaptığı gibi Çin’i de sömürge haline getirmeye çalışan İngiltere, Çin’de kayda değer bir direnişle karşılaşıyor. Böylece Afyon Savaşları başlıyor. Ancak gerek İngiliz ordusunun gelişmiş silahları kullanması gerekse de o dönem Çin’i yöneten Qing Hanedanlığının oldukça güçsüz olması savaşın Çin aleyhine sonuçlanmasına neden oluyor. Her iki savaştan sonra imzalanan anlaşmalarla başta İngiltere olmak üzere Fransa ve Amerika gibi batılı devletler haksız çıkarlar elde ediyor.

Afyon Savaşları Nasıl Başladı? Sebepleri Nelerdir?

Afyon Savaşları ana sebebi yukarıda da belirttiğimiz gibi İngiltere’nin sömürge arayışına dayanıyor. Şimdi bu sömürge arayışı içerisinde olayların nasıl geliştiğine ve Afyon Savaşlarına genel bir bakış gerçekleştirelim.

İngiliz tüccarlar 19. yy. başlarından itibaren Çince 大烟 (Dà yān) adı verilen afyonu Çin’e satmaya başlıyor. Bu madde insanların fiziksel ve zihinsel sağlığını etkilemekle birlikte bağımlılık da yapıyor. Kısa sürede afyon kullanan sayısı artıyor ve ordu dahil birçok Çinli afyonun etkisinde kalarak işlerini yapamaz hale geliyor. Qing Hanedanlığı bakanları bununla mücadele edilmesi gerektiğini dile getiriyor ve Hubei eyaleti valisi Lin Zexu hükümdarın emriyle afyon yasağı uygulamak üzere Guangzhou’ya gönderiliyor. Afyon ticaretini bitirmeye yemin eden Lin Zexu, İngiliz tüccarların afyon stoklarını tespit ediyor, İngiliz Ticaret Odasını kuşatarak orada saklanan afyonları da ele geçiriyor. Kaçmaya çalışan afyon tüccarlarını ise yakalayarak gitmelerine izin vermiyor. Üç gün boyunca toplamda 1,100,000 kilo afyonu imha eden Lin Zexu, afyona karşı yürüttüğü onurlu mücadele sayesinde Çin tarihi içerisinde unutulmaz isimlerden birisi oluyor.

I. Afyon Savaşı

Afyonun imhası İngiliz tüccarlara ve dolayısıyla da İngiliz hükumetine büyük mali kayıplar verdiriyor. Bunun üzerine İngiltere 1840 yılının Haziran ayında Çin’in üzerine 48 gemilik bir donanma gönderiyor ve Afyon Savaşları başlıyor. Kuzeyde Zhejiang Bölgesi’nde bulunan Dinghai’ı alarak Tianjin’e kadar gelen İngiltere, Çin hükumetini korkutuyor ve Çin hükumeti anlaşma yapmak istiyor. İngilizler, Guangdong’tan geri çekilmelerine karşılık Lin Zexu’nün görevden alınmasını talep ediyor ve bu istekleri kabul ediliyor. İngiltere geri çekiliyor ve Lin Zexu görevden alınıyor. Tarihler 1841 yılının Ocak ayını gösterdiğinde İngiltere yine rahat durmuyor ve bu sefer de Hong Kong’a saldırıyor. Güçsüz durumda olan Çin ordusunun yer yer savunmalarını aşan İngiltere, Mayıs ayında Guangzhou’ya kadar geliyor ve burayı ele geçiriyor. Dinghai, Zhejiang, Zhenhai ve Ningbo gibi yerlere de saldırmaya başlayan İngiltere, 1842 yılının haziran ayında Shanghai’da bulunan Wusong kalesini kuşatıyor. Burada ciddi bir direnişle karşılaşan ordu Yangzi Nehri boyunca ilerleyerek Nanjing’e ulaşıyor. Afyon Savaşları karşısında hazırlıksız yakalanan Qing Hanedanlığı barış istemek zorunda kalıyor ve iki ülke arasında “Nanjing Antlaşması” imzalanarak I. Afyon Savaşı sona eriyor. Ancak Afyon Savaşları, II. Afyon Savaşı ile devam ediyor.

Afyon Savaşları Arasında Bir Köylü Ayaklanması: Taiping Ayaklanması

Çin sıkıntılı dönemler geçirdiği Afyon Savaşları arasında bir başka problemle karşı karşıya kalıyor. I. Afyon Savaşı yenilgisinin ardından Çin’de iç karışıklıklar meydana gelmeye başlıyor. 1843 yılında Hong Xiuquan isimli bir genç Hristiyanlığın bazı fikirlerinden etkilenerek “Tanrıya İbadet Örgütü” adı altında bir topluluk kuruyor. 1851 yılına kadar iyice büyüyen örgüt Guiping Bölgesi’ne bağlı Jintian Köyü’nde bir köylü ayaklanması başlatıyor ve Taiping Cennet Krallığının kurulduğunu ilan ediyor. Kısa sürede birçok yeri işgal ederek Nanjing’i ele geçiriyor ve burayı başkent yaparak ismini Tianjing (Cennetin Başkenti) olarak değiştiriyor. Topluluk o kadar hızlı büyüyor ki; Batılı devletlerin gözü korkuyor ve isyanın bastırılması için Afyon Savaşları boyunca adeta kuklaya çevirdiği Qing Hanedanlığına askeri destek gönderiyor. Tam örgüt içerisinde güç mücadeleleri yaşanırken Çin ordusu Tianjing’e saldırıyor ve 1864 yılında Taiping Ayaklanması bastırılmış oluyor.

II. Afyon Savaşı

1856 yılına gelindiğinde İngiltere Çin üzerindeki çıkarlarını arttırmak için Nanjing anlaşmasının revize edilerek yeniden onaylanmasını talep ediyor. Amerika ve Fransa da bu talebi destekleyerek Çin’den çıkarlar elde etmek istiyor. Ancak Çin hükumeti buna yanaşmıyor. 7 Ekim 1856'da Hong Kong limanında Çinli memurlar İngiltere adına kayıtlı “Arrow” gemisinde kaçak afyon ticareti şüphesiyle arama yapıyor ve mürettebat tutuklanıyor. Bu durumu bahane eden İngiltere, Fransa Müttefik Birlikleri ile II. Afyon Savaşını başlatıyor. Sömürgeci devletler 1857'de Kanton’u ve 1858 yılında Tianjin yakınlarında bulunan Dagu kalelerini ele geçiriyor. Bunun üzerine Qing Hanedanlığı barış istiyor ve Tianjin Antlaşması imzalanıyor. 1859'da İngiltere Baihe nehri etrafında bulunan tahkimatın kaldırılmasını talep ediyor ancak Çin hükumeti bunu kabul etmiyor. Bunun üzerine Fransız-İngiliz müttefik kuvvetleri Dagu kalesine saldırıyor ancak sıkı bir direnişle karşılaşınca büyük kayıplar vererek geri çekiliyor. 1860 yılına gelindiğinde ise müttefik ordusu tekrar saldırıyor ve bu sefer Dagu kalesi ve Tianjin’i ele geçiriyor. Bunun üzerine Çin; İngiltere, Rusya ve Fransa ile Pekin Antlaşmasını imzalamak zorunda kalıyor. Böylece Afyon Savaşları Çin için sona eriyor.

Afyon Savaşları Sonuçları

Afyon Savaşları sonunda üç farklı anlaşma imzalanıyor. Haksız olarak yapılan bu anlaşmalar Çin’i zor duruma düşürüyor ve yarı sömürge bir devlet haline getiriyor. Daha sonra gerçekleşecek olan “Batılılaşma Hareketi” için ise temel oluşturuyor.

Nanjing Antlaşması (I. Afyon Savaşı)

• Antlaşma maddelerine göre Çin hükumeti İngiltere’ye 21 milyon gümüş dolar ödemek zorunda kalıyor.
• Hong Kong İngilizlere teslim ediliyor.
• Guangzhou, Xiamen, Fuzhou, Shanghai ve Ningbo limanları ticarete açılıyor.

Tianjin Antlaşması (II. Afyon Savaşı ilk antlaşma)

• İngiltere ve Fransa’ya tazminat ödenmesine hükmediliyor.
• Daha fazla liman ticarete açılıyor.
• Yabancıların Çin’de serbestçe ticaret yapmasına izin veriliyor.
• Pekin’de yabancı elçiliklerin kurulması kararlaştırılıyor.

Pekin Antlaşması (II. Afyon Savaşı ikinci antlaşma)

• Hong Kong yarımadası tekrardan İngilizlere veriliyor. (Günümüzdeki Hong Kong meselesinin kökleri bu anlaşmaya dayanıyor)
• İlk anlaşmada kararlaştırılan tazminatlar artırılıyor.
• Tianjin limanı da serbest ticaret limanları arasına dahil ediliyor.

Özetle Afyon Savaşları feodal Çin’in sonu, modern Çin’in başlangıcı oluyor ve Batılı emperyalist devletler yaptıkları haksız anlaşmalarla Çin’i yarı sömürge haline getiriyor.

“Çin ve Çince’ye dair her şey!” Sloganıyla yola çıktık. Bize destek olmak için cinbilgisi.com ‘u ziyaret edebilir, sosyal medya hesaplarımızı takip edebilirsniz. Mediumda ise alkışlayabilirsiniz.

Instagram | Twitter | Facebook | Pinterest | cinbilgisi.com

Originally published at https://www.cinbilgisi.com on June 15, 2020.