Astronomik (!) Hata

Her insan hata yapar değil mi? Peki her hata affedilebilir mi?

Düşünün ki bir hata yaptınız ve bu hata insanlık tarafından bir doğru olarak kabul edildi. Bu hata sayesinde adınızın bir bilim kanunu olmaya başladığını düşünün. ‘‘Olur, mu öyle şey?’’ der gibisiniz. Olur.😊

Astronomi yüzyıllarca insanlık tarafından hep bir merak konusu olmuş ve binlerce insan ömürlerini adamışlardır. Biz bugün sizlere yaptığı doğrularıyla değil de hatalarıyla ünlenen, astronomi kitaplarında adı geçen 2 kişiden ve yaptıkları "hata"dan bahsedeceğiz.

Titius-Bode Yasası
1766 yılında Prof. Johann Daniel Titius 1772’de ise Johann Elert Bode’nin kitaplarında bahsettikleri bu yasa kayıtlara ikisine de ithafen "Titius-Bode" yasası olmuştur.

Yasa o zamana kadar bilinen güneş sistemindeki gezegenler arasındaki uzaklıkların belirli bir oran içinde olduğunu savunmaktadır. Yasa aslında basit.Her gezegenin kendisinden önceki gezegen ile arasındaki uzaklığının kendisinden sonraki gezegenle olan uzaklığının yarısı olacağını söylüyor. Yani şöyle gerçeğe uyarlamaya kalkarsak Merkür 0 noktası; Venüs ise “3”noktasında olduğunu düşünürsek; Dünya “6”; Mars “12” birim uzakta olur Merkür'den. gerçekten de bu uzaklıklar %3;5 gibi hatalarla doğru çıkıyordu. E o kadar kusur kadı kızında da olur diyerek bu kuram kabul gördü. Adeta insanlık güneş sisteminin bu sırrına şaşırıp kalmışlardı.

Önce Uranüs’ün bulunmasında etkili oldu bu yasa. Bu yasaya göre Satürn’den sonra 192. Noktada da bir gezegen olabilirdi. Ve 1781'de Uranüs keşfedildi. Hemen hesap yapıldı ve o da ne! Bode yasasını az bir hatayla 0,4 AB (astronomik birim) farkla yine haklı çıkarmıştı. Titius-Bode yasası gök bilimcilerin gözünde bir fenomen olma yolunda ilerliyordu. Bu matematiksel güzellik insanları kendine hayran bırakıyordu.

Yıllar geçmiş ve 24. Nokta boş kalmıştı yani Titius-Bodeye göre Mars’la Jüpiter arasında bir gezegen daha olması gerekiyordu. 1 Ocak 1802 de bu meraklar sonlanmıştı. İtalyan astronom Guiseppe Piazzi “Ceres” adını verdiği gezegeni keşfetti. Yapılan hesaplamalar gösterdi ki Ceres de %3-5 gibi bir hatayla Titius-Bode’yi selamlıyor, Ceres’in keşfi ile Titius-Bode altın çağını yaşıyordu.

Çalışmalar devam etti ve yeni keşifler ortaya çıkmaya başladı. Ancak bu keşifler Titius-Bode’yi tam manasıyla desteklemiyordu.1803 yılında keşfedilen Pallas, Ceres ile aynı bölgedeydi. Yani 24 numarada. Ardından 1804 Juno 1807’de de Vesta keşfedildi. Bunlarda Ceres ve Pallas ile aynı bölgedelerdi. İngiliz gök bilimci William Herschel bu bölgedeki gezegenlerin disklerinin gözükmediğini bu yüzden bu cisimlerin gezegen olamayacaklarını söyledi ve bu cisimlere "yıldızımsı" manasında “astroid” adı verildi. Titius-Bodenin 24 numarası “astroid kuşağı’nın” keşfini sağlamıştı.

1846 yılına geldiğimizde Le Verrier Neptün'ü keşfetti. Uranüs’ten sonra gelen bu gezegen Titius-Bodeye uymuyordu hem de %3-5 gibi hata ile değil %36 gibi büyük bir hata ile uymuyordu. Bu oran yaklaşık 1 milyar km idi. Bilim dünyasında Titius-Bodenin kanunluğu bitmiş tabiri caizse havası sönmüştü. Artık ufak kusurları da göze batmaya başlamıştı. Çünkü her ne kadar az da gözükse uzayda 1 AB = 150 milyon km demekti. Ve bu küçük hatalar bile milyonlarca km yapıyordu.
Titius-Bodeye son darbeyi 1930 yılında Plüton’un keşfi vurmuştu. Plüton ise %96 gibi bir hatayla hesaplanmış hata milyarlarca km'lere kadar gelmişti. Plüton Titius-Bodenin sonu oldu.
Ne kadar garip değil mi? İnsanlıktaki mükemmeliyetçilik duygusu dünyada ve uzayda hep bir düzen aramayı düşündürmüş. Bu gibi düşünceler yüzünden Titius-Bode gibi bir "hata yığını" efsaneleşmiştir.
Artık Titius-Bode astronomi kitaplarında bilimin güzel bir anısı olarak kalacaktır.
İnsanlıkta yeni sistemlerde galaksilerde hatta hücrelerimizde dahi bu arayışı sürdürecek; hatalar yapacak ve yapmaya da devam edecektir.

HATA YAPMAKTAN KORKMA AMA AYNI HATAYI İKİ KERE YAPMADIĞINDAN, EMİN OL!

Akio Morita

Yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim. Bir dahaki yazımda buluşmak üzere....👋🚀🌍☄️