Barry Lyndon — Stanley Kubrick’in Sanatsal Mükemmeliyetçiliği

Stanley Kubrick’in yönetmenlik koltuğunda oturduğu Barry Lyndon filmi, sinematografik olarak sinema tarihinin en dikkat çekici yapıtlarından biridir. Bu yazıda üzerine pek çok inceleme yapılmış bu filmin konusundan ziyade, sanat tarihi ile kurduğu ilişkiye yoğunlaşmaya çalışacağım.

Published in

Türkçe Yayın

5 min readMay 11, 2022

Stanley Kubrick’in 1975 yapımı Barry Lyndon filmine sanatsal açısından baktığımızda çok detaylı bir tarihsel araştırmanın yapıldığını görebiliyoruz. Öyle ki; filmin hazırlık aşaması 3 yıl sürmüştür. Sürenin bu denli uzun olmasında tabii ki Kubrick’in mükemmeliyetçi kişiliğinin de etkisinin olduğunu göz ardı edemeyiz. Kubrick, William Makepeace Thackeray’in 1844 yılında yazdığı The Luck Of Barry Lyndon romanını kendi sanatsal bakış açısına ve dönemin özelliklerine göre sinemaya uyarlamış, çekim tekniklerinde bile bu tavrından ödün vermemiştir.

Film 18. yüzyıl Avrupa'sında geçmektedir. Bu dönemde yaşanan Yedi Yıl savaşları (1756–1763) ve yine bu dönemdeki aristokrat kesimin hayatından sahnelerin yer aldığı filmde Kubrick, dönemin atmosferini en iyi şekilde yansıtabilmek adına gerçekçi ve şiirsel sahneler planlamıştır. Bu sahneleri oluştururken dönemin resim sanatından oldukça etkilenmiş ve bu etkiyi izleyiciye taşımak için de müzik seçimlerini titizlikle ele almıştır.

Stanley Kubrick, 18. yüzyıl ressamı William Hogarth’tan fazlasıyla etkilenmiştir. Filmde Hogarth’ın tablolarına çok benzer sahneler karşımıza çıkmaktadır. Birebir sahnelerin yanı sıra Kubrick, Hogarth’ın figürlerini, mekanlarını ve çizim tekniğinden yansımaları da filmin geneline ustalıkla yerleştirmiştir. Özelliklede Hogarth’ın Ahlaksızın İlerlemesi / Yükselmesi (A Rake’s Progress) adlı tablo serisi Barry Lyndon karakterini fazlasıyla anımsatmaktadır.

William Hogart resimlerinde fazla ışığa yer vermeyen bir sanatçıdır. Genellikle merkezden arka plana doğru etkisini kaybeden ama asla kaybolmayan bir ışık kullanmıştır. Yaşadığı dönemde elektrik olmadığı için resimlerdeki karanlığı, gölgeyi ve ışığı bu şekilde kullanması daha gerçekçi bir anlatıma ulaşmasını sağlamıştır. Aynı Hogarth gibi Kubrick de dönemi en iyi şekilde yansıtmak için filmin genelinde hep doğal ışık, güneş ışığı ve mum ışığı kullanmayı tercih etmiştir. Dış mekan çekimlerinde güneş ışığından, iç mekanda çekilen sahnelerde ise mum ışığından yararlanması farklı çekim tekniklerini kullanmasına ve çekim süresinin de uzamasına sebep olmuştur. Mum ışığında gerçekleştirilen iç mekan çekimlerini, Carl Zeiss firmasının özel olarak ürettiği ve NASA tarafından kullanılan f/0,7 diyafram açıklığına sahip dünyanın en hızlı objektifleriyle gerçekleştirmiştir. Yine bu çekimler sırasında da daha doğal bir görünüm elde etmek adına koyu renk mobilyalar kullanılmıştır.

Kubrick, mükemmeliyetçiliğini ve dönemi en iyi şekilde yansıtma isteğini stüdyo kullanmayarak da göstermiştir. Filmin çekimleri İrlanda, İngiltere ve Almanya’da bulunan doğal alanlarda gerçekleştirilmiştir. Bu alanlara dönemin mimari ve coğrafi özelliklerini yansıtacak şekilde düzenlemeler yapılmıştır. Hem dış mekan hem de iç mekan tercihlerinde yine Hogarth’ın tabloları önemli bir yol gösterici olmuştur.

William Hogarth’ın ve tablolarının Stanley Kubrick için bir kaynak olmasının sebebinin sadece işin sanatsal kısmı olduğunu düşünmek doğru olmaz. Hogarth bazı eserlerinde Avrupa soylularının hayata bakış açılarını, günlük yaşantılarını ve ahlak anlayışlarını eleştirel bir üslupla ele almıştır. Kubrick’te Barry Lyndon filminde, Avrupa’da gerçekleşen Yedi Yıl savaşları ve Fransız Devrimi öncesinde Avrupa soylularının hayatlarına ve ahlak anlayışlarına eleştirel bir biçimde yaklaşmaktadır. Hem filmde hem de bu eserlerde görmüş olduğumuz kalabalık yemek sahneleri, kumar sahneleri bize aristokrat kesimin yaşantısını göstermektedir. Bunun sonucunda da aristokrasinin yerini burjuvaziye bıraktığını temsili bir şekilde anlatmaktadır.

Söz konusu dönemde Hogarth gibi ön plana çıkmış elbette pek çok sanatçı vardır. Hogarth’ı bu kadar iyi analiz eden ve onun tablolarını referans alan bir yönetmen, başka sanatçıların da eserlerini incelemiş olmalıdır. Bu sanatçılara örnek olarak Joseph Wright of Derby, Thomas Gainsborough gibi bazı önemli ressamları gösterebiliriz. Dönemin geleneklerini, kıyafetlerini, duruşlarını, coğrafi özelliklerini ve yine ışık kullanımını bu sanatçıların resimlerinde de detaylı bir şekilde görmek mümkün. Bu yüzden kesin bir bilgi olmamakla birlikte Kubrick’in bu sanatçılar ve eserleri hakkında bilgi sahibi olduğunu belki de Barry Lyndon filmi için onlardan da yararlandığını söyleyebiliriz.

Barry Lyndon filminin dönemini en iyi şekilde yansıtmasının nedenleri, gerçekçi bir anlatıma sahip olması ve sadece o döneme ait eserlerin detaylı bir şekilde incelenmesi değildir. Karakterlerin ve sahnelerin filmin içerisine yerleştirilmesi ya da Kubrick’in farklı çekim teknikleriyle birlikte gerçek mekanları kullanmasıyla da bitmiyor. Sanatın pek çok dalının bir araya getirilip harmanlandığı bu filmde, bize o dönemin duygusunu ve sahnedeki detayları yansıtan bir de müzikler var. Bazıları filmin konusunun geçtiği dönemde yaşamış olan, önemli bestecilerin eserlerinin kullanılmış olması hem anlatımın gerçekçiliğini pekiştiriyor hem de bir bütünlük sağlıyor.

Stanley Kubrick, hazırlık aşaması 3 ve çekimleri 1 sene süren Barry Lyndon filmi ile mükemmeliyetçiliğin sınırlarını zorluyor. Bunu sonucunda ise ortaya sinematografik olarak tarihin en başarılı filmlerinden bir tanesi ortaya çıkıyor. Kubrick, varoluşçuluk ve sınıf çatışması üzerinden 18. Yüzyıl toplumunu anlatırken, dönemi en iyi şekilde anlatabilmek adına duyularımıza hitap ediyor. Her biri esinlendiği sanatçıların tabloları gibi olan sahneleri ve o sahneleri tam da olması gereken atmosfere sokan müzikleriyle, izleyenlere 3 saatlik harika bir sanatsal deneyim sunuyor.