Dünya’nın İlk Posta Pulu “The Penny Black”
Günümüzde haberleşme ve iletişim ağı o kadar gelişti ki istediğimiz kişiye ulaşmamız değil dakikalarımızı saniyelerimizi bile almıyor neredeyse. Telefonumuzu elimize alıyor, ulaşmak istediğimiz kişiyi buluyor ve arıyoruz. Teknoloji o kadar hızlı gelişiyor ki telefonlarımıza ek olarak sosyal paylaşım siteleri de iletişim ihtiyacımızı büyük bir ölçüde karşılıyor.
Teknolojinin bu kadar gelişmediği, her cebe telefonun girmediği dönemlerde en önemli haberleşme yöntemlerimizden birisi de mektuptu şüphesiz ki. Halen daha bu haberleşme yöntemi var olmasına rağmen, günümüzün imkânları karşısında pek tercih edilmiyor doğal olarak. Bir dakikada ulaşabildiğimiz arkadaşımıza veya yakınımıza bir haftada ulaşmayı kim ister ki doğrusu, değil mi? Hele bir de aşıksak…
Evet, günümüzde iletişim çok kolay ve görünüyor ki yıllar geçtikçe daha da kolaylaşacak ama biz şimdi geleceğe değil de geçmişteki bir döneme penceremizi hafifçe aralayacağız. Mektuplarda kullanılmış ilk posta pulları olan “The Penny Black” ve “Twopence Blue” ‘yu inceleyecek ve ilk nasıl ortaya çıktıklarına bakacağız.
İletişim ve haberleşme şu an ne kadar kolaysa geçmiş yıllarda da bir o kadar zordu. Bir mektubu gönderme/alma durumlarında, ücret ödeme işlemlerinde ve bunlara benzer birçok vaziyette problemler yaşanabiliyordu. Bu durumu fark eden ve bir şeylerin yapılması gerektiğini düşünen, 3 Aralık 1795 yılında doğan Rowland Hill adındaki bir İngiliz öğretmen bu hususa kafa yorar ve 1835 yılında bu konu üzerine çalışmalarına başlar. Nitekim 1837 yılında yayınlanan “Post Office Reform its Importance and Practicability” (Postane Reformunun Önemi ve Uygulanabilirliği) adlı kitapta birçok görüşünün yanında posta ücretlerinin alıcı tarafından değil de gönderen kişi tarafından ödenmesi gerektiğini savunur. Bu işlemi de posta zarflarının üzerine ücretin ödendiğini gösteren ufak bir kâğıt parçasının yapıştırılmasıyla yapılabileceğini açıklar
İşte tam da bu kısımda posta tarihinin ilk pulu olma özelliğini taşıyan ve pul koleksiyoncularının da en değerli parçalarından biri olarak gösterilen “The Penny Black” karşımıza çıkıyor. 1 Mayıs 1840’ta basılan bu pul 6 Mayıs 1840 tarihinde ilk defa kullanılmıştır. “The Penny Black” ismini 1 penilik değere denk gelmesi ve siyah renkli olmasından dolayı alır. Ayrıca siyah zemin üzerinde Kraliçe Victoria’nın resmi bulunmaktadır.
Bu ilk puldan kısa bir süre sonra 2 penilik değerde olan “Twopence Blue” olarak adlandırılan ikinci pul ortaya çıkmıştır. Bu pulun rengi ise mavi olup aynı şekilde üzerinde Kraliçe Victoria’nın resmini içermektedir.
Rowland Hill’in getirdiği bu reformla, gönderilen postalar önceden ödeme özelliğini kazanmış oluyor ve alıcı ön ödemesi gerçekleşerek kendisine gelen postayı hiçbir sorun yaşamadan kolaylıkla teslim alabiliyordu.
Peki, İngilizlerin 1840 yılında hayata geçirdiği ve daha sonrasında Dünya’da da kabul gören bu posta pulu kullanımı, ülkemizde ne zaman uygulanmaya başlamıştır sorusu aklımıza gelmiş olabilir. Hemen bakalım o zaman.
Osmanlı Devleti’ne Ait İlk Posta Pulumuz
Osmanlı Devlet’i döneminde ilk posta pulumuz 1 Ocak 1863 tarihinde çıkarılmış ve 13 Ocak 1863 tarihinde de, dönemin Padişahı Sultan Abdülaziz’in fermanıyla kullanımına başlanılmıştır.
Darphane-i Amire’de taş baskı tekniği kullanılarak ince sigara kâğıdına basılan bu ilk pulun üzerine Sultan Abdülaziz’in tuğrası işlenmiştir. Ayrıca pulun üzerinde bulunan ay çiziminin içerisinde ise “Devlet-i Aliye-i Osmaniye” yazmaktadır. Tuğra ve desenlerin çizimi Sikkezenbaşı Abdülfettah Efendi’ye ait olup, baskı işini ise Ensercioğlu Agop üstlenmiştir.
Cumhuriyet Dönemi’ne Ait İlk Posta Pulumuz
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonraki dönemde basılan ilk pullar “Ayyıldız Serisi” olarak adlandırılmıştır.
Bu pulların kenarları dantelli olma özelliğine sahip olmasıyla beraber üzerlerinde de ay ve yıldız bulunuyordu.
Biz de birer mektup yazalım mı?
27 Ağustos 1879 yılında hayata veda eden Rowland Hill’in 1840’taki reformu sayesinde günümüzde birçok kişi pul koleksiyonu gibi güzel bir hobi ile ilgilenebiliyor. Sergi ve müzelerde de gösterilmekte olan pullar ziyaretçilerine ve bizlere adeta geçmişte bir yolculuk sunuyor.
Geçmişte diyorum fakat günümüzde de bu hissi yaşayabilmek elbette mümkün. Eğer ben de bir nostalji yaşamak istiyorum diyorsanız, şu mektup nasıl yazılıyormuş diye düşünüyorsanız elinize bir kalem önünüze de bir kağıt almanız yeterli. Bir arkadaşınıza veya ailenizden birine o anlık ne hissettiyseniz içinizden gelenleri yazabilirsiniz. Ne yazdığınız önemli değil, önemli olan o anı yaşamanızdır.
Yazdığınız metinlerinizi de güzelce zarfladıktan sonra artık mektubunuza pulunuzu yapıştırabilirsiniz. Bence hayatımızda en az bir kere de olsa güzel bir anı olarak bu aktiviteyi yapmamız gerekiyor. Düşünsenize mektubu gönderdiğiniz kız veya erkek arkadaşınız kendi el yazınızla yazmış olduğunuz duygularınızı okuyor. Burada tabi ki el yazım kötü diye düşünebilirsiniz ama önemli olan manevi duygular, ortak anılar değil midir?
Günümüzdeki sohbet programlarını kullanarak birbirimize birçok gönderi, mesaj atabiliyoruz. Ama gün geliyor dijital eşyalarımız bozulabiliyor ve tüm sohbet geçmişimiz tarihin derinliklerine gömülebiliyor. Oysa gönderdiğimiz bir mektup hem manevi açıdan bir değer taşıyor hem de yıllara meydan okuyabiliyor. Yırtılıp, yanmadığı sürece bir ömür boyu güzel duygular içerisinde saklayabileceğimiz bir parçamız olabiliyorlar.
Evet, şimdi sıra sizde; kalem, kâğıt, zarf ve pulu elinize almanız dileğiyle…
Başka bir yazımızda görüşmek üzere,
Esenlikle kalın… :)
NOT: Rowland Hill hakkında daha detaylı bilgiye sahip olmak istiyorsanız eğer kızı Eleanor Caroline Smyth tarafından yazılıp 1907 yılında yayınlanan “Sir Rowland Hill, the Story of a Great Reform” kitabına bakabilirsiniz. Ayrıca 1880 yılında Rowland Hill’in hayatının ve posta pulunun tarihinin anlatıldığı iki ciltlik olan “The life of Sir Rowland Hill and the History of Penny Postage” adındaki kitabı internet ortamında aratarak pdf formatındaki haline ulaşabilirsiniz.
