“Forer Barnum” Efekti
Barnum, diğer bir deyişle Forer Barnum efekti, insanların genelleştirilmiş söylevleri veya tanımlamaları eşsiz kişiliklerine nasıl yakıştırdıklarını açıklayan, adını yine kâşifi Psikolog Bertram R. Forer’den almış ve psikoloji literatürüne geçmiş fenomenidir.
Kimi vakit keyfî yapmış olduğunuz kişilik testleri, el, yüz, tarot falları baktırmaya gittiğiniz falcılar, burç uyumuna göre ilişki kriteri belirleyenler ve geleceğinize dair radikal bilgilere sahip “görücüler”; hayatınız üzerine kararlar almak, olanları, kendinizi ya da hislerinizi anlamlandırmak için başvurduğunuz bu gibi akıl hocalarına inanma gafletine düşmüşseniz, Forrer Barnum etkisi ile size inandırılmış, çoğunluğa hitap eden hurafeleri şahsi olarak nitelendirmişsiniz demektir.
Üzerine düşünüldüğünde bize özgü gibi gelen bu varsayımlar, toplumun büyük bir kısmına uyar. Bir ayrılık yaşadığınızda onun sizi geçmişte üzmesi ve hayal kırıklığına uğratmış olması, her milletten insanın yaşayabileceği bir deneyimdir. Bazı zamanlar dışa dönük, sıcakkanlı ve sempatik, diğer zamanlarda ise kapalı, ilgisiz ve içedönük olmanız yine her yaştan her insanın zaman zaman yaşayabildiği dönemsel süreçlerdir.
Metafizik güçleri olduğunu iddia eden bu kişilerin tahminleri, çoğu insanın hayat serüveni boyunca karşılaşması kuvvetle muhtemel olan deneyimlerden çıkarım yoluyla elde edilmiş birtakım tespit yahut derslerden meydana gelir. Genellikle bu gibi varsayımlar işin ehlisi tarafından, kendilerinin bilimin desteklemediği uygulamalarla formilize ettikleri sistemi dayanak noktası olarak kabul ederek bunu ispat niteliğinde sunmaları söylenilenlere inanma oranımızda ciddi artışları gösterir.
Barnum’un 1948’de öğrencilerine yaptığı bir deneyde keşfedilmiş bu etkiyi öğrencilerine geri bildirimde bulunacağı kişilik testleri sayesinde bulur. Testler uygulandıktan sonra gerçek çıktıları vermek yerine tüm öğrencilerine aynı genellenebilir tespitleri içeren sonuç belgesini verir. Çoğu öğrencisi sonuçların kendilerine has karakterleriyle örtüştüğünü belirtir. Böylece Barnum muğlak ve esasında genele uyarlanabilen yargılara olan eğilimimizi keşfeder.
“Kendinizi eleştirme eğilimindesiniz.”, “Güvenlik, hayattaki en büyük amaçlarınızdan biridir.”, “Bazen doğru kararı verip vermediğiniz konusunda ciddi şüpheleriniz olur.” Tarzında önermeler içeren bu muğlak ifadeleri kendimize yakıştırmamızdaki bir diğer etmen ise abartıya kaçmadan fazlasıyla olumlu ve biraz da inandırma payı bırakmak adına olumsuz ifadelerin bize pazarlanmasıdır.
Çoğu zaman karşı karşıya kaldığımız bu etki ile temenni ve isteklerimiz suistimal edilebiliyor ve sömürülmek için manipüle edilebiliyoruz. Bu sebeple günlük yaşantımızda bu tarz ifadelerin bilincinde olarak hareket etmek bunların önüne geçmemizde bize yardımcı olur.
