Göç Terminolojisi: Göç, Göçmen ve Mülteci Terimleri
21. yüzyılın en kaotik ve en çetrefilli olgusundan birisi de ‘göç’ meselesidir. İnsanlık dünya yayıldığı ilk günden beri sürekli bir yer değiştirme hareketi içerisindedir ancak son birkaç yüzyılı o zamanlardan ayıran büyük farklılık(lar) söz konusudur. İnsan hareketliliğinde sıçrama noktası oluşturan ve modern anlamda göç olgusunu şekillendiren en önemli değişim hareketi Sanayi Devrimi’dir. Tam ve net bir tarihi ortaya konulamasa da insanlık 18. yüzyıldan bu yana modern anlamda göç olgusu ile karşı karşıyadır. Göç olgusunu, arkasında yatan bireysel ve toplumsal saikleri, göç sürecini ve hareketlilikte bulunacak birey ve insan topluluklarının tercih sebebi ve daha birçok alt nedeni anlayabilmek için öncelikle göç ve onun alt kavramlarını anlamamız gerekmektedir. Bu hafta ve bundan sonraki birkaç hafta boyunca da hem global ölçekteki hem de Türkiye’deki göç ile ilişkili mevcut kavramlar üzerinde durarak bunları açıklamaya çalışacağım.
Glossary on Migration’a göre göç, “ya uluslararası bir sınırı geçerek ya da bulunmuş olduğu ülke içinde bireylerin olağan yaşamış oldukları yerden uzak bir yere gerçekleştirmiş olduğu harekettir”. Tanımlamadan da anlaşılabileceği gibi göç ülke sınırları içerisinde meydana gelebileceği gibi ülke sınırlarını aşarak da gün yüzüne çıkabilir. Bundan dolayı da göç nosyonunun tanımlanışı üzerine tam bir fikir birliği bulunmamaktadır. Araştırmacının göçü hangi boyutları ile ele aldığına göre kavramın anlam çerçevesi oluşmaktadır. Göç yukarı da tanımlandığı gibi basit anlamıyla coğrafi olarak yer değiştirmeden çok daha kapsamlı ve karmaşık bir durumdur. Göç coğrafi olarak yer değiştirmenin ötesinde göçe karar veren birey veya grubun menşe/kaynak ülkesinde var olan kültürel ve yaşamsal birikimlerinin de yer değiştirmesi/taşınması anlamına gelmektedir. Yani göçe karar veren kişilerin mevcut zamana kadar olan birikimlerinin de gitmeyi tercih edecekleri hedef/destinasyon ülkesine taşınması hâlidir.
Göç etme saikleri kişinin menşe bölgesindeki coğrafya, var olan global ve yerel konjektüre vd. faktörlere bağlı olarak farklılık ve çeşitlilik göstermektedir. Göç bilinmeyen sulara yelken açmaktır. Göç kaynak ülkeden çıkış ile başlayan bir risk sürecidir ve bir kere fitili ateşlenen süreç hedef ülkeye varılsa dahi varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Göç klasikleşen tabiri ile umutsuzluktan kaçış ile şekillenen umuda doğru bir yolculuk meselesidir. Bir kere başlayan umut arayışı neredeyse yaşam boyunca o umut ışığını görene kadar devam etmektedir. Göç hem göç eden birey veya grupların göçe kalkış nedenleri hem de göç ettikleri yerleri tercih etmeleri gibi sebepleri dikkate alarak çok boyutlu bir şekilde incelenmesi ve değerlendirilmesi gereken bir olgudur. Göç bir neden/sebep/etken olmaktan ziyade bir sonuçtur.
Göç terimi ile haşır neşir içinde olan bir diğer terim ise göçmendir. Göçmen terimi ile mülteci terimi birbirleri ile çok karıştırılmaktadır. Basında çıkan haberlerde de bu iki terimin birbirleriyle çok defa karıştırıldığını gözlemlemekteyim. Göçmen terimi bireyin yer değiştirme kararını, dışarıdan herhangi bir müdahale veya baskı olmaksızın kendi kişisel tercihleri ve özgür iradesiyle aldığı tüm yer değiştirme hareketlerini kapsamaktadır. Dolayısıyla bireyin göçmen statüsünde yer alabilmesi için gerçekleştireceği hareketin itki gücünün karar mercisinde kendisi yer alması gerekmektedir. Göçmen hususunda ön planda olan bireyin veya grubun tercih edeceği/ettiği destinasyon bölgesinin çekici özellikleri yer almaktadır. Bu daha iyi bir iş olanakları ve ortamı olabileceği gibi daha iyi bir eğitim fırsatı da olabilir. Ayrıca bireyin göçmen olabilmesi için varmış olduğu veya varacağı hedef bölgede en az 1 yıl kadar bir zaman geçirmesi gerekmektedir. Örneğin bir tatil için yaşamını idame ettirdiği yerden başka bir yere giden birisi göçmen statüsü alabilmesi için belirli olan sürenin altında geri döneceği için gerçekleştirmiş olduğu bu yer değiştirme hareketi sonucunda kendisine göçmen diyemiyoruz.
Mülteci kavramı ise göçmen kavramı ile aşağı yukarı aynı anlam çerçevesinde tanımlansada çok keskin bir ayrım noktası bulunmaktadır. UNCHR/BMMYK’ın tanımına göre mülteci,
Irkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korunmasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle, yararlanmak istemeyen; yahut tabiiyeti yoksa ve bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen her şahıstır.
Yapılan tanımlamada da ortaya konduğu gibi bireyin veya grubun mülteci statüsünde yer alabilmesi için menşe ülkeden çıkış kararının verilmesinde söz sahibi olmaması yatmaktadır. Mülteci statüsünün arkasında destinasyon ülkesinin çekiciliği değil menşe ülkenin iticiliği yer almaktadır. 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ‘a göre mülteci olarak tanınan gruplarda bir ayrım noktasına gidilmiştir. Türkiye ilgili kanunda da tanımlandığı gibi sadece Avrupa Konseyi’ne üye olan devletlerden gelen kişi veya grubu mülteci statüsünde kabul etmektedir. Avrupa Konseyi’ne üye olmayan ülkelerden gelenleri tanımlamak için farklı bir terim üretmiştir. Yani mevcut durumda Türkiye’nin Güney bölgesinden, Orta Doğu’dan ve Sahra Altı Afrika bölgesinden gelen kişileri tanımlamak için mülteci terimine başvurmamaktadır. Türkiye ilgili kanunlarında (YUKK, Geçici Koruma Yönetmeliği/GKY) bu durumu ‘şartlı mülteci’ tanımıyla karşılamaktadır.
Gelecek haftada da şartlı mülteci, Türkiye ve birkaç bölgenin uygulamaya devam ettiği coğrafi kısıtlama/sınırlama ve sığınmacı terimlerini irdelemeye çalışacağım. Nereden duyduğumu veya okuduğumu hatırlamadığım bir cümle ile bu yazıya son vermek isterim.
Aramıza duvar(lar) değil köprü(ler) inşa edelim.
Yararlanılan Kaynaklar:
· 2016 Türkiye Göç Raporu, (2017). Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM).
· Bartram, D., Poros, M. V., & Monforte, P. (2017). Göç Meselesinde Temel Kavramlar (I. A. Tuncay, Çev.; 2. bs.). Hece Yayınları.
· Perruchoud, R., & Redpath, lyanne. (2019). Göç Terimleri Sözlüğü (B. Çiçekli, Çev.; Göç Sözlüğü Sy 31). Uluslararası Göç Örgütü.
· Sironi, A., Bauloz, C., & Emmanuel, M. (2019). Glossary on Migration (Migration Glossary Sy 34). İnternational Organization for Migration.
