Geleneksel Çin Tıbbı: Tedavi ve Felsefenin Buluşması

Published in

Türkçe Yayın

10 min readApr 15, 2020

“Geleneksel Çin tıbbı Nedir?” sorusu basit olduğu kadar karmaşık da bir soru. Modern tıp sadece vücudunuzda rahatsız olan yere odaklanıp orayı tedavi etmeye çalışırken geleneksel Çin tıbbı, bütünsel tedavi kavramı üzerine yoğunlaşıyor ve vücuda verilecek doğru tetikleyici etkiyle, vücudun kendini iyileştirebileceği düşüncesini savunuyor. Bütünsel tedavi; vücudu, aklı, ruhu ve duyguları bir bütün olarak inceliyor. Bu bütünlüğü korurken aralarındaki dengeyi sağlamayı hedefliyor. Geleneksel Çin tıbbı aynı zamanda bir felsefe, bir yaşam biçimi. Geleneksel Çin tıbbına göre; yediğimiz yemekler, yaptığımız egzersizler, uyku düzenimiz ve yaşanılan çevre insan sağlığını etkileyen faktörler. Bu nedenle bunlara çok dikkat edilmesi gerekiyor.

Geleneksel Çin Tıbbı Felsefesi

Antik Çinli düşünürler, insanın yapısını sorgularken insanla evren arasında sıkı bir bağ olduğunu keşfediyor. Evren ve doğa yasalarını açıklarken insanın da doğadan geldiğini, doğanın ayrılmaz bir parçası olduğunu değerlendirerek insan yapısını buna göre yorumluyor. Çinli düşünürler doğadaki her şeyin bir enerjiden oluştuğunu ve bu enerjilerin de bir döngü içerisinde birbirlerini oluşturduğunu düşünüyor. Döngüyü ise iki karşıt gücün dengesi olan Yin-Yang ile açıklıyor. Çinliler Yin-Yang’a ek olarak doğa olaylarını açıklamak ve sınıflandırmak için 5 ana sınıf belirliyor. Her bir sınıf -odun, ateş, toprak, su ve metal- birbirini oluşturuyor. Mevsimler, yönler, iklimler, iç organlar, duygular, renkler, sesler gibi doğadaki her olay da Beş Element (Wu Xing) dediğimiz beş sınıfla ilişkili. Aslında her şey değişen ve gelişen bir enerjiden oluşuyor.

Taoizm kaynaklı bu düşünceye göre; gördüğümüz her şey evreni oluşturan Yin Yang enerjisinin bir yansıması. Her şey Yin-Yang’ın yeryüzündeki yansıması olan ve hayat enerjisi şeklinde tanımlanan Qi’den meydana geliyor. Her varlıkta olduğu gibi insan vücudunda da qi bulunuyor. İnsan vücudunda her biri bir organ tarafından yönetilen 12 meridyen kanalında Qi dolaşıyor. Cildin yüzeyine yakın yerlerde yoğunlaşan meridyenler akupunktur noktalarını oluşturuyor. Akupunktur noktalarına yapılan iğne, masaj gibi tedaviler ile bedendeki qi akışı ve Yin-Yang dengeleniyor ve vücut kendi kendini iyileştiriyor.

Geleneksel Çin tıbbı; vücuttaki qi dolaşımı ile birlikte kan dolaşımından da bahsediyor. 2000 yıl öncesine ait olan Huang Di Nei Jing (Sarı İmparatorun Dahiliye Klasiği) adlı kitap; vücuttaki kan dolaşımından, kanın vücuda kalp tarafından pompalandığından ve bu dolaşımın oranının ve gücünün el bileğinde hissedilebileceğinden bahsediyor. Böylece geleneksel Çin tıbbı temel teşhis yöntemi olan nabızla hastalık teşhisi ortaya çıkıyor.

Geleneksel Çin Tıbbı Terimleri

Geleneksel Çin tıbbı, Çin kültürü nü oluşturan bazı teori, düşünce ve terimlere dayanıyor. Şimdi bunları kısaca açıklayalım…

Yin Yang

Yin ay (karanlık), Yang ise güneş (aydınlık) anlamına geliyor. Yin; soğuk, negatif, su, gece gibi terimleri temsil ederken Yang ise; sıcak, pozitif, ateş, gündüz gibi terimleri temsil ediyor. Aslında evrendeki iki zıt ve karşıt kutup birbirini meydana getiriyor. Biri olmadan diğeri var olamıyor. Geleneksel Çin tıbbını bu açıdan incelendiğimizde; insan vücudunun da Yin Yang gibi birbirine karşıt ama birbirini tamamlayan unsurlardan oluştuğunu görebiliyoruz. Vücudun organları ve dokuları; işlevlerine veya konumlarına göre Yin ve Yang olarak sınıflandırılıyor. Örnek olarak; alt vücuda karşı -üst vücut, vücut yüzeyine karşı iç organlar, artere karşı damarlar, emilime karşı atılım, duyusal sisteme karşı motor sistemi vb. Birbirleriyle etkileşimde olan bu birimler, karşılıklı denge içerisinde yaşıyor ve biri diğerine baskın gelirse hastalık dediğimiz sorunlar ortaya çıkıyor.

5 Element (Wu xing)

Antik zamanlarda Çinliler evrendeki doğa olaylarını, doğa olaylarındaki dönüşüm ve değişim şekillerini anlamlandırmaya çalışıyor. Bu çabalar neticesinde dünyadaki her şeyin bir parçası olarak düşündükleri qi enerjisinin kendini gösterdiği 5 form buluyor. Bu 5 formun diğer adı 5 element. Her bir element doğada bulunan mevsimi, iklimi, tadı, karakteri, duyguları, kavramı ifade ediyor. Kısacası evrende bulunan her şey 5 element olan; odun, ateş, toprak, metal ve su formunda meydana geliyor. 5 element birlikte çalışıyor. Kendi iç düzenleri ve kalıpları var. Bu beş elementi yöneten kurallar arasında karşılıklı üretim döngüsü, karşılıklı kısıtlama döngüsü, aşırı kısıtlama, ters kısıtlama ve üretim ile kısıtlama arasındaki denge yer alıyor.

Daha iyi anlaşılması için üretim döngüsünden biraz bahsedelim; bu döngüde elementlerin birbirlerini oluşturduğundan bahseder yani odun kolayca yanarak ve ateşi oluşturuyor. Ateş kül üreterek toprağı yaratıyor. Toprak içerdiği mineraller sayesinde metalleri, metal ısınıp soğuduğunda ise su damlalarını oluşturuyor. Böylece metal suyu oluşturmuş oluyor. Su ağaçları büyüterek odunu oluşturuyor. Döngü bu şekilde devam ediyor. 5 element teorisine göre evrendeki her şey bu kurallara göre sınıflandırılıyor ve maddeler ait oldukları elementin karakteristik özelliklerini gösteriyor.

Yin Yang ve 5 element teorileri birbirleri ile yakın ilişki içerisinde. Doğa olayları açıklanırken bu iki teori de hala kullanılıyor. Geleneksel Çin tıbbı da vücudumuzu bu 2 teoriye göre sınıflandırıyor ve organların karakteristik özellikleri bu sınıflara göre belirleniyor. Örnek bir tablo ile açıklayalım:

Meridyenler (Jing-Luo)

Meridyenler; insan bedenindeki organlara, kemiklere, tendonlara ve derimize; yani tüm bedenimize qi taşıyan yollar olarak adlandırılabilir. Meridyenleri, kan damarları ile karıştırmamak gerek. Anatomik olarak meridyenlerin yerleri tam olarak tespit edilmemiş olsa da geleneksel Çin tıbbı yüzyıllardır meridyenleri hastalık teşhis ve tedavisinde kullanıyor. Bedenimizde meridyenler üzerinden akan qi bazı noktalarda yoğunlaşıyor ve biz bu noktalara akupunktur noktaları diyoruz. Her akupunktur noktası kendine özel bir meridyen yoluyla bedenimizdeki organlara, dokulara bağlanıyor. Akupunktur noktalarının tıkanması ile de bedenimizde akan qi enerjisinin dengesi bozulduğu için ruhsal ve fiziki sağlığımız bozuluyor.

Qİ (Hayat enerjisi)

Bedenimizde akan hayat enerjisine 气 (qì) deniyor. Geleneksel Çin tıbbında qi; insan bedeninin sağlığını ve gücünü sağlıyor. Vücuttan qi ayrıldığı zaman da ölüm gerçekleşiyor. Bedenimiz Qi olmadan canlılığı sürdüremiyor. Bu yüzden de qi insan hayatı için büyük bir önem taşıyor. Aslında Qi bizim ruh olarak tanımladığımız şeye çok benziyor.

Geleneksel Çin Tıbbı Kullanılarak Hastalık Teşhisi

Geleneksel Çin tıbbı tıpta bütünsel yaklaşımı benimsiyor diye söylemiştik. Bütünsel yaklaşıma göre; vücudumuz bize var olan sorunların yavaş yavaş sinyallerini veriyor fakat biz ancak sorunlar ilerledikten sonra farkına varıyoruz. Başımız ağrıyor diye doktora gittiğimizde belkide böbreklerimizdeki bir problemden dolayı başımızın ağrıdığını öğreniyoruz. Geleneksel Çin tıbbı doktorları vücuttaki hangi organın ne tür bir semptom göstereceğini bildiği için, bizim kaynağının farkına varmadığımız hastalıkları dahi fark edip tedavi edebiliyor. Geleneksel Çin tıbbı hastalıkların teşhisi için 4 yöntem kullanıyor. Bunlar soru sorma, gözlem, dinleme/koklama ve nabız ile teşhis. Şimdi bu 4 yöntemi inceleyelim.

Soru Sorma Yöntemi

Yaşam tarzımız ve yaşadığımız çevre içimizdeki yin yang dengesini etkilediği için geleneksel Çin tıbbı doktorları hastalara bu konular hakkında sorular soruyor. Yaşadığı çevreyi, uyku düzenini, üşüyüp üşümediğini, ateşi olup olmadığı, iştahını, susuzluğu, baş ağrısı gibi konuları irdeliyor. Ayrıca hastanın geçmişteki geçirdiği hastalıkları da gözden geçirerek bir teşhis koyuyor. Örneğin, başı ağrıyan bir hastaya ağrının başının tam olarak neresinde olduğu soruluyor. Ağrının alnının ortasına yoğunlaşması mide meridyenlerinde bir sorun olduğunu gösteriyor. Doktor da mide meridyenine uygulanacak bir tedavi yöntemi seçiyor ve uyguluyor.

Gözlem

Geleneksel Çin tıbbı teşhis yöntemlerinden olan gözlem daha çok yüze ve dile odaklanıyor. Yüz rengindeki ve derideki değişim ve belirtilere göre hangi iç organda sorun olduğunu tespit ediyor. Dilimiz de yine rengi, diş izleri ve üzerine bulunan çatlaklarla vücudumuzdaki sorunların tespit edilmesini sağlıyor.

Dinleme ve Koklama Yöntemi

Geleneksel Çin tıbbı doktoru muayene sırasında hastanın konuşmasını, nefes alış-verişini, öksürüğünü dinleyerek hıçkırık gibi çıkardığı özel sesleri kontrol ediyor. Yine muayene sırasında hastanın vücudunun, ağzının kokup kokmadığını bakarak bunlara göre hastanın qi akışı bozukluğunun nerede olduğunu tespit ediyor ve ona göre tedavi yöntemlerine başvuruyor.

Nabız Yöntemi

Günümüzden 2000 yıl önce Çinlilerin kanın kalp tarafından pompalandığını keşfettiklerinden bahsetmiştik. El bileklerinde bulunan üç noktaya dokunarak yapılan bu yöntem ile nabız atış hızına, dakikada attığı sayıya ve nabzın gücü gibi değerlere bakılarak hastalık teşhis ediliyor. Bu yöntem geleneksel Çin tıbbı doktorları tarafından en çok kullanılan yöntem. Bu yöntemi doğru uygulamak çok fazla bilgi ve tecrübe gerektirdiği için öğrenmesi yıllar alıyor.

Geleneksel Çin Tıbbı Tedavi Yöntemleri

Geleneksel Çin tıbbı hastalıklara farklı yaklaştığı gibi tedavi yöntemi olarak da batı tıbbından oldukça farklı teknikler uyguluyor. Geleneksel Çin tıbbı; hastalıkların sebebi olan Yin Yang kuvvetlerinin eksikliği ve meridyenlerdeki qi akışının dengesizliğini dengeleyerek tedavi ediyor. Uygulanan tedavi yöntemlerinden bazıları ise; akupunktur, kupa çekme, bitkisel ilaçlar, masaj, tıbbi beslenme, moxa terapisi(diğer adıyla moxibustion veya ısı terapisi) ve qigong.

Geleneksel Çin Tıbbı ve Akupunktur

Geleneksel Çin tıbbına göre meridyenler içerisindeki qi akışının cildin yüzeyinde bulunan bazı noktalarda yoğunlaştığını ve bu noktaların akupunktur noktalarını oluşturduğundan bahsetmiştik. Meridyenlerimizde bir tıkanıklık olduğunda bu noktalara müdahale edilerek qi ve Yin Yang dengesi yeniden sağlanıyor ve vücut kendi kendini iyileştiriyor. Akupunktur iğnelerinin akupunktur noktalarına batırılmasıyla meridyenlerde dolaşan qi ve Yin Yang dengesi sağlanmış oluyor.

Kupa Çekme

Bu yöntemde hastalar, cam şişelerin ısıtılıp deri üzerine konulmasıyla yapılan vakum işlemi ile tedavi ediliyor. Geleneksel Çin tıbbı bu yöntemi vücutta baskın olan yang enerjisini dışarı çıkarmak için kullanıyor. Öksürük, bronşit, soğuk algınlığı gibi hastalıkların tedavisinde kullanılıyor. Kupa çekme yöntemi tam olarak Çin’de ortaya çıkmış bir yöntem diyemiyoruz. Çünkü bu yöntem Avrupa ve Afrika’da da binlerce yıldır kullanılıyor.

Bitkisel Tedavi

Geleneksel Çin tıbbı insan vücudunun da doğanın bir parçası olduğunu düşünüyor ve vücutta eksik olan qi ve Yin Yang’ın bitkilerden sağlanacağını söylüyor. Geleneksel Çin tıbbının tarihinde bitkilere de oldukça önem verildiğini ve bitkilerle yapılan ilaçların kayıtlarının tutulduğunu görüyoruz. Çin tıbbı bitkisel ilaçları hazırlanırken yapılacak küçük bir oran hatası ilacı etkisizleştiriyor. Bu yüzden geleneksel Çin tıbbı eczacılığında ilaçların reçetesi çok önemli. Geleneksel Çin tıbbı eczacılığındaki en büyük çalışma; Li Shizhen’in 27 yıl boyunca kayıtlarını tutarak yazdığı Bencao Gangmu(本草纲目) adlı kitabı. Bu kitapta 1.894 çeşit bitki ve bu bitkilerin hastalıkların tedavisindeki başarıları anlatılıyor.

Geleneksel Çin tıbbı tedavilerinde kullanılan bitkiler çoğunlukla acı olarak bilinse de, şişelenmiş olarak hazır satılan ilaçlar tatlı olabiliyor. Hala Çin’de yaygın bir biçimde Çin tıbbı ilacı bulmak mümkün. Hatta doktorlar ilaç yazarken hastaya “你想开什么药? 中药还是西药?(Ne ilacı istersin?, Batı ilacı mı yoksa Çin ilacı mı?) “ diye soruyor.

Masaj

Geleneksel Çin tıbbı tedavi yöntemlerinden olan Çin masajı belirli noktalara uygulandığında o noktalardaki qi ve kan akışını harekete geçirerek dengeyi düzenliyor. Masaj aynı zamanda sinir sistemini düzenliyor ve kan dolaşımını arttırıyor. Masaj sırasında endorfin ve serotonin gibi hormonlar salgılandığı için ağrılar azalıyor, doku iyileşmeleri artıyor, metabolizma hızlanıyor ve son olarak da masaj kasların esnemesini sağlayarak esnekliği artırıyor. Geleneksel Çin tıbbı ayak masajı, tuina, akupresür gibi farklı masaj türleri içeriyor.

Tıbbi Beslenme

Geleneksel Çin tıbbında ilaç ve beslenme bir bütün olarak ele alınıyor. Sadece hastalandığında ilaç içip iyileşmek geleneksel Çin tıbbı mantığına aykırı. Geleneksel Çin tıbbı hastalık daha ortada yokken korunmayı en iyi tedavi yöntemi olarak görüyor ve Çin yemek kültürü de ona göre şekilleniyor. Yemek yerken her toplumda görgü kuralları olduğu gibi Çinlilerde de bu kurallar mevcut ve kurallar Çin tıbbı ve felsefesiyle şekilleniyor. Bu geleneklerden bazıları şöyle;

Yemek yerken aşırıya kaçma
Mevsimine göre meyve ve sebze ye
Sebzelerin piştiğinden emin ol
Oturarak ve sessiz bir yerde ye
İyi çiğne
Yavaş ye (慢慢吃 “yavaş yavaş ye” Çince’de afiyet olsun yerine kullanılıyor)
Yediğine odaklan, yediğin yemeğin tadını çıkar
Öğün atlama
Öğle yemeğinden sonra, biraz şekerleme yap.

Geleneksel Çin tıbbına göre Çinlilerin sofralarında mevsimlere göre şifalı yemekler bulunuyor. Örnek vererek açıklayalım:

Kışın yin enerjisi arttığı için vücuda yang enerjisi girmesi gerekiyor. Bundan dolayı yüksek yang enerjisi olan besinler tercih ediliyor. “Zencefilli tavuk çorbası” yang enerjisi yüksek bir besin olarak kışları severek tüketiliyor.

İlkbahar aylarında yaşam ortaya çıkıyor ve bitkiler büyüyor. Bundan dolayı yang enerjisi normalden fazla oluyor. Bu mevsimde vücut temizliği gerekiyor. Bundan dolayı az et ve yağ yiyerek ferahlatıcı içecekler, yeşil mevsim sebzeleri, kuşkonmaz ve sirke tüketilmesi öneriliyor.

Yaz aylarında ise yang enerjisi fazla olduğu için geleneksel Çin tıbbı yaz aylarında da ferahlatıcı içecekler ve sebzeler tüketmeyi öneriyor. Domates ve salatalık yaz aylarında önerilen besinlerden bazıları.

Sonbahar aylarında yaşam azalıyor ve qi enerjisi toprağa geri dönüyor. Bu aylarda sebze ve meyve yemenin sağlığı koruyacağı düşünülüyor. Sonbahar ayı için balkabağı çorbası Çinlilerin favori yemeklerinden biri.

Moxa Terapisi

Geleneksel Çin tıbbı doktorları moxa terapisini akupunktur ile birlikte binlerce yıldır bir tedavi yöntemi olarak kullanıyor. Bu tedavi ile akupunktur noktalarına sıcak pelin bitkisinin yakılmasıyla vücuda yang enerjisi sağlanıyor ve vücuda bozulan yin yang dengesi tekrar kazandırılıyor. Pelin bitkisi sadece moxa terapisinde değil bitkisel çay ve ilaç yapımında da kullanılıyor.

Geleneksel Çin Tıbbı ve Qigong

Geleneksel Çin tıbbında en iyi tedavinin hastalanmadan korunma olduğundan bahsetmiştik. Qigong her ne kadar bir savaş sanatı olsa da, vücuttaki qi enerjisini arttırmaya yardımcı oluyor ve vücut direncini artırarak sağlığı korumaya yardım ediyor. Qigong Çinliler tarafından binlerce yıldır yapılıyor. Günümüzde de sabah erken saatlerde Çin sokaklarında Qigong, Taijiquan gibi egzersizleri yapan yüzlerce kişi görmek mümkün.