Homo Economicus ve Finansal Okuryazarlık
Mayıs ayı itibarıyla dünya genelinde 350.000 “civarında” insanın hayatını kaybettiği Covid-19 salgınının etkilerini yaşamaya devam ediyoruz. Rakamlar artmaya devam ederken, en az insan sağlığı ve kaybettiğimiz hayatlar kadar önemli bir veri daha var. Ekonomik veriler. Doğru ya da yanlış, bu hayati ekonomik verileri riske atmama adına Ingiltere başta olmak üzere birçok ülkenin salgının başında “Sürü Bağışıklığı” politikasıyla nasıl toplum sağlığını riske atarak kumar oynadığını biliyoruz.
Homo Sapiens’in yeryüzündeki seyahatinde Homo Economicus olarak var olduğu; eleştirel bakış açısıyla insanoğlunun makine gibi, hammadde gibi, sermaye, üretim ve tüketim aracı gibi görüldüğü bir çağda yaşıyoruz.
Homo Economicus, ekonomik çıkarlarını en üst düzeyde sağlamak amacıyla hareket ettiği varsayılan insan modeli olarak 16.yy’da literatüre geçmişti. Bugünse insan, sadece kendisi için ekonomik çıkar sağlamaya çalışan değil, sistemin ekonomik çıkarlar sağlamasını sağlayan bir varlık olarak karşımızdadır. Basit bir örnek olarak 21.yy’da artık evde ölüm bile bir çok ülkede olağan dışı bir hâl olmuş durumdadır. Bireyler evlerde değil hastanelerde ölerek, ölümlerinde bile sisteme ekonomik bir değer katmaktadırlar.
Bu bir distopya değil, gerçek.
21. yüzyıl, insanların hayatlarını olumlu ve sağlam temellerde yapılandırması ve sürdürmesi için, geçmiş zamanlardan pek çok farklı beceriyi de kazanmalarını gerektiren bir devir. Ve benim bu yazıda değinmek istediğim Finansal Okuryazarlık da bu becerilerden bir tanesi olarak kabul ediliyor.
Finansal Okuryazarlık: hem bireyin hem toplumun yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla; para ile ilgili temel kavramları anlamaları ve riskleri tanımaları, içinde paranın olduğu pek çok farklı durumda etkili kararlar verebilme motivasyonuna sahip olmaları için gereken bilgi ve becerileri ifade ediyor.
Finansal Okuryazarlık neden önemli?
Finansal okuryazarlık; ekonomik savaşların, hemen her insanın hayatının en önemli mücadelesi haline geldiği böyle bir çağda her bireyin sahip olması gereken unsurlardan biri. Ve bu unsur, bireylerin finansal erişimleri ile birlikte ekonomik ve toplumsal gelişmişliğin açık bir göstergesi olarak değerlendiriliyor. Peki Neden?
Paranın ne kadar önemli olduğu ve hayatımıza artık manevi duygulardan bile fazla etki etki ettiği aşikâr. Yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi artık ölüm gibi doğal bir süreçte dahi ekonomik veriler çalışıyor. Ancak hayatımızda bu kadar önemli yeri olan paranın nereye ve nasıl harcanması gerektiğine dair bilinç ve eğitim ne yazık ki parayı kazanmak için harcadığımız enerji kadar önemsenmiyor. Bütçe planlamasını, parayı doğru kaynaklarda değerlendirmeyi, yönetilebilir borçlanmayı bilmeyen insanların sağlıklı bir ekonomi inşa etmesi beklenemez. Ve reklamcılığın, psikolojik çalışmalarla insan iradesindeki zayıf noktalara saldırdığı dönemde Finansal Okuryazarlığı zayıf bir toplumun, ekonomik olarak gelişmesini beklemek mümkün olmayacaktır.
Zevki Erteleme — Marshmallow Testi
70'li yıllardan bu yana 4–6 yaş aralığındaki çocuklara yapılan Zevki Erteleme Testi, bir diğer deyişle meşhur Marshmallow Testini duymayan yoktur.
Bu test 4–6 yaş gurubundaki anaokulu çocukları, karşı koyması zor bir yiyecekle odada yalnız bırakılması esasına dayanıyor. Test yapacak kişi, çocuğa odadan dışarı çıkacağını, yiyeceği kendisi geri dönene kadar yemezse bir tane daha ödül olarak vereceğini söyleyerek odadan çıkıyor. Odada yiyecekle yalnız kalan çocuk izlenerek, daha büyük bir ödül için zevki erteleyip erteleyemediği gözlemleniyor.
10 dakika sonraki 5 marshmallow mu? Yoksa şimdi bir marshmallow mu? Işin ilginç boyutu testten sonraki süreçte saklı. Testte zevki erteleyebilenler ve ertelemeyenler ayrılıp gözlemlendiğinde, bu iki grup çocuğun ileriki hayatlarında farkları inceleniyor. Zevki erteleyip bekleyebilenlerin akademik başarılarının, sınav notlarının ve sosyal becerilerinin daha yüksek olduğu gözlemleniyor.
Bu testin bir benzerini PurePoint Financial ABD’ ndeki yetişkinlere farklı versiyonlarla uygulamış. Çalışanlara şimdi $1000 veya bir yıl sonra $3000 ikramiye önerildiğinde %33' ü şimdi $1000 tercih etmiş. Aynı şekilde test uygulanan yetişkinlerin %40' ı , 20 dakika kazanmak için 4 kat daha fazla ulaşım ücreti ödemeyi kabul etmişler. Şimdiyi Geleceğe tercih etme eğilimi yetişkinlerde de en az çocuklar kadar yüksek.
Finansal okuryazarlık, gelecek planlamasında genç ve yetişkinler için çok aydınlatıcı bir farkındalık yaratıyor. Bu da sınırlı kazançlardaki bireylerin dahi geleceklerini dönüştürmelerini sağlayarak, toplumun daha müreffeh yaşamasının önünü açıyor.
Sınırlı kaynaklarına rağmen nüfusu ve ihtiyaçları artan dünyada finans konusunda farkındalık kazanarak tasarruf bilincini yerleştirmek ve geleceği güvence altına alma yolunda hem bugüne hem de geleceğe yönelik önlem almak hem bireysel hem toplumsal bir ihtiyaç artık.
Bu doğrultuda finansal farkındalığı ve finansal okuryazarlığı arttırma adına ülkemizdeki finans kuruluşlarının, düşünce kuruluşlarının çalışmaları mevcut. Hatta finans dünyasındaki bazı değerli isimler, OECD ülkeleri arasında Finansal Okuryazarlık seviyesinde son sıralarda olmamızın, geleceğin dünyasında yer almamızı nasıl etkileyeceğini görmüş olacaklar ki 2012'den beri bu farkındalık için çalışan benim de gönüllüsü ve takipçisi olduğum bir Finansal Okuryazarlık Derneği dahi mevcut.
Aynı zamanda, incelerken bazen ülkemiz gençliği ve geleceği adına tedirgin olduğum ama genel olarak çok keyif aldığım Bankalararası Kart Merkezi’ nin hazırladığı Gençlerde Finansal Okuryazarlık hakkında bir rapor var. 2018 yılında hazırlanmış raporu da hem gelecekte tekrar inceleme adına kendime, hem de bu konuyla ilgili okurlara bırakıyorum.
Ve yazıyı, Attila Köksal ve Hakan Osmanoğlu hocaların Geleceğe Yatırım kitabında gençler için sıralanan tavsiyelerden birkaçı ile bitiriyorum.
Bu yazıyı yazarken faydalandığım ve faydalı bulduğum kaynakları aşağıda listeliyorum.
Ve bir film tavsiyesi:
