Kara Panterler Partisi
25 Mayıs 2020’de George Floyd’un Minneapolis’te polis şiddeti nedeniyle sokak ortasındaki ölümü Amerika’da çok büyük bir infiale sebep oldu. Olaya tepki sebebiyle başlayan sokak eylemleri kısa sürede tüm ülkeye yayıldı. Afro-Amerikanların polis şiddetine maruz kalmasının tarihi incelendiğinde bu tepkilerin neden kısa sürede bu derece şiddetlendiği anlaşılabilir. 1966 yılında kurulan ve 1982 yılına kadar aktif bir şekilde mücadele eden Kara Panterler Partisi’nin (orijinal adı Black Panther Party for Self-Defense) kuruluş amacı da siyahi Amerikalıları polis şiddetine karşı korumaktı. Partinin kuruluş dönemi de bir Afro-Amerikalının polis tarafından öldürülmesi dolayısıyla başlayan başkaldırı olaylarına denk gelir. Malcolm X’in mücadelesini kendine model alan ve sosyalist temele dayanan siyahi milliyetçi Kara Panterler, siyahi hakları mücadele tarihinde önemli bir yer alır. Bu yazımda kısaca Kara Panterler’in tarihinden ve etkisinden bahsedeceğim.
Tarihçe
1960’lı yıllar ABD açısından çalkantılı bir dönemdi. Bir yandan ABD ve Sovyet Rusya arasında süren soğuk savaş ve etkileri diğer yandan ise ülke içinde süren sivil hareketlenmeler. İşte böyle bir dönemde Merritt College üniversitesinde öğrenci olan Huey P. Newton ve Bobby Seale 1962 yılında tanışırlar. Bu iki aktivist genç, siyahilerin yaşadığı sıkıntılara çözüm bulmayı hedeflerler. Çeşitli Afro-Amerikan örgütlenmelerle iletişim kurmakla birlikte aradıklarını bulamazlar çünkü hareketlerin hiç biri siyahilerin maruz kaldığı polis şiddetine karşı bir çözüm sunmamaktadır. 1966 yılında San Francisco’da polis tarafından öldürülen siyahi genç Matthew Johnson olayı da çok büyük sokak protestolarına sebep olur.
Huey ve Bobby silahlanarak polise karşı bir güç oluşturmayı hedeflerler ve sokaktaki öfkeyi politik güce dönüştürmeyi amaçlarlar. 1966 yılının Ekim ayında resmi olarak kurulan Kara Panterler Partisi, ilk iş olarak siyahilerin yaşadığı mahallelerde polislere karşı silahlı devriyeler oluştururlar. 1967 yılında kendi dergisini çıkartmaya başlayan parti, meşhur 10 maddelik programını Mayıs sayısında ilan eder. İlk maddesi “Özgürlük istiyoruz” olan programda siyahilerin maruz kaldığı polis şiddetinin bitirilmesi, yaşam standartlarının yükseltilmesi ve adalet istekleri yer alır. Partinin popülerliği yaptıkları sosyal programlar ve politik aktivitelerle gittikçe artar. Sosyal programlar arasında “Okul Çocukları için Kahvaltı Programı” özellikle dikkat çekicidir. Parti 1968 yılında 2.000 üyeye, 1969 yılında ise 5.000 üyeye sahip olarak maksimum rakama ulaşmıştır.
FBI Etkisi ve Parti’nin Çöküşü
Partinin kendini ideolojik olarak sosyalist tanımlamasından dolayı FBI tarafından çok tehlikeli görülür ve FBI başkanı J. Edgar Hoover partiyi iç güvenliğe en büyük tehdit oluşturan yapılardan biri olarak tanımlar. 1967 yılında FBI “COUNTERPRO” adını verdiği operasyonlar başlatır. Bu operasyonların amacı içlerinde Kara Panterler’in de olduğu siyahi milliyetçi grupları zayıflatmak ve birlik olmalarını engellemektir. 1967 Kasımda, Huey Newton, bir polis memurunu öldürdüğü iddiasıyla tutuklanır. Newton suçlamaları kabul etmez ve parti üyelerince “Huey’e Özgürlük” kampanyası başlatılır ve kampanya çeşitli gruplarca desteklenir. Huey 3 yıl sonra mahkeme kararıyla serbest bırakılır. 1969 yılında partinin toplam 25 üyesi öldürülmüştür. FBI, partinin sosyal programlarını da baltalar. 1970’lerin başında grup içinde ayrılıklar baş göstermeye başlar. FBI’ın partiye karşı kullandığı taktiklerden biri ise parti içinde var olan kamplaşmaları arttırmak ve yeni kamplaşmalar yaratmaktır. En temel ayrılık Newton ile Eldridge Cleaver arasındaki mücadele anlayışındaki farklılaşmadan kaynaklanır. Newton grubu sosyal projelere ağırlık verirken, Cleaver grubu mücadeleye ağırlık verilmesini savunur. Cleaver partiyi açıkça eleştirir ve partiden atılır. İki grup arasında çatışmalar çıkar. Newton politik aktivitelere ağırlık verir ve parti üyeleri Oakland’da seçimlere katılırlar. Seçimlerde ufak tefek kazanımlar dışında başarı elde edilemez. Newton’ın adı tekrar bir cinayete karışır ve Küba’ya kaçar. Parti liderliğine Newton’ın yokluğunda Elaine Brown geçer. Brown seçim çalışmalarına önem verir ve partideki kadın üyelerin etkisini arttırır. Partinin muhasebecisi Betty Van Pater şüpheli bir şekilde öldürülür. Kanıtlanmasa da Van Pater’in ölümünde partinin parmağı olduğu kamuoyu tarafından kabul edilir. 1977’de Küba’dan dönen Newton’ın, bir kadın okul müdürünün şiddetle cezalandırılması emri Elaine Brown’ın partiyi bırakmasına sebep olur. Halk arasında popülerliğini gittikçe kaybeden partinin 1980’de sadece 27 üyesi kalmıştır. 1982 yılında parti kendini resmen fesheder.
Partinin Öğretisi ve Faaliyetleri
Kara Panterler Partisi’nin kuruluşundan itibaren etkilendiği iki kaynak olmuştur, bunlar Malcolm X ile Sosyalizmdir. Martin Luther King’e nazaran daha radikal ve özsavunmacı bir çizgiyi temsil eden Malcolm X, parti için başlıca esin kaynağı olmuştur. Partinin diğer esin kaynağı ise sosyalizm/maoizm olmuştur. Parti kendini ideolojik açıdan Marksist olarak tanımlamaktaydı. Parti ana felsefe ve hedeflerini “10 Maddelik Program”da özetlemişti. Bu 10 maddede Afro-Amerikalıların adalet, eğitim, hak talepleri, işsizlik ve barınma ile ilgili sorunlarının çözülmesi, polis şiddetinin acilen durdurulması gibi temel istekleri özetlenmişti. Afro-Amerikalıların hak mücadelesini dünyadaki diğer özgürlük ve sömürge karşıtı hareketlerinin bir parçası olarak görmekteydiler. Kara Panterler, özsavunma faaliyetleri dışında “survival programs” (hayatta kalma programları) adını verdikleri siyahilerin yaşam standartlarını iyileştirme amaçlı sosyal faaliyetlere de önem verdiler. Bunların başında yaklaşık 20.000 çocuğa günlük parasız kahvaltı programı ile ailer ve yaşlılar için parasız yemek programı gibi faaliyetler gelmektedir. Parti, okul ve parasız sağlık kliniklerinin inşası, fakirlere ücretsiz avukatlık hizmeti, kıyafet dağıtımı gibi işlere de sponsor olmaktaydı. Kadınlar partide önemli bir sayıda yer almaktaydılar, hatta parti üyelerinin yarıdan fazlası kadınlardan oluşmaktaydı. Kadınlara belirli görevler verilmekteydi, hatta 1972’de Elaine Brown partinin genel sekreteri olmuştu. Bununla beraber partideki kadınların konumu her zaman tartışılan bir konu olmuştur ve parti erkek egemen olmakla eleştirilmiştir.
Kara Panterler’in Mirası
Sadece 16 yıl faaliyet göstermesine rağmen Kara Panterler Partisi’ni bu kadar çekici kılan ve hala hatırlanmasına sebep olan neydi? Bunun sebebi Parti’yi diğer siyahi milliyetçi gruplardan ayıran özgünlüğünde gizli olduğunu düşünüyorum. O dönemdeki diğer siyahi milliyetçi gruplar incelendiğinde ikiye ayrıldıkları görülür, barışçıllar ile ayrılıkçılar. Martin Luther King’in temsil ettiği barışçı çizgiden Kara Panterler, radikallikleri ve öz-savunmacı yönleriyle ayrılmaktaydılar. Diğer uçta olan ayrılıkçı siyahi gruplardan ise enternasyonalist yönüyle ve Afro-Amerikalıların mücadelesini dünyadaki sömürge karşıtı mücadelenin bir parçası olarak görmesiyle ayrılmaktaydı. Başlangıçta sadece siyahi hakları için mücadele eden hareket, zamanla tüm insanlık için mücadeleyi hedefledi. Kara Panterler, meseleye kimliğin ötesinde sınıf perspektifini de katarak diğer gruplardan ayrıştılar. Özsavunmaya verdikleri önemin yanında topluma hizmet etme gayesi ve toplumsal reformlara öncülük etme çabaları da partinin bıraktığı mirasın olumlu yönü. Partinin karıştığı şiddet olayları ve yaşadığı iç çatışmalar ise mirasın olumsuz yönü denebilir. FBI’ın da derinleşmesinde etkin olduğu grup içi ayrılıklar, kadınlara uygulanan ayrımcılık ve partinin zamanla toplumdan kopması, Kara Panterler’in sonunu getirmiştir. 1966 yılında Kara Panterler Partisi’nin kurulmasına neden olan siyahilere uygulanan polis şiddetinin günümüzde hala yaşanması ise insanlık adına utanç verici. Bu durumda insan sormadan edemiyor, insanlık olarak hiç mi ilerlemedik?
Not: 1989 yılında Teksas’ta kurulan Yeni Kara Panterler Partisi’nin orijinal Kara Panterler Partisi ile organik hiçbir bağı bulunmamaktadır. Yeni kurulan parti pek çok eski Nation of İslam üyesine ev sahipliği yapmaktadır.
