Karbon Ayak İzi Nedir?

Sabah uyandınız, duşunuzu aldınız, kişisel bakımınızı yaptınız ve işinize veya okulunuza gitmek üzere arabanıza bindiniz. Gün içinde bilgisayarınızla çalıştınız, telefondan arkadaşlarınız ile iletişime geçtiniz. Öğle aranızda bulunduğunuz konuma biraz uzak da olsa pilav üstü tavuğu çok lezzetli olan favori mekanınız Ali Usta’ya arabanızla gidip lezzetli dakikalar yaşadınız.

Akşam iş/okul çıkışı arkadaşlarınız ile Starbucks’a geçtiniz. Ice Chocolate Mocha’nızı söylediniz ve koyu sohbet başladı. Arkadaşınız Deniz son zamanların popüler konusu Karbon Ayak izinden bahsediyor. Dünyamızın giderek kirlendiğinden ve bunu da kendi elimizle yaptığımızdan dem vuruyor. Diğer arkadaşlarınız ise Deniz’e hak vermeden edemiyor. Ancak sohbette dikkatinizi çeken bir nokta var:

Konuşuyoruz peki aksiyon alıyor muyuz? Aksiyon alabilir miyiz? Karbon ayak izimizi düşürmek mümkün mü? Buna karşı savaşabilir miyiz? Bu sorulara yanıt verebilmek için önce karbon ayak izi nedir onu anlamamız gerekiyor. Buyrun başlayalım…

Dünyamızın kirlenmesine, doğamızın tahrip olmasına sebep olan bütün davranışlarımız karbon ayak izimizi oluşturuyor. Karbon ayak izimizin sıfır olması imkansız çünkü barınma, giyinme, beslenme gibi temel ihtiyaçlarımızı karşılamadan, enerji kullanmadan, araçla seyahat etmeden yaşamamız, üretim faaliyetlerini durdurmamız mümkün değil.

Aracımızı her çalıştırdığımızda, ampülü, kombiyi her yaktığımızda, plastik malzemeleri her kullandığımızda karbon ayak izimizi arttırmış oluyoruz. Çünkü karbon ayak izi temelde insan kaynaklı (antropojenik) faaliyetler sonucu açığa çıkan sera gazı emisyonlarının karbondioksit eşdeğeri (CO2) cinsinden hesaplanmasıdır.

Sera Gazları Nedir?

Sera gazları, Güneş’ten gelen ışınların atmosferde emilmesine ve yayılmasına sebep olur dolayısıyla atmosfer ısısını arttırır. Atmosferde belli bir miktarda sera gazı kendiliğinden, doğal olarak bulunur. Ancak insan eliyle yapılan faaliyetler sonucu sera gazı oranı artar. Bunun sonucunda gereğinden fazla ısınan dünyamızda iklim değişiklikleri meydana gelir.

Karbon Emisyonu

Sera gazlarının içinde bol miktarda Karbon (C) elementi bulunur. Bu yüzden sera gazı emisyonundan kastımız aslında karbon emisyonudur. Emisyon, herhangi bir materyalin çevreye zararlı olan her türlü katı, sıvı, gaz atık yayma yeteneğidir.

Emisyona sebep olan materyalleri üreterek ve tüketerek karbon ayak izimizin artmasına sebep oluyoruz. Peki karbon ayak izimiz ölçülebilir mi?

Karbon Ayak İzinin Hesaplanması

Evet. Karbon ayak izimiz sera gazlarının karbondioksit eşdeğeridir. Hesaplaması ise şöyle:

(Üretilen sera gazı kütleleri) x (Küresel ısınmaya etki potansiyeli)

Küresel ısınma potansiyeli (GWP) değeri için IPCC’nin “6th Assessment Report” yayını referans alınır. IPCC yani Intergovernmental Panel on Climate Change, Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli anlamına gelir ve başlıca amacı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çevre Konvansiyonu’nun uygulanmasına ilişkin konularda özel raporlar yayımlamaktır.

Karbon Ayak İzi

Karbon ayak izi, bir insan veya kuruluşun sürdürdüğü faaliyetler sonucu açığa çıkan sera gazı emisyonlarının küresel ısınma üzerinde yarattığı etkinin kardondioksit cinsinden hesaplanmasıdır.

Karbon ayak izi birincil (direkt) ve ikincil (dolaylı) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrım antropojenik faaliyetlerin çevreye olan etkisini anlamak ve emisyonların hesaplamasını kolaylaştırmak adına yapılır; bireyler ve kurumlar için farklılık gösterir.​

Birincil Emisyonlar, evsel elektrik tüketimi, araç kullanımı gibi faaliyetler sonucu doğrudan fosil yakıt kullanımından doğan emisyonlardır.

İkincil Emisyonlar ise, üretilen ürünlerin imalatından doğada çözünmesine kadar geçen süreci ve döngüyü kapsar.

Sektörel ve Bölgesel Bazda Karbon Ayak İzi

Karbon ayak izi, sektörden sektöre, bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. https://ourworldindata.org/ ‘a göre 1990’dan 2019'a kadar geçen sürede dünya çapında sera gazı emisyonunda ilk beş sırada yer alan sektörler şöyle: Elektrik ve Isı, Ulaşım, İmalat ve İnşaat, Tarım ve Havacılık & Nakliye.

Bu grafik ülkeden ülkeye de değişiklik gösteriyor tabii ki. Örneğin Türkiye’de ilk sırayı elektrik ve ısı sektörü işgal ederken Afganistan’da ilk sırada Tarım yer alıyor. Ülkelerin gelişmiş düzeyleri sera gazı salınım oranlarını da bir hayli etkiliyor. Sera gazı salınımına en çok katkıda bulunan ülkeleri CarbonBrief bir video ile animasyonlaştırmış. Videoyu izlemek için tıklayınız.

Videoya göre 2000'lerin başına kadar ilk 2 sırada ABD ve Rusya yer alıyor. 2000'lerin başında Çin endüstrileşme atağından sonra ikinciye sıraya yükseliyor ve 1800'lerden beri rakipleri ile arasındaki farkı belirgin şekilde koruyan ABD’ye en çok yaklaşan ülke oluyor.

İklim Gazetesi’nin 7 Ekim 2021 tarihli haberine göre Türkiye en fazla salım yapılan 16. ülke. 2020 yılı verilerine göre Türkiye 0.53 milyar ton CO2 eşdeğeri salımıyla dünyadaki salımların yüzde 1'ini tek başına gerçekleştirdi ve dünyada en fazla salım yapan 16'ıncı ülke oldu. Haberin tamamı için tıklayınız.

Karbon Ayak İzinin Azaltılması

Kişisel ve kurumsal karbon ayak izinin azaltılması Küresel iklim değişikliği etkilerini azaltır, Toplum sağlığını geliştirir, Küresel ekonomiye destek olur, Bitki ve hayvan çeşitliliğini korur. Dolayısıyla karbon ayak izinin azaltılması sürdürülebilir bir dünya için atılması gereken adımlardandır.

Kişisel Karbon Ayak İzimizi Nasıl Azaltabiliriz: (Kaynak)

• Çamaşırlarınızı soğuk suyla yıkayabilirsiniz. Sıcak su yerine soğuk su kullanmak karbon emisyonunu 11 milyon tona kadar azaltmaktadır.
• Evdeki ampulleri florasan ampullerle değiştirebilirsiniz. Florasan ampuller parlak ampullere göre %75 daha az enerji kullanmaktadır. Bu elektriğe olan ihtiyacı ve buna bağlı olarak sera gazı salımını azaltmaktadır.
• Daha az havayolu tercih edebilirsiniz. Havacılık sektörü sera gazı emisyon salımını %1,9 oranında; karbondioksit salımını ise %2,5 oranında artırmaktadır.
• Mümkün olduğunca yürüyün ya da bisiklet kullanın. Araba yerine bisiklet kullanmak emisyon salımını %75 oranında azaltmaktadır. Aynı zamanda hava kirliliğini azaltır.
• Sürdürülebilir ve geri dönüştürülebilir enerji kaynaklarına yönelebilirsiniz. Geri dönüştürülebilir enerji kaynakları arasında en bilinenler; güneş, rüzgar, hidroelektrik, dalga, jeotermal ve biyokütle enerjileridir.
• Geri dönüştürebilirsiniz. Geri dönüştürme daha fazla enerji kullanımını önler. Daha az üretim ve taşıma enerjisi ile sera gazı salınımını da azaltır.
• Tek kullanımlık ürünler yerine sürdürülebilir ürünlere yönelebilirsiniz. Bu sayede atık üretiminizi azaltabilirsiniz.
• Daha az et ve süt ürünü tüketebilirsiniz. Et ve süt ürünleri Dünya üzerindeki sera gazı salımının %14,5’ini kapsamaktadır. Vejetaryen ya da vegan diyete geçmek karbon ayak izinizi ciddi ölçüde azaltacaktır. İlk etapta bu kadar büyük bir değişikliğe gitmek istemiyorsanız “Etsiz Pazartesi” gibi haftada bir ya da iki gün et ve süt ürünü tüketmediğiniz günler belirleyip buna uyarak fark yaratabilirsiniz.

Kurumsal karbon ayak izinin azaltılması ise daha kritik bir konu. Zira kurumsal bireylerden daha büyük paya sahip. Kurulsal karbon ayak izini azaltmak için ise (Kaynak):

• Kurumsal karbon ayak izinizi hesaplayarak sürdürülebilir bir firma olma sürecinizi başlatabilirsiniz. GHG Protocol veya ISO14064–1 yöntemlerinden biri seçildikten sonra bu yönteme göre doğrudan ve dolaylı emisyonlar hesaplamaya dahil edilir.
• Seçilen yöntemlerin kapsamları dahilinde seçilen emisyona odaklı aksiyon alabilirsiniz.
• Karbon ayak izinizi azaltamadığınız noktada, karbon ofsetleme yaparak şirketinizin sebep olduğu karbon emisyonunun başka yerde oluşmasını engeyebilir, böylece kaçınılmaz olarak sebep olduğunuz emisyonları telafi edebilirsiniz.

Emisyonları Azaltmak İçin Hedefler

Ülkeler ve birlikler imzaladıkları çeşitli anlaşmalar ile sera gazı salınımını azaltma hedefleri koyuyor. Avrupa Birliği 2050 yılına kadar iklim nötr olmak için 2030 yılına kadar sera gazı salınımını en az %55 azaltma hedefi belirledi.

Türkiye’de ise emisyonların 2030 yılına kadar en az %35 azaltılması gerekmekte. Bu hususta özellikle devletin ve sivil toplum kuruluşlarının öncü olması gereken bazı konular var.

Kömürden elektrik üretimine son verilmesi, elektrik üretimi için kullanılan enerjinin yenilenebilir enerji kaynakları ile değiştirilmesi, elektrikli araçların yaygınlaştırılması, evsel ısınmada fosil yakıtların kullanımının sonlandırılması %35 daha az emisyon hedefi doğrultusunda atılabilecek adımlardan bazıları.

Siz de İklim Değişikliği ile mücadele etmek, bu soruna dikkat çekmek, üzerinize düşen sorumlulukları yapabilmek için bu hususta çalışan STK’lere katılabilir, insanların bilinçlenmesine öncülük edebilirsiniz.

Siz de karbon ayak izi ve iklim değişikliği ile ilgili alınabilecek önlemler konusunda düşüncelerinizi yorumlarda belirtebilirsiniz.