Merak Edilen Mormonlar
Son zamanlarda Tara Westover’ın çok satan otobiyografik kitabı “Talebe” adlı kitap dolayısıyla yeniden ilgi odağı olan Mormonlar, değişik inanç ve gelenekleriyle her zaman merak konusu olmuşlardır. “Mormon Kitabı” adlı kutsal kitaplarından dolayı Mormonlar olarak anılan grubun bağlı oldukları dini organizasyonun adı İsa Mesih’in Ahir Zaman Azizleri Kilisesi’dir (LDS-Latter Day Saints of Jesus Christ). LDS dışında da bazı ufak Mormon gruplar vardır. 1820'li yıllara dayanan hareketin kurucusu Hristiyanlığı restore etme etme iddiasıyla ortaya çıkan Joseph Smith’tir. 15 milyona yakın nüfusa sahip olan Mormonların çok büyük çoğunluğu ABD’nin Utah eyaletinde yaşamaktadırlar. Bu yazıda Mormonların tarihçesinden ve inanışlarından kısaca bahsetmeye çalışacağım.
Mormonluğun Kısa Tarihçesi
Mormon hareketi, 19. yy.’da New York’ta ortaya çıkmıştır. Genç yaşından itibaren dini konulara ilgi duyan Joseph Smith, farklı dini grupların üstünlük iddialarından dolayı hangi grubun doğru inancı temsil ettiği konusunda şüpheye düşer. Mormon kaynaklarına göre kendisine yol göstermesi için Tanrı’ya dua ederken, bir vizyonda Tanrı’yı görür ve Tanrı kendisine bütün kiliselerin yozlaşmış olduğunu söyler. Daha sonraki vizyonlarında ise Moroni adlı bir meleği gördüğünü söyler. İddiasına göre melek Moroni kendisine bir kısım altın tabletlerin gömüldüğü yeri göstermiş, Joseph Smith de söz konusu tabletleri Umim ve Thumim* adlı taşların yardımı ve Tanrı’dan aldığı ilhamla tercüme etmiştir. Bu tabletlerin iddiasına göre peygamber Lehi, M.Ö. 6. yy’da Tanrı’nın emriyle Kudüs’ü terk edip, Amerika kıtasına gelmiştir. Peygamber Lehi’nin soyundan Nefiler ve Lamaniler olan anılan iki halk meydana gelir. Tanrı bu halklara da peygamber gönderir ve bu peygamberler aldıkları vahiyleri tabletlere kaydederler. MS. 320 yılında Mormon adlı bir peygamber bu levhaları altın tabletlere aktarır ve New York yakınlarında bir yere gömer. Mormon kitabı olarak adlandırılan kitabın da işte bu tabletlerin çevirisi olduğuna inanılır. 1830 yılında Smith, New York’ta “Church of Christ” (Mesih’in Kilisesi) adıyla kilisesini resmi olarak kurar. Mormonlar, yaşadıkları baskılardan dolayı sürekli göç etmek zorunda kalırlar. Smith, Illinois’te “Nauvo” adlı kenti kurduğu dönemde, kardeşi ile birlikte öldürülür. Yerine kimin geçeceği konusunda yaşanan ve 6 ay boyunca süren tartışmaların ardından Brigham Young, Mormonlar tarafından Smith’in varisi kabul edilir.
Mormonlar Young döneminde Utah eyaletine yerleşmişlerdir. Bu dönemde kilisenin adı İsa Mesih’in Ahir Zaman Azizleri olur. Gizli bir şekilde sürdürülen çok eşlilik bu dönem yasallaşır. Mormonlar ve diğer Amerikalılar arasında yaşanan gerginlikler 1857'de Mormon Savaşı olarak anılan savaşa sebep olur. Amerikan ordusunun bölgeye gelmesiyle Young geri adım atmak zorunda kalır. Federal hükümetin baskıları dolayısıyla 1890 yılında Mormon Kilisesi çok eşliliği yasaklar. Bu yasağı kabul etmeyerek LDS kilisesinden ayrılan radikal gruplar olur. Bu dönemden sonra Mormon Kilisesi uluslararası misyonerliğe ağırlık vermiş, dünyanın çeşitli bölgelerine misyonerlerini göndermeye başlamıştır.
İnanışları ve İbadetleri
Mormonlara göre mevcut Hristiyanlık tamamen bozulmuştur ve Joseph Smith bu sapmayı düzeltmek için Tanrı tarafından görevlendirilmiştir. Mormonların kabul ettikleri dört kutsal kitap vardır, bunlar: Mormon Kitabı, “Doctrine and Covenants” (Öğreti ve Ahitler), Pearl of Great Price (Çok Değerli İnci), Hristiyanların kabul ettiği Kutsal Kitap. Mormonlara göre peygamberlik ve vahiy kesintisiz devam eder. Hristiyanlığın geleneksel Üçlü-birlik anlayışından ayrılarak Baba-Oğul-Kutsal Ruh’u üç ayrı varlık olarak kabul ederler. Geleneksel hristiyanlıktan ayrılan yönleri dolayısıyla Mormonlar Hristiyan kiliselerinin çoğu tarafından hristiyan olarak görülmezler. Mormonlar ise hristiyan oldukları konusunda ısrar ederler.
Mormonlarda alkol, uyuşturucu ve evlilik dışı ilişkilerin yasak olmasının yanı sıra çay, kahve ve kola içmek de yasak kabul edilir. Hristiyanlar gibi Pazar gününü ibadete ayırırlar. Pazartesi günü “Family Home Evening” (Aile Evi Akşamı) olarak adlandırılır ve bu günü aileleriyle geçirirler. Evlilik ve aile kavramına çok önem veren Mormonlar genelde erken evlenirler ve çok çocuk yaparlar. Evlerinde erzak depolarlar. Her Mormon gelirinin %10'nunu Kiliseye bağışlar.
Mormonlar misyonerliğe çok önem verirler. 18 yaşına gelmiş her Mormon erkek 2 yıl süreyle misyonerlik yapar. Gideceği yer kilise tarafından belirlenir. Dünyanın her yerinde Mormon misyonerlere rastlanır. Türkiye ile Mormonların ilişkileri eskiye dayanır. LSD Kilisesi Türkiye’ye ilk misyonerlerini 1840 yılında göndermiştir. İlk Mormon Kilisesi de 1888 yılında Sivas’ın Zara ilçesinde kurulmuştur. Bazı kaynaklara göre ise Türkiye’de Mormon nüfusu 850'dir.
Çok tartışılan çok eşlilik 1890 yılına kadar özendirilmiş, sonrasında ise yasaklanmıştır. 1890 sonrasında bazı mormonların çok eşliliğe devam etmesi sebebiyle 1904 yılında yasağa uymayanların aforoz edileceği ilan edilmiştir. Buna rağmen bir kısım fundamentalist gruplar bu yasağı kabul etmemiş ve LDS kilisesinden ayrılmışlardır. Bu grupların başında FLDS- Fundementalist Latter Day Saints (Fundamentalist Ahir Zaman Azizleri) Kilisesi ve AUB-Apostolic United Brethern (Havarisel Birleşik Kardeşler) Kilisesi gelir. Söz konusu radikal grupların dışında LDS kilisesine bağlı olmayan başka Mormon kiliseler de vardır. Bunların başında 250.000 üyesiyle Community of Christ (Mesih’in Topluluğu) yer almaktadır. Bu grup belli konularda Mormon inanışlarını korusa da teolojik olarak protestan çizgiye yakındır. Bu grupların dışında Smith’in varisinin kim olacağı konusunda farklı düşünen çok ufak gruplar da vardır.
Mormonlar, Amerikan kamuoyunda sürekli tartışma konusu olmuşlardır. Kendilerini Hristiyan olarak konumlandıran Mormonlar, diğer Hristiyan mezhepleriyle ortak yönlerini öne çıkarak farklı teolojik görüşlerini saklama yönüne gitmişlerdir. Buna rağmen Hristiyan kiliseler Mormonluğu Hristiyanlığın dışında kabul ederler. Mormonlar genellikle Cumhuriyetçi partinin destekçisi olmuşlardır. 2012'de Mormon olan Mitt Romney Cumhuriyetçilerin başkan adayı olarak yarışmış; fakat kaybetmiştir. Joseph Smith’in hayatı ve evlilikleri, Mormon Kitabı’nın doğruluğu, Mormonların Hristiyanlığı gibi pek çok tartışma konusunun öznesi olan Mormonlar, daha uzun süre tartışmaların gündeminde olacağa benzer. Tolstoy Mormonluğu Amerikan dini olarak tanımlar. Gerçekten Amerika’da doğan ve Amerika’yı Vadedilmiş Topraklar ile özdeşleştiren Mormonluk için bu tanımlama yapılabilir. Yazıyı yine Tolstoy’un Mormonlar hakkında söylediği rivayet edilen bir yorum ile bitirelim:
“Eğer Mormonluk üçüncü ve dördüncü jenerasyona bozulmadan gelmeyi başarabilirse, dünyanın tanıdığı en büyük güç olmaya adaydır.”
*Umim ve Thumim:Adları Tevrat’ta geçen, Tanrı’nın iradesi gösteren 2 taş. Joseph Smith kendisine bu taşların melek Moroni tarafından gösterildiğini iddia etmiştir.
