Ne Okumalı: Enkheiridion — Epiktetos
Bir diğer yılda geride kaldı, umuyorum ki geçtiğimiz yıl sizin için verimli, keyifli ve kendinizi ileriye taşıyabileceğiniz anların olduğu, dolu dolu bir yıl olmuştur. Kısıtlı olan yaşamımız içerisinde edinemeyeceğimiz çoklukta tecrübeleri diğer kişilerle paylaşabilmemizin en büyük aracı kitaplar, kendimizi geliştirebilmek anlamında da oldukça büyük önem arz etmekte. Haftalık, ufkumuzu genişletecek kitapları incelediğimiz Ne Okumalı serimizde, 2022'nin ilk yazısında ele alacağımız kitap Epiktetos’un kaleme aldığı: Enkheiridion
Her ne kadar günler, saatler, tarihler ve “zamanı belirten” diğer kavramlar bizlerin icat ettiği şeyler olsa da, bu dönüm noktalarımız neticesinde netlikle emin olabileceğimiz yegane gerçek zamanımızın kısıtlı olduğu ve ileriye doğru aktığıdır.
Geçmiş, güzel veya öğretici birçok olayı ile artık hatıralarımızda yer edinen bir kollektif birikim olmaktan öte değildir. Gelecek ise, mevcut planlarımız dahilinde ve beklenmedik olayların olmaması ihtimalinde gerçekleşmesini ümit ettiğimiz ya da olağan gördüğümüz kapsamlı bir plandır. Ancak ne geçmişe ne de geleceğe doğrudan müdahale edebilmemiz mümkün değildir.
Geçmiş veya geleceğin bizlere ifade edecekleri değerleri, getirilerini ve anlamlarını biçimlendirebilmek ancak içinde bulunduğumuz anı değerlendirebilmek ve istediğimiz yönde şekillendirebilmek ile mümkündür.
“Eylemler iyilik veya kötülük taşımaz, iyi ya da kötü olmalarını sağlayan insanın kararı ve niyetidir.” s. 29
Örneğin, çok büyük bir maddi krize girmek, devamında kimi insanları büyük bir buhrana sürükleyerek ömrülerinin geri kalanını maddi anlamda yoksul geçirmelerine sürüklerken, kimileri ise daha önce kazandığını elde eden kişinin yine kendisi olduğu bilinciyle, kaybettiğinden de çok kazanmak için çabalayacaktır. Geçmiş, farklı yorumlarla farklı öğretiler yaratır.
İşte bu bağlamda kıymetli dersler alabileceğimiz ve soyut felsefi boyuttan, çok daha somut ve pratik boyuta dönük bir felsefe akımı olan Stoacılık’ın önde gelen isimlerinden birinin, hayatına bir köle olarak başlayıp binlerce yıldır sayısız kişiye ilham kaynağı olmuş bir filozofun eserini inceleyeceğiz: Epiktetos
Kendisinin 50 yılında günümüz Pamukkale yakınlarında bulunan Hierapolis Antik Kenti’nde bir köle olarak dünyaya geldiği bilinmektedir. Uzun yıllar yaşamına köle olarak devam eden Epiktetos’un, bu süre zarfında yaşadığı bazı hadiselerden ötürü de ayağında aksaklığın meydana geldiği aktarılır. Nitekim “Epiktetos” adı da “elde edilmiş” anlamına gelmekte, kendisinin asıl adı olmaktan ziyade köle olmasından ötürü verilmiş bir ad olduğu düşünülmektedir.
Kendisinin felsefeye olan ilgisi karakterinin bir parçası olarak bulunmaktadır. Nitekim, zengin ve bir zamanlar kendisi de köle olan sahibinin izniyle dönemin Stoacı filozofu Gaius Musonius’dan dersler almaya başlar. İmparator Nero’nun ölümünün kısa bir süre ardından özgürlüğüne kavuşan Epiktetos, 93 yılına kadar Roma’da Stoacı Okul’un başında felsefe öğretmiştir. O yıl ise, İmparator Domitian’ın tüm filozofları sürgün etmesiyle Yunan coğrafyasının kuzeybatısında yer alan Nikopolis Antik Kenti’ne yerleşir ve ölümüne kadar okulunu burada devam ettirir. 135 yılında 85 yaşındayken ise yaşamını yitirir.
Kendisi Sokrates misali, hiçbir öğretisini kaleme almamış ve kendini yalnızca sözel olarak verdiği derslerle ifade etmiştir. Stoacılık felsefesinin oldukça önemli bir konumunda olan Epiktetos, özellikle “elimizde olmayan durum ve olaylara ilişkin tavırlarımızı düzenleme” üzerinde durmuştur.
“Kendini elindeki gücü kullanmaya alıştır. Bir insanın efendisi onun neyi istediğini veya istemediğini, yani neyi güvence altına alıp neyi bırakacağını belirleme otoritesine sahip olan kişidir. Dolayısıyla özgür olmak isteyen biri başkalarına bağlı olan bir şeyi ne istesin ne de ondan kaçınsın, aksi halde köle olması kaçınılmazdır.”
Bununla birlikte, kendisinin öğretileri Lucius Flavius Arrianus tarafından “El Kitabı” ( Enkheiridion) ve “Tartışmalar”(Discourses) olarak kaleme alınmış ve günümüze kadar ulaşabilmiştir. Bu sayede, Stoacılık felsefesinin temel isimlerinden biri olan Epiktetos’un düşüncelerini ve felsefi akıma sağladığı katkılar ile dönüşümleri de gözlemleyebilmekteyiz.
Aynı zamanda İmparator Hadrian’ın (ki kendisi 5 İyi İmparator’un üçüncüsüdür) Epiktetos’un öğretilerini beğendiği ve kendisini dinlemeye gittiği bilinmektedir.
Kendisinden sonra evlat edindiği Antoninus Pius’un imparator olmasını vasiyet eden Hadrian, Pius’un da Marcus Aurelius’u evlatlık edinerek imparatorluğu ona bırakması şartını koymuştur. Günümüze kadar ulaşabilmiş ve felsefi etkileri hala devam eden günlüğünde, yine Stoacılık adına temel filozoflardan biri olan Marcus Aurelius, Hadrian’ın da aktardıklarına değinmiştir. Böylelikle Epiktetos’un öğretileriyle Marcus Aurelius’un tanışma yollarından biri de ortaya konmaktadır.
“Şimdi kendini ihmal edersen, kaygısızca davranırsan, günlerini sürekli ertelersen, önce bir günü sonra başka bir günü düzenlemeye çalışırsan, ancak bundan sonra kendine vakit ayırmayı düşünürsen, durumun farkına varmadan hiçbir ilerleme kaydedemeyecek, sadece yaşayacak ve ölecek, sıradan bir insan olacaksın. Dolayısıyla çok geçmeden zihnini ilerleme kaydeden olgun biri olarak yaşayabilmeni sağlayacak şekilde hareket etmeye hazırla ve sana en iyi şeyler olarak görünen her şeyi ihlal edilmeyecek bir yasa olarak benimse.”
Teknik Bilgi
İş Bankası Kültür Yayınları’ndan 11. basımını okuduğum Enkheiridion, C. Cengiz Çevik tarafından çevirilmiş ve ilk baskısı 2019 yılında basılmıştır. Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi içerisinde yer alan kitabımızın girişinde, serinin tüm kitaplarında yer alan Hasan Âli Yücel tarafından kaleme alınmış bir yazı bulunmaktadır. Devamında kitabın künyesi, içindekiler ve Epiktetos’un hayatına ilişkin bilgileri de içeren, çevirmen tarafından kaleme alınmış bir Sunuş yazısı yer almaktadır. Epiktetos’un öğretileri toplamda 26 sayfada kaleme alınmış, ardından 27–82 sayfaları arasında ise temel kavramların açıklamalarının yer aldığı bir ansiklopedik metin eklenmiştir. Kitabımız, Yücel’in yazısı, künye, sunuş, kaynakça ve serinin diğer kitaplarının de yer aldığı lise dahil toplamda 119 sayfadan meydana gelmektedir.
Pazar günleri düzenli bir şekilde yayınlamayı hedeflediğim “Ne Okumalı” serimizin bu yazısında Epiktetos tarafından kaleme alınmış, Stoacılık felsefesinin temel öğretilerini teşkil eden “Enkheiridion” eserini inceledik. Özellikle sahip olduklarımızı ve olmadıklarımızı ayırt etmek, düşüncelerimizi elimizdekilere göre doğru şekillendirmek üzerine kurulu öğretileri içeren eser, Stoacılık felsefesinin birçok bakış açısını anlayabilmemiz adına salt ve berrak bir şekilde öğretilerini ortaya koymaktadır. Umarım beğenmişsinizdir!
Serimizin daha önceki yazılarına aşağıdaki bağlantıdan erişebilirsiniz;
LinkedIN üzerinden de Stoacılık çerçevesinde kaleme aldığım yazılara erişmek için benimle bu bağlantı üzerinden iletişime geçebilirsiniz.
