Psikolojik Şiddeti Yansıtmak: Saldırgan Mı? Mağdur Mu?
Sosyal medyada psikolojik şiddete yönelik bilgilendirme yapan ve manipülasyon tekniklerini açıklayan yazıları takip ediyorum. Bu bilgilerin yayılması beni çok mutlu ediyor. Ancak psikolojik şiddet döngüsünü doğru tanımak önemli. Bir psikolog olarak çevreme, sevdiklerime bu konuda bir uyarıda bulunmak istiyorum çünkü kolayca gözden kaçabilir:
Psikolojik şiddete uğradığını söyleyen bazı kişiler asıl saldırganlar da olabilir. Psikolojik şiddeti uygulayan kişiler; kendilerini mağdur olarak yansıtabilirler, kendi uyguladıkları tüm psikolojik şiddet türlerini asıl mağdurun üstüne yıkmaya çalışabilirler. Buna projeksiyon (yansıtma) denir.
Yansıtma bir savunma mekanizmasıdır. Savunma mekanizmaları kendimizle ilgili fark etmekten hoşlanmayacağımız, rahatsız edici, kabul edilemez ve hatta tehdit edici bilinçdışı malzemenin bilinç üstüne çıkmasını engeller. Hepimiz çeşitli savunma mekanizmalarını kullanırız ve bunun farkında olmayabiliriz. Psikolojik şiddet uygulayan kişinin egosu, aslında o kadar kırılgandır ki yansıtma kullanarak içindeki tüm rahatsız edici malzeme ile yüzleşmekten kaçınır. Psikolojik şiddet uygulayan kişi yansıtma yaptığının farkında olmayabilir (ya da olabilir) ve ‘yansıtma’ savunması ile birlikte çeşitli manipülasyon tekniklerini kullanabilir.
En popüler manipülasyon tekniği olan gaslighting’e bakalım. Gaslighting, en basitçe kişinin kendi sezgilerinden, algılarından, hafızasından şüpheye düşmesine neden olan bir manipülasyon tekniğidir. Örneğin; manipülatör öfkelendiğinde çeşitli nesneler kırmanın, küfretmenin, sokak ortasında bağırmanın, sizi önem verdiğiniz şeylerle korkutmanın, insanların yanında ya da sosyal medya üzerinden sizi zor durumda bırakmanın; aslında herkesin öfkelendiğinde yapabileceği normal davranışlar olduğunu söyleyebilir.
Buna tepki verdiğiniz için sizi fazla “hassas” olmakla suçlayabilir, aslında sizi korkutacak hiçbir şey yapmadığını, abarttığınızı söyleyebilir, söylediği sözleri inkar edebilir, sizin ona önyargılı/nefret dolu/suçlayıcı yaklaştığınızı iddia ederek kendinizden şüphe etmenize sebep olabilir. Şefkatli, merhametli ve empatik bir kişiyseniz; manipülatörün bu suçlamaları karşısında kendinizden şüpheye düşmeniz ve kendinizi suçlamanız mümkündür.
Birçok farklı manipülatif yaklaşım genelde iç içe geçer. Bir kişi gaslighting yaparken aynı anda farklı teknikler kullanabilir. Kendi saldırgan davranışını, sizin fazla “hassas” olmanız bahanesiyle perdelemek/normalleştirmek amacıyla, ona güvenerek anlatmış olduğunuz geçmişinizi ve kişisel bilgilerinizi kullanabilir (buna aynalama (mirroring) denir). Örnek: “Benim davranışım çok normal, sen çocukluğunda/ilişkilerinde şunu şunu yaşadığın için hassas ve saldırgansın.” Aslında saldırgan davranan taraf kendisi olduğu halde size saldırgan, nefret dolu vb. yakıştırmalar yapması da yansıtmadır (projeksiyon). Başka bir deyişle; bir cümle/bir davranış hem gaslighting ve aynalama gibi birden fazla manipülasyon tekniği içerebilir hem de bu teknikler aslında kişinin yansıtmasını gizleme amacına hizmet edebilir.
Bu durumun genellikle sizin verdiğiniz tepkilerle bir ilişkisi yoktur: Temkinli ve nazik uyarılarınızın bu durumu değiştirmesi muhtemel değildir. Psikolojik şiddet uygulayan birini tetiklememeye çalışmak beyhude bir çabadır. Sizin benliğinizi korumak yönünde gösterdiğiniz sağlıklı davranışlar bile bu kişiyi tetikleyebilir.
Bu, uyuyan devi uyandırmamak için parmak uçlarınızda sessizce yürümeye benzer. Ama faydası yoktur. Uyuyan dev uyanacaktır.
Yansıtma-ception
Bu kişiyi saldırgan davranışlarıyla yüzleştirmeniz de etkili olmayabilir (özellikle narsisistik örüntüleri olan kişilerde bu daha zordur). Örneğin; bu kişiye yansıtma yaptığını açıkladınız. Kişi yansıtma yaptığını fark etmek istemeyecektir. Çünkü eğer fark ederse, yansıtma aracılığıyla kendisinden gizlediği tüm kırılganlığıyla yüzleşmek zorunda kalacaktır. Bu yüzden yansıtma yapan manipülatör, asıl yansıtma yapanın siz olduğunu bile söyleyebilir. Yansıtmanın yansıtılması? Yansıtma-ception. (Böyle bir kavram literatürde yok, pratikte var J )
Diğer tüm psikolojik şiddet türleri, narsisistik yansıtma ile bir araya geldiğinde karmaşık bir hal alabilir. Şiddeti uygulayan kişiler, uyguladıkları yöntemler sanki kendisine yapılıyormuşçasına kendini mağdur gösterebilir. Manipülasyon tekniklerini uygulayan kişiler, bizzat sözcü olma/farkındalık yaratma çabasında olabilirler. Bu kişiler sözde mağduriyetlerini daha büyük platformlarda (örnek: sosyal medyada) kanıtlama çabasına girebilirler.
Maalesef narsisistik yansıtma yapan birini bir bakışta anlamak mümkün değildir. Hatta en yakınınızdaki kişilerle ilgili bunu algılayabilmek/kabullenebilmek daha da zordur.
Belirtmeliyim ki; bu yazdıklarım şiddet mağduru olduğunu söyleyen birine “senin yapmadığını nereden bilelim” denmesi gerektiği anlamına HİÇ AMA HİÇ GELMİYOR. Bu, şiddet mağdurlarını itibarsızlaştırmaya çalışanların işine yarayacak bir yazı değildir.
Öncelikle psikolojik şiddet mağduru olduğunu söyleyen kişinin bu şiddeti gerçekten yaşamış olabileceğini varsaymalıyız. Bu kişiyi anlamaya ve sonra yardımcı olabilecek kaynaklara yönlendirmeye çalışabiliriz.
Psikolojik şiddeti kanıtlamak zor olabilir çünkü fiziksel şiddet gibi gözle görülemez. Kimin psikolojik şiddet uygulayan, kimin mağdur olduğunu anlamak; ancak bağlamı ve bu kişileri daha yakından tanıdığınızda mümkündür. Özellikle dijital mecrada bu tür kanılara varmak yanlıştır. Çünkü kimin mağdur olduğunun anlaşılamaması, psikolojik şiddet uygulayan kişiler için başka bir şiddet aracı haline gelebilir.
İnsanlarla yakın etkileşimde olduğunuz her ilişki türünde psikolojik şiddet mümkündür (aile, arkadaş, partner, yetişkin evlat, iş arkadaşı, öğretmen vs.) Eğer yaşadığınızın psikolojik şiddet olabileceğini düşünüyorsanız, sevdiğiniz ve güvendiğiniz insanlarla bunu paylaşmanın yanı sıra lütfen profesyonel yardım alın. Psikolojik şiddete uğradığınızı kabullenmek, bu durumların farkına varmak geç ve güç olabilir. Çok stres verici ve travmatik olarak deneyimlenebilir. İnsanlar stres verici olayları unutmaya meyilli olabilirler. Siz de psikolojik şiddete uğradığınız anları ve onların detaylarını unutabilirsiniz. Bu yüzden yaşadığınız şiddete dair notlar alın, kayıt tutun.
Bu kişiler, onları hayatınızdan uzaklaştırma girişimlerinizi çok zorlaştırabilirler. Duruma göre hemen etkileşimi kesmeyi ya da şartlarınızı olgunlaştırana dek beklemeyi tercih edebilirsiniz. Narsisistik istismara, psikolojik şiddet türlerine, bunlarla nasıl başa çıkabileceğinize yönelik “doğru” kaynaklar çok kıymetlidir.
Manipülatif insanlar karşısında kendinizi korumak, öğrenilebilen bir beceridir. Kendinizi bu konuda eğitebilir ve iyileşebilirsiniz.
Bu süreçte gerekli psikolojik ve hukuki yardımı alabilirsiniz. Kendinizde o gücü bulduğunuzda bu kişileri hayatınızdan uzaklaştırabilir, güvende olabileceğiniz bir ortam kurabilirsiniz.
Zamanınızı ayırdığınız için teşekkür ederim.
