Sadece İzliyorlar Peki Müdahale Etmeme Sebebi Nedir?

Bu yazım da sizinle sosyal psikolojide bir kavram olan seyirci etkisine göz atacağız. Seyirci etkisinin ne olduğuna başlamadan önce bu kavramında çıkış sebebi olan bir olayı anlatmak istiyorum. Olay 31 mart 1964 tarihinde New York’un Queens bölgesindeki Kew Gardens da geçiyor. Saat 3 civarlarında Amerikan kamuoyunu sarsacak ve sosyal psikoloji kitaplarında yer edecek bir cinayet işlenecekti. Kitty Genovese 28 yaşında genç bir kadın. Arabasını biraz uzağa park ettikten sonra evine doğru yürümeye başlıyor. Tam bu anda Winston Moseley adında bir adam arkasından yaklaşıyor ve Kitty’i yakalayarak iki yerinden bıçaklıyor. Kitty bağırarak karşı koyar ve yardım ister. Bu durumdan dolayı saldırgan tedirgin olup kaçar. Kitty çığlıklara atarak sürüklenip bir binanın girişinde yardım istemeye devam eder. Bu bağırmalar sonucu etraftaki evlerin ışıkları yansada yardıma gelen olmuyor. Bunu farkeden saldırgan 10 dakika sonra tekrar gelip Kitty’e önce tecavüz ediyor ve 49 dolar parasını da çalıyor son olarakta kadını tekrar bıçaklayarak olay yerinden uzaklaşıyor. Tam olarak bu olayların hepsi yarım saat içinde gerçekleşiyor. İlk bakışta New York gibi bir şehir için olağan cinayetlerden biri gibi görünmektedir. Nitekim kayıtlara da bir tecavüzcünün saldırısı ve cinayet olarak geçiyor.

Polislerin yaptığı araştırmalara göre bu olayı tamı tamına 37 kişi görüyor ve bu 37 kişiden hiçkimse hiçbir şey yapmıyor. Bireylerin, Kitty Genovese ve benzeri olaylara seyirci kalması nedeniyle bu olay ‘seyirci etkisi’ diye isimlendiriliyor ve sosyal psikolojiye de ayrı bir kavram olarak giriyor.

Seyrci etkisi kısaca insanların grup içindeyken acil yardım gerektiren bir duruma veya bir olaya müdahale etme olasılığını azaltması veya engellenmesi denebilir. Bir bireyin acil bir duruma müdahale etmemesinin bir çok nedeni olabilir. Bu etkenlerden bir tanesinde olay anında kişinin çevresinde insan olup olmamasıdır. Bibb Latane ve John Darley’in yaptığı araştırmalar sonucu da çevrede olaya tanık olan insanların olması bireyin olaya müdahale etme olasılığını da azaltmaktadır.

Seyirci etkisinin temelinde birbiriyle bağlantılı 3 neden yatmaktadır;
‣ Sağlayıcı etki: Yardım gerektiren bir olaya tanıklık eden bir birey yardım etme veya etmeme kararını ihtiyaç sahibinden gelen ipuçlarına göre verir fakat olaya tanık olan başlarının bulunduğu durumlarda ise birey kararını sadece ihtiyaç sahibinin değil aynı zamanda cevredenki bireylerden gelen ipuçlarını değerlendirerek verir. Birey yadım için harekete geçmeden önce bekleyip diğer insaların ne tepki vereceklerini görmek ister. Eğer diğer bireyler harekete geçmezse ki onlar da başkalarını bekledikleri için harekete geçmeyeceklerdir, birey durumu tekrar değerlendirerek olayın acil olmadığını, acilse bile müdahale edilmemesi gerektiği ya da yapılabilecek bir şeyin bulunmadığı sonucuna varır.
‣ Değerlendirme kaygısı: Diğer insanların varlığı bireyde bir değerlendirme kaygısı ortaya çıkarır. Derecesi bireyden bireye değişkenlik gösterse de her bireyin olumlu bir izlenim bırakma çabası vardır. Bu nedenle acil bir durumla karşılaşan bir birey çevresindeki kişilerin acil duruma yardım etmedikleri gördüğünde eğer kendisi yardım ederse yanlış bir davranış yapmış olabileceğini, gülünç duruma düşebileceğini veya başkaları tarafından olumsuz olarak değerlendirilebileceği kaygısını yaşar.
‣ Sorumluluğun yayılması: Yardım gerektiren bir olaya birey tek başınayken tanık olduğunda birey kendisini tam anlamıyla sorumlu hissedebilir. Çünkü çevresinde kendisinden başka yardım edebilecek hiçkimse yoktur ama çevresinde yardım edebilecek başka insanların bulunduğu durumlardaysa birey başkalarının da yardım etme sorumluluğunu taşıdığını düşüne hareketsiz kalabilir.

Umarım böyle olaylarla karşılaşmayız ama böyle bir olaya da denk gelirsek seyretmek yerine harekete geçerek etrafımızdaki insanları da harekete geçirebilir ve birilerin ayağına dokunabiliriz. Benim böyle bir yazıyı paylaşmama sebep olan videoyu buraya bırakarak yazımı sonlandırıyorum.