Sen de mi Brütüs?: Herkesin Bilmesi Gereken 15 Latince Söz

Günümüzde ölü bir dil olarak geçen Latince, günlük hayatta kullanılmamasına rağmen pek çok yerde karşımıza çıkar. Latince, günümüzde kullanılan birçok dilin ve özellikle tıp ve bilimdeki terimlerin temelini oluşturur. Roma bölgesi başta olmak üzere birçok sanat eserinde de karşımıza çıkan Latince’de yer almış ünlü ve günümüzde hala yaygın olarak bilinen 15 sözü sizler için bu yazımda derledim.

“Ad astra per aspera.”: Zorlukları aşarak yıldızlara ulaşmak anlamına gelen bu cümle, Latince deyişlerden oldukça popüler olanlardan biridir. Cümle, ne kadar zorluk yaşanırsa yaşansın güzel bir sonuca ulaşılacağına olan inancı anlatır.

“Veni, vidi, vici”: Birçok insanın duymuş olduğu bu Latince cümle, “Geldim, gördüm, yendim.” olarak çevrilebilir. Bu sözü Roma İmparatoru Jül Sezar, Pontus Kralı Farnakes’e karşı zafer kazanınca Tokat’ın Zile Kalesi’nde söylemiştir.

“Acta non verba.”: Türkçe’de “Az laf çok iş” olarak kalıplaşan bu söz “Laf değil, eylem.” olarak çevrilebilir. İşleri lafta bırakmanın değil harekete geçmenin gerektiği vurgulanır.

“Ars longa, vita brevis.”: Hipokrat tarafından söylenen bu ünlü söz “Sanat uzun, hayat kısa.” Anlamına gelir. Sözün tam hali “Ars longa, vita brevis, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile.” Yani “ Sanat uzun, hayat kısa, fırsat kaçıcı, deneyim aldatıcı, karar zor” anlamına gelir. Genel olarak güzel sanatların uzun olmasına ilişkin yorumlar yapılsa da, Hipokrat bu söze bir Tıp kitabında yer vermiştir. Buradan yola çıkarak ve sözün tam haline bakarak güzel sanatlardan çok tıbbi sanata vurgu yapılmak istendiğini ve bu alanda uzmanlaşıp her şeyi keşfetmek için insan ömrünün kısa olduğunun ima edildiğini çıkartabiliriz.

“Amor vincit omnia”: “Aşk her şeyi yener” anlamına gelen, Romalı şair Virjil’in kullandığı bu motto, aynı zamanda Barok sanat akımının ilk büyük sanatçılarından olan Caravaggio’nun bir tablosunun adıdır.

“Bona fide”: “İyi niyet” anlamına gelen bir sözdür. Aynı zamanda “gerçek, otantik” anlamında da kullanılabilir.

“Cogito ergo sum”: Descartes’in “Düşünüyorum öyleyse varım” anlamına gelen ünlü sözüdür. Felsefede önemli bir yer arz eden bu deyiş, Descartes’in “Metot Üzerine Söylevler” eserinde geçer. Çevresindeki olayların ve nesnelerin gerçekliğini sorgulayan Descartes, kuşku duymayacağı tek şeyin düşünüyor olması sonucuna ulaşarak bu sözü söylemiştir.

“Deus ex machina”: Türkçe çevirisi “Makineden tanrı.” Olan bu söz, Antik Yunan eserlerinde sıklıkla kullanılır. Bir kurguda beklenmedik bir nesne veya karakterin ortaya çıkması durumunda kullanılır. Eserlerde içinden çıkılamayacak kadar karmaşık durumlarda yazar kurguya mitolojik bir tanrı sokar ve bu tanrı çözülmesi gereken olayları açıklığa kavuşturur.

“Et tu, Brute?”: Jül Sezar’ın “Sen de mi Brütüs?” Anlamına gelen sözleridir. Brütüs önderliğindeki bir grup tarafından hançerlenen Sezar, yakın arkadaşı olan Brütüs’ü görünce bu sözü söylemiştir. Aynı şekilde insanlar da bu sözü ihanete uğradılarında akıllarına getirirler. Bu sözün gerçekliğine dair şüphelerin geçtiği kaynaklara göre Sezar’ın sessizce öldüğü veya “Sen de mi, oğlum?” Dediği belirtilir. Bu söz Shakespeare’in “Julius Sezar” adlı oyununda kullanılmıştır.

“Magnum opus”: “Büyük iş, şaheser” anlamına gelir. Sanatçının ustalık eserlerini belirtmede kullanılır.

“Mea culpa: “Benim hatam, benim suçum” anlamına gelen bir özür cümlesidir.

“Memento mori”: “Fani olduğunu, bir gün öleceğini hatırla, ölümü hatırla” şekillerinde çevrilebilir. Roma İmparatoru Marcus Aurelius, bu sözü ara ara kucağına fısıldaması ve ölümlü olduğunu hatırlatması için birini görevlendirmiştir.

“Para bellum”: “savaşa hazırlan” olarak çevrilebilen bu sözün tamamı “barış istiyorsan, savaşa hazırlan” dır. Eğer bir taraf yeterince güçlü ve savaşa hazır durumda bulunursa diğer taraflar bir savaşa girmekten kaçınırlar. Bu sayede savaş olmadan huzur içinde yaşanabilir.

“Tabula rasa”: Psikolojide John Locke’un ortaya koyduğu “Boş levha” önermesi anlamına gelir. Bu önermeye göre insan, aynı boş bir levha gibi hiçbir fikre sahip olmadan doğar. Bu görüş her şeyin doğuştan belli olduğunu savunan akılcılık gibi görüşlerle zıt düşer.

“Carpe diem”: Latince’nin günümüzde en yaygın kullanılan sözlerinden olan carpe diem, “Günü yaşa, anı yaşa” anlamlarına gelir. İnsanın geleceği ve yarın ne olacağını bilmediğinden yaşadığı anın tadını çıkarması gerektiği vurgulanır.